“Κώδικας τιμής” του Τηλέμαχου Κώτσια

Η φωνή του αίματος που φωνάζει κάνει τους συγγενείς του θύματος να ζητούν εκδίκηση, μια εκδίκηση προσδιορισμένη από τον Κώδικα, βαπτισμένη με κανόνες και άγραφα θέσφατα. Ο έρωτας έρχεται ως αντίβαρο να δείξει τη δύναμή-του και να προστατέψει ψυχολογικά τον διωκόμενο. 

 

 

Αλβανικός καφές με παξιμάδι:

Τηλέμαχος Κώτσιας

“Κώδικας τιμής”

εκδόσεις Ψυχογιός

2013 

            Το μυθιστόρημα του Βορειοηπειρώτη συγγραφέα έρχεται να αναδείξει ένα είδος ηθικής δικαιοσύνης που απ’ ό,τι φαίνεται είναι κοινό στα Βαλκάνια, όπως το είδαμε σε μια εκδοχή-του στον «Χορό στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση στην προηγούμενη ανάρτηση. Από την Κρήτη και τη Μάνη έως τη Βόρεια Αλβανία, ο φόνος ξεπλένεται με αίμα, καθώς είναι ντροπή εκ μέρους της οικογένειας του θύματος να αφήσει αναπάντητη μια τέτοια προσβολή. Στην Αλβανία μάλιστα ένας παμπάλαιος Κώδικας, ο κώδικας Λεκ Ντουκαγκίνι, που ήδη διαρκεί πέντε αιώνες (με μια πεντηκονταετία διαλείμματος την οποία είχε επιβάλει το κομμουνιστικό καθεστώς), καθορίζει με όρους τιμής και μπέσας τη διαδικασία με την οποία οφείλει κανείς να σκοτώσει τον δράστη.

            Ο Ζεφ Γκιονμπίμπαϊ σκοτώνει τον Μάρας Τσούραϊ, όταν ο τελευταίος επιχείρησε με ενέδρα να τον ληστέψει. Ο Κώδικας προστάζει την οικογένεια του θύματος να πάρει εκδίκηση κι έτσι τα πέντε αδέλφια Γκιονμπίμπαϊ αναγκάζονται να φύγουν για την Ελλάδα με ψεύτικα στοιχεία, ώστε οι διώκτες-τους να χάσουν τα ίχνη-τους, ενώ ο Ζεφ βρίσκει στην Αθήνα δουλειά στο σπίτι της Στέλλας. Οι Τσούραϊ επιχειρούν ανεπιτυχώς να δολοφονήσουν τα άλλα τέσσερα αδέλφια, ώσπου μια νέα εξήγηση του Κώδικα εστιάζει την εκδίκηση μόνο στον Ζεφ, ο οποίος και πρέπει να προφυλαχθεί. Η παραμονή-του κοντά στη Στέλλα γεννά έρωτα ανάμεσά-τους…

            Πέρα από τη γλώσσα του έργου που είναι πολύ επίπεδη και άνοστη, πολύ επιφανειακή και αμέτοχη της έντασης, το κείμενο κρίνεται άνισο. Από τη μια, ο έρωτας του Ζεφ για τη Στέλλα και τανάπαλιν, ο οποίος δεν πείθει, δεν ορθώνεται πάνω από τις γραμμές στιβαρός και αληθοφανής, πέφτει σε κοινοτοπίες, ελίσσεται και παραπατά, μένει γράμμα που δεν γεμίζει συναίσθημα. Από την άλλη, η ντόμπρα συμπεριφορά των δύο οικογενειών, ο τρόπος με τον οποίο τηρούν τους άγραφους νόμους, η πίστη στην τιμή και η τήρηση κανόνων, όπως υπαγορεύονται από την παράδοση, φαίνονται πολύ πειστικά. Ο αναγνώστης, αυτός ο αναγνώστης που δεν ξέρει πώς λειτουργεί ο Κώδικας, ο αναγνώστης της πόλης για τον οποίο μετράει πιο πολύ το νομικό δίκαιο, μυείται στο σύστημα της βεντέτας, η οποία καθορίζεται με όρια μπέσας, κατευθύνεται από παλιές αξίες, δρομολογείται με οδηγό το αίμα που φωνάζει.  

            Ο Κώτσιας, είναι σίγουρο, έχει πολλά να δείξει από μια κουλτούρα που δεν είναι οικεία σε μας τους βολεμένους αστούς. Κουβαλά μαζί-του τη νοοτροπία των βουνών, την παράδοση της Ηπείρου, τους άγραφους νόμους της Αλβανίας, τα ήθη ενός άλλου (πρωτόγονου αλλά και σταθερά παραδοσιακού) πολιτισμού, ο οποίος διείπε τους ανθρώπους χωρίς επίσημες αρχές και γραπτούς νόμους να τους διοικούν. Στο προηγούμενο βιβλίο-του, στον “Χορό της νύφης”, φέρνονται στο προσκήνιο παραδοσιακά στοιχεία αναβαπτισμένα στο φως νέων αντιλήψεων, αλλά εξίσου ανθεκτικά και δυνατά. Έτσι κι εδώ η τιμή του αίματος είναι η ζώπυρα που θέλει να φουντώσει και θα το κατάφερνε, αν δεν βούλιαζε σε μια άχρωμη γλωσσική άμμο και δεν νερούλιαζε στο ερωτικό στοιχείο, που ποτέ δεν πείθει στα έργα του Κώτσια.

            Προς το τέλος του μυθιστορήματος, όπως και στο προηγούμενο βιβλίο-του, ο συγγραφέας σηκώνει την ένταση και, καθώς συγκλίνουν οι δυο ιστορίες, κερδίζει πόντους. Αλλά και πάλι η λογοτεχνική δύναμη είναι ισχνότερη της τραγικής διάστασης της βεντέτας.

 

[Δανείστηκα τις φωτογραφίες από: www.thelovelyplanet.net, www.theapricity.com, beretandboina.blogspot.com και www.gjuhashqipe.com]

Πατριάρχης Φώτιος