Sunday, February 27, 2022

Herman Melville, “Ο μεγάλος απατεώνας”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -15 (τελευταίο). Σε κάθε μας συνάντηση παίζουμε ακούσια ή συχνά εκούσια έναν ρόλο. Κι αυτός ο ρόλος σε μερικούς παίρνει εμπρόθετα τη μορφή εξαπάτησης για να παραπλανήσουν τον άλλο.


Herman Melville

The Confidence-Man

1857

“Ο μεγάλος απατεώνας”

εκδόσεις Πατάκη

-2021


Δεύτερο βιβλίο του Melville που διαβάζουμε σχεδόν μαζί με το πρώτο. Είναι το πνεύμα του 19ου αιώνα που δίνει σε μερικούς συγγραφείς την αύρα του κλασικού.


> Ο Χέρμαν Μέλβιλ, που πέρασε κι ο ίδιος πολλά χρόνια της ζωής του σε φαλαινοθηρικά πλοία - και μάλιστα σε μια εποχή που το κυνήγι της φάλαινας ήταν επικίνδυνη δουλειά - γεννήθηκε το 1819 στη Νέα Υόρκη και θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους Αμερικανούς συγγραφείς. Η οικογένειά του ήταν εύπορη κατά τη διάρκεια των παιδικών του χρόνων. Μα ο πατέρας του χρεωκόπησε το 1830 και πέθανε αμέσως μετά αφήνοντας τη γυναίκα του μόνη με οχτώ παιδιά. Ο Χέρμαν σταμάτησε νωρίς το σχολείο κι αναγκάστηκε να πιάσει δουλειά για να βοηθήσει τ' αδέλφια του. Στα καράβια πρωτομπαρκάρισε το 1839. Τα ταξίδια του τον οδήγησαν σε πολλά μέρη του κόσμου. Όταν κυκλοφόρησαν τα πρώτα του βιβλία, γνώρισε αμέσως την επιτυχία. Και το 1847, που παντρεύτηκε, παράτησε τη θάλασσα κι εγκαταστάθηκε στη Μασαχουσέτη, όπου και πέρασε τα ωραιότερα χρόνια της ζωής του. Ο Εμφύλιος Πόλεμος αναστάτωσε και την οικογένεια του Μέλβιλ, που επέστρεψε στη Νέα Υόρκη. Πέθανε το 1891 αφήνοντας μισοτελειωμένα ένα σωρό έργα, τα οποία ανακαλύφθηκαν πολύ αργότερα.

 

ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ, πίστη, δυσπιστία, καχυποψία, φιλύποπτος, υποκριτής, αλήθεια, ψέμα, μύθευμα, κίβδηλος, απάτη, προσποιητός κ.ο.κ. είναι οι λέξεις που γεμίζουν το βιβλίο. Κι αν συνυπολογίσουμε ότι το πλοίο που διαπλέει τον Μισισιπή, ονομάζεται Fidel, δηλαδή πιστός, τότε όλο το κατασκεύασμα του Melville στηρίζεται σκόπιμα στην ανθρώπινη εξαπάτηση.

ΚΑΘΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ και σκηνή, κάθε σκηνή και διάλογος συνήθως μεταξύ δύο ανθρώπων πάνω στο κατάστρωμα. Από τους δύο ο ένας πουλάει ένα ωραίο σενάριο ανάγκης και σπαραγμού ή φιλανθρωπίας, προσπαθώντας να πείσει τον άλλο ότι αξίζει της εμπιστοσύνης του, παρότι εντελώς ξένος κι άγνωστος, και ότι χρειάζεται χρήματα για τον εαυτό του ή για τα ορφανά και τις χήρες μιας φυλής Ινδιάνων! Και συνήθως τα καταφέρνει καθώς ο βασικός τρόπος πειθούς στοχεύει ακριβώς εκεί που ο άλλος είναι έτοιμος να αμυνθεί: τον κατηγορεί εμμέσως για δυσπιστία κι ο ακροατής του, προκειμένου να αποσείσει από πάνω του αυτή την κατηγορία, ανοίγει το πορτοφόλι του!

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ είναι γραμμένο χωρίς ήρωα, αλλά με πολλούς απλούς τύπους που ίσως συστήνουν τον Μεγάλο Απατεώνα. Είναι γραμμένο με τη μορφή σοφιστικών διαλόγων που πείθουν μέσα στο τραγελαφικό τους περίβλημα και τη χιουμοριστική του σοβαροφάνεια. Είναι μια τοιχογραφία καιροσκόπων και κερδοσκόπων που στην καθημερινότητά τους υποκρίνονται και εξαπατούν.

ΜΗΠΩΣ όμως όλοι αυτοί οι απατεώνες είναι ένας, όπως υπαινίσσεται ο τίτλος; Ένας που μεταμφιέζεται υποκριτικά και εμφανίζεται στον καθένα με άλλο προσωπείο; Στην αρχή ως εκπρόσωπος του Ασύλου για τις χήρες και τα ορφανά του Σέμινολ, ή ως υπεύθυνος των μετοχών της Εταιρίας Άνθρακα Μαύροι Καταρράκτες κι έπειτα ως βοτανοθεραπευτής; Το ίδιο πρόσωπο που εμφανίζεται μπροστά μας χωρίς όνομα παρά μόνο με τις διαφορετικές αμφιέσεις του εκπροσωπεί τη διαρκή απάτη, που ομνύεται στο όνομα της εμπιστοσύνης.

ΔΕΝ ΞΕΡΩ τα θρησκευτικά πιστεύω του Melville, αλλά μια ευρείας οπτικής ανάγνωση θα μπορούσε να ορίσει ως τον ήρωα του βιβλίου τον Θεό: παραπλανά τους ανθρώπους, τάζοντάς τους ελπίδα, ζητώντας τους ελεημοσύνη για τους φτωχούς, τις χήρες και τα ορφανά και ζητώντας να δείξουν πίστη σε ό,τι τους λέει. Απ’ την άλλη, είναι πιο εύκολο να δούμε στο πρόσωπο του Μεγάλου Απατεώνα ολόκληρη την ανθρωπότητα, που ελίσσεται, μεταμφιέζεται, παίζει διπλούς ρόλους για να κερδίσει πλούτη.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ τελικά επιμηκύνεται υπερβολικά, αφού τόσο κάθε διάλογος είναι πλατειασμένος και νερουλός, αλλά και η σειρά τους δεν τελειώνει ποτέ, χωρίς να προσθέτει κάτι ουσιαστικό στην ατμόσφαιρα. Αν ήταν μισό, θα ήταν εξαίρετο.

Πάπισσα Ιωάννα

Thursday, February 24, 2022

Ε.Τ.Α. Χόφμαν, “Τα ελιξίρια του Διαβόλου”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -14. Πίνοντας το κρασί αλλάζεις προσωπικότητα; Ο αδελφός Μεδάρδος περιπλανιέται ανάμεσα στην αγαθή του φύση και την αμαρτωλή, ανάμεσα σε πόλεις και γεγονότα, ανάμεσα στο ένα και στο άλλο μονοπάτι.


E.T.A. Hoffmann

“Die Elixiere des Teufels”

1815

Ε.Τ.Α. Χόφμαν

“Τα ελιξίρια του Διαβόλου”

μετ. Σ. Αυγερινού

εκδόσεις Μάγμα -2021


Θέλω να ομολογήσω ότι το βιβλίο αυτό το αγόρασα από σπόντα. Νόμισα ότι ο συγγραφέας του έχει γράψει και το “Η παράξενη υπόθεση του δόκτορος Τζέκιλ και κυρίου Χάιντ”, ώσπου, αφού το αγόρασα, ανακάλυψα ότι το τελευταίο το έχει γράψει ο Robert Louis Stevenson. Χαχαχαχαχα! Απ’ την άλλη, ανακάλυψα, πάλι χωρίς να το έχω κατά νου, ότι ο Hoffmann, ο εν λόγω συγγραφέας, έχει γράψει ένα άλλο βιβλίο που είχα διαβάσει παλιότερα, “Η μνηστή του βασιλιά”, βιβλίο που τελικά δεν μου άρεσε.


> Ο Ernst Theodor Amadeus Hoffmann (1776-1822), εμβληματική μορφή του ρομαντισμού στη γερμανική λογοτεχνία έζησε στα τέλη του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα. Γεννήθηκε στο Κένιγκσμπεργκ της Πρωσίας από γονείς νομικούς. Από μικρή ηλικία έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για τις τέχνες, ιδιαίτερα τη μουσική και τη ζωγραφική, και διακρίθηκε για τις διανοητικές του ικανότητες. Σπούδασε νομικά και εργάστηκε σε διάφορες θέσεις στο πρωσικό δημόσιο. Εγκατέλειψε τη νομική για να εργαστεί ως μουσικός (έγραψε την όπερα "Undine" το 1814), μουσικοκριτικός και διευθυντής ορχήστρας. Στα τριάντα του όμως συνειδητοποίησε ότι δεν θα φτάσει ποτέ στο ύψος των μουσικών που θαύμαζε (ανάμεσά τους ο Mozart, προς τιμήν του οποίου το A. - Amadeus στην υπογραφή του), κι έτσι στράφηκε στη συγγραφή. Μετά την έκδοση των πρώτων διηγημάτων του, ο Hoffmann έγινε γρήγορα ένας από τους πιο δημοφιλείς συγγραφείς της εποχής του. Έγραψε πολλές ιστορίες, όπου η πραγματικότητα πλέκεται με δεξιοτεχνία με τη φαντασία αλλά και με κωμικά γεγονότα. Τα έργα του, κυρίως το "Νυχτερινά κομμάτια" (1816), ήταν από τα πρώτα έργα "φρίκης" και επηρέασαν βαθιά πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς, ανάμεσά τους τον Έντγκαρ Άλαν Πόε, τον Ρόμπερτ Λιούις Στίβενσον και τον Φραντς Κάφκα, ενώ η "Δεσποινίς ντε Σκιντερί" μπορεί να θεωρηθεί ένας προάγγελος της "Μις Μαρπλ" της Αγκάθα Κρίστι. Εμπνευσμένος ίσως από τη δική του πάλη να συμφιλιώσει την καριέρα του με τις δημιουργικές του φιλοδοξίες, έδινε σε πολλούς από τους χαρακτήρες του διχασμένη προσωπικότητα, έντιμοι τη μέρα, δολοφόνοι και κλέφτες τη νύχτα. Πολλά χοροδράματα στηρίζονται σε έργα του όπως τα: "Κοπέλια" του Ντελίμπ, "Καρυοθραύστης" του Τσαϊκόφσκι και "Καρντιγιάκ" του Χίντεμιτ, ενώ πολλά άλλα διασκευάστηκαν για το θέατρο.


ΑΥΤΟ ΠΟΥ με έκανε να μπερδέψω τον Hoffmann με τον Stevenson και να συνδέσω αυθαίρετα “Τα ελιξίρια του Διαβόλου” με το “Η παράξενη υπόθεση του δόκτορος Τζέκιλ και κυρίου Χάιντ” είναι η κοινή χρήση του διπλού ανθρώπου στα δύο έργα. Εν προκειμένω, ο μοναχός Medardus φεύγει από τη μονή του έχοντας στην κατοχή του ένα μπουκάλι, όπου θρυλείται ότι φυλάσσεται ένα δαιμονικό ποτό. Στην πορεία ανακαλύπτουμε ότι, επειδή είναι ετεροθαλής αδελφός του Κόμητος Viktorin κι έτσι μοιάζουν εκπληκτικά, πηγαινόερχεται ανάμεσα στη μοναχική του ιδιότητα και σ’ αυτήν του αδελφού του, τον οποίο πίστεψε ότι είχε σκοτώσει. Έτσι, παίρνει μέρος σε συνωμοσίες, ερωτικές αντιζηλίες, διαπράττει δύο φόνους, περιφέρεται άλλοτε ντυμένος άνθρωπος του Θεού κι άλλοτε του Διαβόλου.

ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ μέρος του μυθιστορήματος είναι κατανοητό στις δαιδαλώδεις πορείες του, αλλά πολλές σελίδες προκαλούν σύγχυση με τα άπειρα πρόσωπα και τις μεταξύ τους σχέσεις. Ακόμα χειρότερα οι ρόλοι που αλλάζουν είναι παράγοντας σύγχυσης, αν και μυθιστορηματική σταθερά (κι εκεί στηρίζουμε την όποια μας σιγουριά) είναι ο αφηγητής Medardus που εκλαμβάνεται από τους άλλους με τα ποικίλα προσωπεία του.

ΒΑΣΙΚΟ θέμα, όπως διακλαδίζεται σε πολυάριθμα μονοπάτια, είναι αυτό της ταυτότητας. Το άτομο αλλάζει χαρακτήρα και μορφή, αλλάζει δηλαδή ταυτότητα επειδή θέλει να εξαπατήσει τους άλλους, θέλει να ξεφύγει από οδυνηρές γι’ αυτό καταστάσεις, προσπαθεί να ελιχθεί για να πετύχει τους ερωτικούς του στόχους ή να ξεφύγει απ’ την τσιμπίδα του νόμου, υπό το καθεστώς μέθης ή σε κατάσταση παραισθησίας, στον ύπνο του ή υπό τη διαταραχή της τρέλας… Κι αυτοί οι αντικατοπτρισμοί ή οι εναλλαγές περνάνε το πρόσωπο απ’ τη μία κατάσταση στην άλλη, με άλλο ρόλο και με άλλο σημείο εκκίνησης.

ΤΕΛΙΚΑ, η προσωπικότητά μας και δη η αμαρτία είναι προσωπικές επιλογές ή αποτέλεσμα ενός προπατορικού αμαρτήματος που διαπερνά όλη την ανθρωπότητα; Είμαστε ό,τι θέλουμε ή είμαστε πολλές ταυτότητες που δεν μπορούν να συμφιλιωθούν; Είμαστε μια ενιαία προσωπικότητα ή αλλάζουμε ρόλους ανάλογα με τις συνθήκες; Ο διάλογος του αδελφού Μεδάρδου με τον Πάπα της Ρώμης είναι χαρακτηριστικός, καθώς το μυθιστόρημα ολοκληρώνεται, για το πώς ο Hoffmann έφτιαξε όλο αυτό το παιχνίδι με τις εναλλαγές ρόλων και τις αλλαγές ταυτοτήτων. Το θέμα είναι η ευθύνη. Το θέμα είναι αν φταίμε για όσα κάνουμε ή είναι αποτέλεσμα ενός εξωτερικού παράγοντα, σαν το κρασί του Διαβόλου που καθορίζει τις πράξεις μας.

Πάπισσα Ιωάννα


* Όταν ο πόλεμος σκάει δίπλα μας, όταν η ανθρωπότητα κλονίζεται για άλλη μια φορά, είναι πολυτέλεια να μιλάμε για βιβλία, όσο κι αν αυτά αναφέρονται στον Διάβολο;

Monday, February 21, 2022

Choderlos de Laclos, “Επικίνδυνες σχέσεις”


ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -13. 18ος αιώνας. Η αριστοκρατία της Γαλλίας βρίσκει τρόπους να διασκεδάσει, με στόχο τη διακόρευση αθώων παρθένων, διά της πειθούς και της αποπλάνησης, και τον εκμαυλισμό αξιοπρεπών κυριών.


Choderlos de Laclos

“Les liaisons dangereuses”

1782

“Επικίνδυνες σχέσεις”

μετ. Α. Στάικος

εκδόσεις Άγρα

-2021


Πηγαίνω στο βιβλιοπωλείο αποφασισμένη να αγοράσω τις “Επικίνδυνες σχέσεις”. Και πέφτω πάνω σε πάμπολλες εκδόσεις, δύο από τις οποίες βγήκαν φέτος και πέρυσι. Κι αναρωτιέμαι τι κάνει επίκαιρο ένα έργο δύο και αιώνων;


> Ο ΠΙΕΡ ΑΜΠΡΟΥΑΖ ΦΡΑΝΣΟΥΑ ΣΟΝΤΕΡΛΟ ΝΤΕ ΛΑΚΛΟ (1741-1803) είναι διάσημος για το επιστολικό μυθιστόρημα ΟΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ, που δημοσίευσε με τεράστια επιτυχία το 1782. Θεωρείται περίπτωση σπάνια στην ιστορία της γαλλικής γραμματολογίας, ενώ συχνά τον συνέκριναν με τον Μαρκήσιο ντε Σαντ σε επίπεδο σκανδαλολογίας. Αξιωματικός του πυροβολικού στο επάγγελμα, υπηρέτησε σε διάφορες θέσεις στα τέλη του Επταετούς Πολέμου (1756-1763). Η λογοτεχνία ήταν μια παρέκκλιση για εκείνον, μολονότι έτρεφε μεγάλες φιλοδοξίες, όπως «να γράψει ένα έργο έξω από τα συνηθισμένα, που θα έκανε πάταγο και το οποίο θα επιζούσε του δικού του θανάτου». Το κατάφερε με τις ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ, που μεταφέρθηκαν τόσο στο θέατρο όσο και στον κινηματογράφο με μεγάλη επιτυχία· το κατάφερε όμως και ως στρατιωτικός: ασχολούμενος συστηματικά με τη βαλλιστική, θεωρείται ο εφευρέτης της σύγχρονης οβίδας του πυροβολικού. Ο Λακλό έχει στο ενεργητικό του ως συγγραφέας και σειρά από ποιήματα, καθώς και ένα λιμπρέτο για μια όπερα ξεχασμένη σήμερα. Πέθανε από ελονοσία ή δυσεντερία το 1803 στην Ιταλία. Λέγεται πως ο τάφος του βανδαλίστηκε και τα οστά του ρίχτηκαν στη θάλασσα.

 

ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ για ένα επιστολικό μυθιστόρημα με πολλούς αποστολείς και πολλούς παραλήπτες. Αναφέρεται στα σαλόνια της γαλλικής αριστοκρατίας. Στις επιφανειακές και στις βαθύτερες σχέσεις μεταξύ μαρκησιών, κόμητων και υποκόμητων, ιπποτών και προέδρων, δεσποινίδων και κυρίων. Στο κέντρο είναι η Μαρκησία de Merteuil, που παρωθεί τον πρώην εραστή της Υποκόμη de Valmont να ασκήσει τη γοητεία του ώστε να δέσει ερωτικά πιθανούς στόχους κι έτσι να ελέγξουν διά του πόθου την κοινωνία του Παρισιού. Ο Υποκόμης έχει βάλει στο μάτι να αποπλανήσει την κυρία προέδρου de Tourvel, ενώ η Μαρκησία ντε Μερτέιγ επιθυμεί να διαφθείρει τη νεαρή Cécile de Volanges, η οποία είναι ερωτευμένη με τον Ιππότη Danceny, τον δάσκαλό της στη μουσική.

Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ της γαλλικής υψηλής κοινωνίας, λίγα χρόνια πριν από τη Γαλλική Επανάσταση, είναι οφθαλμοφανής. Οι μεγάλες ρεβεράντζες, τα γενναιόδωρα χαμόγελα βιτρίνας, οι πισώπλατες μαχαιριές, η ηδονή πέρα από ηθικούς νόμους, οι ευγενείς συναντήσεις, που κρύβουν το σαδιστικό πρόσωπο των εμπλεκομένων, οι φιλοφρονήσεις και οι υπαινιγμοί, οι χειραψίες και τα κρυφά συναπαντήματα, οι συνωμοσίες και οι λυκοφιλίες, οι έκνομες απολαύσεις και τα παράνομα rendezvous, οι παρασκηνιακές συμμαχίες και οι άσπονδες φιλίες και επιβουλές,

ΔΥΟ ΒΑΣΙΚΑ στοιχεία κερδίζουν τον αναγνώστη του σήμερα. Απ’ τη μια, η πολυπρισματική αφήγηση, εκπορευόμενη από ποικίλες οπτικές, τουλάχιστον αυτών που είναι αποστολείς, παρουσιάζει τα πράγματα πολύπλευρα, συχνά διαφορετικά και συχνά αντικρουόμενα. Ο καθένας εκφράζει μια ετερότροπη στάση. Η αλήθεια κάτω από τα αριστοκρατικά προσωπεία είναι πολλαπλή: άλλοι υποκρίνονται σκόπιμα, άλλοι εθελοτυφλούν κι άλλοι απλώς δεν καταλαβαίνουν. Απ’ την άλλη, η γλώσσα είναι γεμάτη αδιόρατες δισημίες, υπαινιγμούς, διπλά νοήματα, ευγενικές ή μη αποκαλύψεις, έμμεσα σχόλια… Πουθενά δεν υπάρχει μια πορνογραφική απεικόνιση, αλλά συχνά ξεμυτίζουν αποχρώσεις απόλαυσης, ηδονής, μοιχίας, αποπλάνησης. Κι η γλώσσα αποπλανεί με όσα δεν λέει, κι όχι με όσα λέει.

ΑΠ’ ΤΗΝ ΑΛΛΗ, η απόσταση κάνει τη ρομαντική αυτή γραφή με τις υπερβολές και τις επιφωνηματικές αναφωνήσεις παλιομοδίτικη. Μοιάζει σαν μια σαπουνόπερα άλλων εποχών, όπου κάθε επεισόδιο, συγνώμη κάθε επιστολή ήθελα να πω, κρατάει πολύ, αναλύει διεξοδικά κάτι που σήμερα θα γραφόταν πολύ πιο γρήγορα. Αυτό βέβαια κάνει αργή την ανάγνωση, αλλά δεν παύει να δείχνει τον τρόπο σκέψης του αποστολέα, το πώς διυλίζει και κοσκινίζει ό,τι κάνει ή ό,τι του συμβαίνει. Η υπόθεση προχωρά μέσα από τα μονόκλ των πρωταγωνιστών! Αυτοί προσπαθούν να πείσουν ή και να αποπλανήσουν. Κάθε επιστολή μοιάζει με ρητορικό λόγο, γεμάτο ωραία λόγια και υπερβολές, αλλά και σαγηνευτικά επιχειρήματα, που δεν έχουν άλλο στόχο παρά την αποπλάνηση, την έκλυση ηθών, την υποταγή στον έρωτα και την ηδονή. Αγώνες λόγου λοιπόν, για πειθώ ή αποπλάνηση, όρια που συγχέονται, ενώ οι δύο πρωταγωνιστές, η Μαρκησία de Merteuil κι ο Υποκόμης de Valmont δηλώνουν ρητά πως ο στόχος τους είναι η διαφθορά των θυμάτων τους.

Πάπισσα Ιωάννα

 

Wednesday, February 16, 2022

Φραντς Κάφκα, “Η δίκη”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -12Ίσως από τα πιο πολυσυζητημένα έργα του 20ού αιώνα, για την επίδραση που άσκησε στους επόμενους και το στίγμα του καφκικού δέους που έχει υποβάλει έκτοτε.

 

Franz Kafka

Der Prozess

1925

Φραντς Κάφκα

“Η δίκη”

μετ. Β. Τομανάς

εκδόσεις Νησίδες -2017


Kafka. Ένας από τους κολοσσούς της λογοτεχνίας. Ένας Borges του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Ένας συγγραφέας ορόσημο για το καθημερινό που παρουσιάζεται ως πολιτικό.


> Ο Φραντς Κάφκα γεννήθηκε στις 3 Ιουλίου του 1883 στην Πράγα από γονείς Εβραίους: από έναν πατέρα αυταρχικό, που κατόρθωσε να γίνει εύπορος υφασματέμπορος, κι από μια μάνα τρυφερή που, αντίθετα με τον πατέρα του, είχε μεγαλώσει μέσα σ' έναν περίγυρο βαθιά μορφωμένων ανθρώπων. Ο Φραντς ήταν ο πρωτότοκος. Είχε τρεις αδελφές και δύο αδελφούς, οι οποίοι πέθαναν σε βρεφική ηλικία. Οι αναμνήσεις από τα παιδικά του χρόνια και κυρίως οι σχέσεις με τον αυταρχικό και άξεστο πατέρα του, στοίχειωσαν τη ζωή του.
Μετά το γυμνάσιο, υπακούοντας στην επιθυμία του πατέρα του, ο Κάφκα αφού παρακολούθησε ορισμένα πανεπιστημιακά μαθήματα γερμανικής φιλολογίας, σπούδασε τελικά νομικά. Στο πανεπιστήμιο γνωρίστηκε με διάφορους γερμανόφωνους εκκολαπτόμενους λογοτέχνες όπως ο Μαξ Μπροντ, που έγινε επιστήθιος φίλος του. Στη συνέχεια εργάστηκε επί δεκατέσσερα χρόνια, πρώτα σε μια ασφαλιστική εταιρεία και μετά στο Ινστιτούτο Ασφάλισης Εργατικών Ατυχημάτων της Βοημίας. Τις νύχτες του αφιέρωνε στο γράψιμο. Αυτό ήταν το μεγάλο του πάθος. Ήξερε ότι ο προορισμός του ήταν το γράψιμο, αλλά δεν κατάφερε -δεν τόλμησε- να το κάνει επάγγελμά του. Ελάχιστα κείμενά του δημοσιεύτηκαν όσο ζούσε, όπως η περίφημη "Μεταμόρφωση" (1916), "Η αποικία των τιμωρημένων", το "Ένας αγροτικός γιατρός", καθώς και "Το γράμμα στον πατέρα" (1919). Το 1914 αρραβωνιάστηκε τη Φελίτσε Μπάουερ, την οποία είχε γνωρίσει στο σπίτι του Μπροντ και με την οποία αλληλογραφούσε επί δύο χρόνια, διέλυσε όμως τον αρραβώνα επειδή ένιωθε ανίκανος να αντιμετωπίσει το γάμο. Άλλη μια απόπειρά του να παντρευτεί τη Φελίτσε κατέληξε σε αποτυχία, αφού το 1917 έγινε γνωστό ότι πάσχει από φυματίωση και μπήκε σε σανατόριο -με τη συμπαράσταση της αδελφής του Ότλα. Το 1923, σε ένα ταξίδι του στη Βαλτική, γνώρισε τη χειραφετημένη εβραία νηπιαγωγό Dora Diamant και μετά από λίγο μετακόμισε στο σπίτι της στο Βερολίνο, προσπαθώντας να ξεφύγει από την επίδραση της οικογένειάς του και να αφοσιωθεί στο γράψιμο. Πέθανε όμως φυματικός στις 3 Ιουνίου του 1924. Γενικά, η ζωή του υπήρξε απλή, χωρίς πολλές μετακινήσεις και μακρινά ταξίδια. Χωρίς "μεγάλες συναντήσεις". Λίγο πριν πεθάνει, παρακάλεσε τον Μπροντ να καταστρέψει τα έργα του, εντολή που αυτός ευτυχώς παράκουσε. Ο Μπροντ επιμελήθηκε τα τρία ημιτελή μυθιστορήματά του και τα εξέδωσε: "Η δίκη" (1925), "Ο Πύργος" (1926), "Αμερική" (1927).


ΚΑΙ ΞΑΦΝΙΚΑ δυο αστυνομικά όργανα εμφανίζονται στο σπίτι του Joseph K. και χωρίς χαρτιά ή άλλες διατυπώσεις τού δηλώνουν ότι συλλαμβάνεται. Ξαφνικά, δηλαδή, για να το χωνέψει ο νους, το άτομο, χωρίς να ξέρει το γιατί, βρίσκεται στην τσιμπίδα του νόμου και δεν μπορεί να εξηγήσει την αναίτια σύλληψή του.

Ο ΛΟΓΟΣ του K. –και του Kafka αντίστοιχα- διέπεται από αίσθημα απόλυτης ειλικρίνειας. Μιλάει με ορμή γιατί ξέρει ότι δεν έχει τίποτα να φοβηθεί. Στην πρώτη ανάκριση ξιφουλκεί κατά της οργανωμένης προσπάθειας να σπιλωθεί ένας αθώος. Ταυτόχρονα όμως η ειλικρίνεια αυτή μοιάζει αφελής, γιατί προσκρούει στο παράλογο. Η δίκη μοιάζει παρωδία εξαρχής. Ο επιθεωρητής που ανακοίνωσε τη σύλληψη δεν έδειξε το ένταλμα. Ο ίδιος ο συλληφθείς δεν οδηγήθηκε στη φυλακή αλλά αφέθηκε να περιδιαβαίνει ελεύθερος στη δουλειά του. Η πρώτη ανάκριση έγινε ενώπιον δυο ομάδων ανθρώπων, που δεν φαίνεται να έχουν ρόλο… Και το κυριότερο, ποτέ κανείς δεν διατύπωσε ρητά ποια είναι η κατηγορία, πάνω στην οποία θα έπρεπε να τρέξουν οι κύκλοι της υπεράσπισης και των λοιπών διαδικασιών.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ στηρίζεται περισσότερο στο παρωδιακά αναίτιο παρά στο θριλερικά απειλητικό. Ο Kafka ίσως διαφέρει από τον καφκισμό. Χρησιμοποιεί περισσότερο το χιούμορ, το υπόγειο χιούμορ, που δυναμιτίζει το βαρύ κλίμα. Η ακατανόητη δίκη είναι ακατανόητη και στη νομική και στη λογική της διάσταση. Οι παρεκβάσεις, οι άσχετοι άνθρωποι που βρίσκονται δίπλα στον Κ., τα μικροεπεισόδια οδηγούν στη λογική του α-νόητου.

ΟΤΑΝ Ο συνήγορος του Joseph αρχίζει να εξηγεί πώς λειτουργεί το σύστημα, τότε αντιλαμβανόμαστε ότι ο ήρωάς μας έχει πέσει στον ιστό μιας πολύποδης αράχνης, που ονομάζεται γραφειοκρατία. Ο καθένας μέσα σ’ αυτήν είναι αναρμόδιος, άλλοι πιο πάνω ή πιο δίπλα καθορίζουν εξελίξεις στο μικρό κομμάτι που τους αναλογεί, ο ίδιος ο κατηγορούμενος δεν έχει πρόσβαση στις κατηγορίες, κινείται στα τυφλά, αγνοεί και πορεύεται με το ένστικτο, οι αποφάσεις αλλάζουν ακαριαία, τα υπομνήματα και τα έγγραφα δεν λαμβάνονται πάντα υπόψη, οι γνωριμίες και οι διασυνδέσεις παίζουν συνήθως σημαντικότερο ρόλο… Ο λαβύρινθος δεν έχει σχέδιο.

Ο JOSEPH δεν είναι κανένας τυχαίος. Είναι ανώτερο στέλεχος σε τράπεζα κι επομένως στην ανώτερη βαθμίδα της ιεραρχίας. Επομένως, η δίκη δεν είναι η εξουσία που καταπιέζει τον αδύνατο, αλλά το πολυδαίδαλο κράτος που με τη γραφειοκρατία του πνίγει κάθε πολίτη, ο οποίος είναι στην ουσία ανήμπορος να αντιδράσει. Η βασική του σκέψη είναι η απολογία, σαν πράγματι ο πολίτης να πρέπει συνεχώς να αμύνεται απέναντι σε μια αδιόρατη μομφή, που εκπέμπει το κράτος, η κοινωνία, το σύστημα… εναντίον του.

Πάπισσα Ιωάννα

Sunday, February 13, 2022

John Steinbeck, “Άνθρωποι και ποντίκια”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -11. Μπορεί η ζωή των ανθρώπων να είναι σαν των ποντικιών; Να του φέρεται η ζωή το ίδιο άδικα, το ίδιο απρόβλεπτα, το ίδιο ανόητα; Και τα όνειρα δεν ευοδώνονται επειδή κάνουμε λάθη ή επειδή το αγαθό κτήνος τα δολοφονεί;

 

John Steinbeck

“Of Mice and Men”

1937

“Άνθρωποι και ποντίκια”

μετ. Μ. Μακρόπουλος

εκδόσεις Παπαδόπουλος

2013


Είχα διαβάσει έφηβη τα “Σταφύλια της οργής” και με είχε συνεπάρει ο πειστικός ρεαλισμός του συγγραφέα και η ατμόσφαιρα της ωμής βίας που ασκεί το σύστημα στους υφιστάμενούς του. Τώρα, προέκυψαν οι “Άνθρωποι και ποντίκια”, το οποίο περίμενα με μεγάλη ανυπομονησία.

 

> Ο Τζων Ερνστ Στάινμπεκ γεννήθηκε στο Σαλίνας της Καλιφόρνιας το 1902. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, κύριος εκπρόσωπος του νατουραλισμού και της κοινωνικής πεζογραφίας στη χώρα του. Στο έργο του ασχολήθηκε με την εργατική τάξη της δεκαετίας του '30, την εποχή του μεγάλου κραχ ή της "Μεγάλης Ύφεσης" της αμερικανικής οικονομίας· παρ' όλη την απαισιοδοξία που φέρνει η νατουραλιστική προσέγγιση, το έργο του διαπνέεται από ποιητικά και ανθρωπιστικά στοιχεία, διαγράφοντας τους ήρωές του σαν πραγματικούς χαρακτήρες. Ο Στάινμπεκ έγινε γνωστός με το μυθιστόρημα "Τορτίλα Φλατ" το 1935, αλλά η μεγάλη επιτυχία ήλθε το 1937 με το "Άνθρωποι και ποντίκια". Δύο χρόνια αργότερα με τα "Σταφύλια της οργής" καθιερώθηκε μαζί με τον Φώκνερ και τον Χέμινγουεϊ ως ένας από τους τρεις μεγάλους σύγχρονους αμερικανούς συγγραφείς. Το 1940 το μυθιστόρημά του τιμήθηκε με το Βραβείο Πούλιτζερ. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ο Στάινμπεκ εργάστηκε ως πολεμικός ανταποκριτής για λογαριασμό της εφημερίδας "New York Herald Tribune", ενώ το 1948, σε μια εποχή όπου οι ΗΠΑ είχαν καταληφθεί από αντικομμουνιστική υστερία, ταξίδεψε στη Σοβιετική Ένωση. Υπήρξε προσωπικός φίλος δύο αμερικανών προέδρων: του Τζων Κένεντι και του Λίντον Τζόνσον. Τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας το 1962. Πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1968. Τα πιο γνωστά και πολυδιαβασμένα του μυθιστορήματα είναι: "Η αμφίβολη μάχη", "Άνθρωποι και ποντίκια", "Ο δρόμος με τις φάμπρικες", "Τα σταφύλια της οργής", "Ανατολικά της Εδέμ", "Η πεδιάδα της Τορτίγια", "Ουράνιες βοσκές", κ.ά.

 

ΔΥΟ ΑΝΔΡΕΣ περιφέρονται από κτήμα σε κτήμα, για να δουλέψουν και να κερδίσουν μερικά χρήματα. Είναι οι άνθρωποι του προλεταριάτου, που δεν έχουν περιουσία, δεν έχουν ίσως οικογένεια, αλλά ζουν το παρόν με τα χρήματα του βγάζουν. Από τη μια, είναι ο κοντόσωμος George που φαίνεται πιο ευφυής, κι απ’ την άλλη ο γιγαντόσωμος αλλά αγαθιάρης Lennie, που συχνά κάνει αφελή ατοπήματα, με αποτέλεσμα να τους διώχνουν από τη δουλειά. Ο πρώτος θα ήθελε μια πιο στρωμένη ζωή, ονειρεύεται ένα μικρό αγρόκτημα, αλλά συγκαταβαίνει και στην τωρινή, ενώ ο δεύτερος θέλει μόνο να πιάνει ζώα (ποντίκια, κουτάβια, κουνέλια) και να τα χαϊδεύει, έστω κι αν τελικά τα πνίγει από ανεξέλεγκτη δύναμη.

ΑΝ ΚΡΙΝΩ απ’ όσα ξέρω για τον John Steinbeck και τα “Σταφύλια της οργής”, η αποτύπωση της εργασίας και των εργαζομένων, η σκληρή ζωή στις φάρμες και η φυσιογνωμία των δύο φίλων θα οδηγήσουν την ιστορία σε συγκρούσεις μεταξύ των εργατών και ενός καπιταλιστικού συστήματος, που απομυζεί τον ιδρώτα τους. Ίδωμεν.

ΟΙ ΔΥΟ ΦΙΛΟΙ, και φυσικά πρώτιστα ο George, έρχονται αντιμέτωποι με άτομα που εκπροσωπούν ένα είδος εξουσίας: το αφεντικό του αγροκτήματος, στο οποίο δεν καλάρεσε που φτάσανε αργά, τον γιο του Curley, που ασκείται στο μποξ και παντρεύτηκε μια όμορφη γυναίκα, τη γυναίκα του, που φαίνεται να ερωτοτροπεί σαν τσούλα με όλους στη φάρμα… Εργοδότης, βίαιος, πόρνη ή αλλιώς εργασιακή βία, σωματική βία και ερωτική βία. Καθετί από τα τρία είναι επικίνδυνο κι ο George το αντιλαμβάνεται και εξαρχής θέλει να είναι προσεκτικός.

ΤΟ ΜΙΚΡΟ αυτό μυθιστόρημα (novella το λένε οι Άγγλοι, αλλά δεν είναι νουβέλα ακριβώς) έχει θεατρική υφή κι έτσι εξηγείται γιατί έγινε πολλές φορές θεατρική παράσταση. Κάθε κεφάλαιο κι ένα σκηνικό: το 1ο στη λίμνη, όπως και το 6ο, το 2ο και το 3ο στον κοιτώνα των εργατών, το 4ο και το 5ο στον στάβλο, όπου μένει ο μαύρος Crooks… Κι εκεί σε κάθε σκηνή (βλέπω την αυλαία ν’ ανοίγει και να κλείνει στο τέλος κάθε κεφαλαίου) δυο, τρεις ή περισσότεροι χαρακτήρες συζητάνε. Σ’ αυτό το παροντικό επίπεδο, δεν λείπουν αναδρομές που σκιαγραφούν καλύτερα αλλά όχι απόλυτα, μάλλον επιλεκτικά, το profile μερικών απ’ αυτούς, όπως του γέρο Candy που ζούσε παρέα με τον γέρικο σκύλο του ή του έγχρωμου Crooks, ο οποίος μεγάλωσε σε μια περιοχή με λευκούς όντας ο ίδιος Αράπης, μόνος στην ουσία και περιθωριοποιημένος….

ΤΕΛΙΚΑ, τι κινεί τα όνειρα όλων αυτών; Ο καθένας ζει με τα απωθημένα του και συνειδητοποιεί ότι τα όνειρά του, που είναι κάθε μέρα ζωντανά σαν ελπίδες ηλιόλουστες, είναι πιθανότατα δυσεκπλήρωτα. Το κίνητρο για αποδοχή, για περιουσία, για αγάπη, για διαφυγή από τη μιζέρια βρίσκει εμπόδια στα θέλω των άλλων ή στο ίδιο το σύστημα, που κρατά χαμηλά τέτοιες πτήσεις.

Ο ΦΟΝΟΣ, που έρχεται σαν μια τεράστια άλογη πέτρα πέσει πάνω στο ανθρώπινο κορμί και το θανατώσει, μοιάζει χωρίς νόημα, αλλά προκαλεί πλήρη αναταραχή. Τι συμβολίζει άραγε; Ίσως είναι το απρόοπτο, ο παραλογισμός της ζωής ή η βία του συστήματος που συνθλίβει τα όνειρα των αθώων (;) θυμάτων του. Τα όνειρα σκοτώνονται από ατύχημα, η ζωή είναι απρόβλεπτη μέσα στη ζωώδη καλοσύνη της, οι ελπίδες δεν ευοδώνονται. Οι άνθρωποι είναι ΣΑΝ τα ποντίκια…


In2life, 25/1/2022 

Πάπισσα Ιωάννα

Wednesday, February 09, 2022

Jean Genet, “Το ημερολόγιο ενός κλέφτη”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -10. “Ο Ζενέ αναδεικνύει ένα αεικίνητο και πολύβουο πλήθος που μας εξάπτει την περιέργεια, μας συνεπαίρνει, και κάτω απ’ το βλέμμα του συγγραφέα, αυτό το πλήθος μεταμορφώνεται σε Ζενέ.” (Ζαν-Πολ Σαρτρ)

 

Jean Genet

“Journal du voleur” 

1949

“Το ημερολόγιο ενός κλέφτη”

μετ. Ρ. Κολαΐτη

εκδόσεις Μεταίχμιο -2021


Ήθελα πολύ καιρό να διαβάσω τον Genet. Άκουγα για το κακό παιδί των γαλλικών γραμμάτων, την αντισυμβατική του φύση, το εμβληματικό του όνομα.

 

> O Ζαν Ζενέ (1910-1986), υπήρξε πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης. Κλέφτης, περιθωριακός, κατάδικος και εκδιδόμενος ομοφυλόφιλος, στα πρώτα χρόνια της ζωής του, που εξελίχθηκε σε έναν από τους πιο σημαντικούς εκφραστές του θεάτρου του παραλόγου, αργότερα, απεικονίζει μέσα από το έργο του κυρίως την ίδια τη ζωή του. Στη διάρκειά της, επίσης, περιπλανήθηκε στην Ευρώπη, έγινε το αγαπημένο παιδί της γαλλικής διανόησης, αφοσιώθηκε σε έναν ακροβάτη, και αργότερα μεταμορφώθηκε σε πολιτικό ακτιβιστή, υποστηρίζοντας τους Μαύρους Πάνθηρες και ακολουθώντας Παλαιστίνιους στρατιώτες σε στρατόπεδα του Λιβάνου και της Ιορδανίας. 


ΑΝ ΔΙΑΒΑΣΕΙ κανείς ολόκληρο το βιογραφικό σημείωμα του Genet, θα αντιληφθεί ότι έχουμε να κάνουμε με έναν μποέμ τύπο, που δεν χωρούσε πουθενά. Κι όταν ξεκινά το βιβλίο, που στην ουσία είναι μια ποιητική αυτοβιογραφία, βλέπει ξεκάθαρα όχι τόσο τα γεγονότα, που ίσως είναι παραλλαγμένα, αλλά τον ψυχισμό ενός αντικομφορμιστή, όχι από ιδεολογία, αλλά από ιδιοσυγκρασία.

Ξέρουμε πως η γλώσσα μας αδυνατεί ν’ ανακαλέσει ακόμα και την αντανάκλαση αυτών των ανεπιστρεπτί χαμένων, ασυνήθιστων καταστάσεων. … Θα διευκρινίσω λοιπόν ότι το συγκεκριμένο κείμενο οφείλει να καταδείξει ποιος είμαι σήμερα που το γράφω…. Ας μάθει λοιπόν ο αναγνώστης ότι τα γεγονότα έγιναν έτσι ακριβώς όπως τα λέω, όμως η ερμηνεία που δίνω σε αυτά είναι αυτό που είμαι - σήμερα

 

1934 κι ο αφηγητής βρίσκεται στην Barcelona μαζί με τον σύντροφό του Stilitano. Ζητιάνος του δρόμου, εκπορνευόμενος ομοφυλόφιλος, λίγο κατάσκοπος, κλέφτης, ένα σωρό δουλειές για να επιβιώσει σε μια περιπλάνηση καιροσκοπική και ανεμοδούρικη. Από το ορφανοτροφείο στο στρατόπεδο κι έπειτα στη φυλακή και τον δρόμο και τα καταγώγια. Ζει ανάμεσα σε αλάνια, πόρνες, ναύτες, λιμενεργάτες, νταβατζήδες, κλέφτες, φαντάρους, νταήδες, κουρελήδες, μπαγαπόντες, μαρικόνες (πούστηδες), εγκληματίες, ανθρώπους του περιθωρίου, του υποκόσμου, φτωχούς, ανέστιους, κλοσάρ…

ΚΙ ΑΥΤΗ η αντισυμβατική ζωή δίνεται τόσο ζωντανά με μια προκλητική γλώσσα, ατόφια, αυθόρμητη, λίγο αργκό, λίγο βωμολόχα, αλλά κυρίως γάργαρη, διαυγής, χειμαρρώδης, γεμάτη καθαρή αφήγηση αλλά και έκδηλα σχόλια για όσα συμβαίνουν, τρεχούμενη, ακώλυτη, φιλοσοφημένη, σπαρταριστή, ενδιαφέρουσα. Είναι η αφήγηση που με κέρδισε, είναι η γλώσσα που μετουσιώνει τον έρωτα, τον δρόμο, την προδοσία σε τέχνη.  

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ προσφέρει καλά ψημένη τροφή για να συλλάβουμε τη σχέση ενός παρατημένου παιδιού, που ζει τη ζωή του, μισό επιλεγμένη και μισό ακούσια, ως αντίδραση σε μια κοινωνία που το ξωπέταξε. Κοινωνιολογικά και ψυχολογικά μπορούμε να δούμε πώς διαμορφώθηκε ένας ψυχισμός του περιθωρίου, πίκαρο και μποέμ, άστεγος και περιφερόμενος. Κι από την άλλη με σύγχρονες ματιές για την έμφυλη ταυτότητα, πώς επέλεξε να είναι ομοφυλόφιλος και πόρνος, σαν ο έρωτας να είναι η δική του συνείδηση μέσα σε έναν συντηρητικό κόσμο.

ΠΙΟ ΠΟΛΥ ίσως ο λόγος του Genet για τον εαυτό του αλήτη αναδεικνύει αυτή τη ζωή ως πράξη καλλιτεχνίας και φιλοσοφίας. Οι λέξεις που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να αποδώσει την πίκαρο ζωή του ανά τις χώρες της Ευρώπης, από την Ισπανία ως την Πολωνία, αντιστοιχούν στην αίσθηση της μποέμ αντισυμβατικότητας ως γνήσιας ζωής, που δεν χωρά σε καλούπια, δεν συμβιβάζεται σε πλαίσια, δεν στριμώχνεται στις σελίδες. Από ένα σημείο και μετά αυτή η σκέψη επιβεβαιώνεται από τα ίδια τα λόγια του συγγραφέα: λέει λ.χ. ότι δεν τον ενδιαφέρει η ηθική αλλά η αισθητική κι αλλού πάλι ότι η αφήγηση της ζωής του αποσκοπεί στο να αποστάξει την ομορφιά από μέσα της. Η ίδια η ζωή σαν έργο τέχνης, χωρίς ηθικολογίες, πρέπει και άλλους περιορισμούς.

ΦΥΣΙΚΑ, αυτό που δεν μπορεί το μυαλό να προσπεράσει είναι πόσο εμείς οι αναγνώστες/αναγνώστριες που διαβάζουμε το βιβλίο θα κρατήσουμε το αισθητικό, που ξεχειλίζει, και θα απομονώσουμε το ανήθικο, το οποίο καθόριζε τον βίο του Genet. Δηλαδή η ίδια η ανάγνωση μπορεί να μείνει στο καλλιτέχνημα, να το δει μόνο ως αισθητική οντότητα και να αγνοήσει τα πρότυπα που προβάλλει μέσω της αισθητικής του αρτιότητας;

ΚΛΕΙΝΩ συμφωνώντας εντελώς με το οπισθόφυλλο του βιβλίου: “Το ημερολόγιο ενός κλέφτη είναι ένα κείμενο αυτοβιογραφικό. Ωμό, άγριο, διαστροφικό, άκρως ερωτικό, βαθιά ποιητικό, σκιαγραφεί έναν κόσμο που μας τρομάζει και μας σαγηνεύει συνάμα. Ο Ζενέ γνωρίζει πολύ καλά το κάτεργο, τους φονιάδες, τους κλέφτες, την απαγορευμένη λαγνεία, το πάθος που φουντώνει (και κατατρώει και τον ίδιον)… Υπάρχει και το παρελθόν που τον στοιχειώνει: η εκπόρνευση σε δημόσια ουρητήρια για πενταροδεκάρες, ο φόνος που διαπράττει, η ζωή του ως άστεγος και ρακένδυτος, οι φυλακέςΠαρουσιάζει το Κακό σκληρό και ωμό, όπως είναι, και, την ίδια στιγμή, το εξιδανικεύει ως ύψιστο μέσο άντλησης της ηδονής.

ΚΟΡΥΦΑΙΟ έργα ηδονικής ανηθικότητας και λογοτεχνικής ηθικής.


In2life, 17.11.2021 

Πάπισσα Ιωάννα