Tuesday, October 17, 2006

Ζεστό κακάο

Ορχάν Παμούκ

Λένε και πολλές φορές επιβεβαιώνεται ότι τα βραβεία Νόμπελ δίνονται σε συγγραφείς που έχουν να επιδείξουν μια γενικότερη κοινωνική και πολιτική στάση, μια αντικαθεστωτική πολιτική δράση, μια ενεργή θέση στο σύγχρονο γίγνεσθαι. Το ίδιο ειπώθηκε και για τον πρόσφατα βραβευθέντα Τούρκο συγγραφέα, ο οποίος είχε εκφραστεί δημόσια για τη γενοκτονία των Αρμενίων. Το να προβάλλεται όμως αυτό ως η βασική συνιστώσα της αξίας του υποβαθμίζει το όντως αξιολογότατο έργο του.
Ο 54χρονος συγγραφέας προσγράφεται στους μεταμοντερνιστές, καθώς ανανέωσε την τουρκική λογοτεχνία και έφερε τον προβληματισμό της πιο κοντά στην Ευρώπη. Η λογοτεχνία του διακρίνεται πέρα από την εθνική αυτοκριτική για τη σύγχρονη ματιά της που σε συνδυασμό με την άνεση της αφήγησης κερδίζει τον αναγνώστη. Ο πεζογράφος υπηρέτησε την τάση της σύγχρονης λογοτεχνίας να πραγματεύεται την ώσμωση των πολιτισμών και να αναδεικνύει πίσω από την ομοιογένεια την πολλαπλότητα.
Στα ελληνικά έχουν κυκλοφορήσει τα εξής μυθιστορήματά του: “Λευκό κάστρο”, το οποίο προβληματίζεται με την τεχνική του σωσία για τις ομοιότητες και διαφορές Ανατολής και Δύσης (μοιάζει αρκετά με τον “Βίο του Ισμαήλ Φερίκ Πασά” της Ρέας Γαλανάκη, “Το μαύρο βιβλίο” όπου ποικίλες ταυτίσεις οδηγούν σε ένα έξυπνο παιχνίδι, “Η καινούργια ζωή”, το ευρωπαϊκό πρόσωπο της Τουρκίας, “Ισταμπούλ”, μια περιδιάβαση στην Κωνσταντινούπολη, “Με λένε Κόκκινο” ένα ιστορικό μυθιστόρημα με δόσεις σασπένς, και “Το σπίτι της σιωπής”.
Η μαγεία της γραφής του δεν έγκειται στη νομοτέλεια του τέλους, αλλά στη χαλαρή αφήγηση, στην ήπια ζωντάνια των εικόνων, στην εμμονή στις λεπτομέρειες οι οποίες παραδόξως δεν κουράζουν, στον μεταμοντέρνο ρεαλισμό με κενά που κινητοποιούν τη σκέψη…

Πατριάρχης Φώτιος
13.10.2006

Γαλλικός καφές

Βασίλης Αλεξάκης, “Το κεφάλι της γάτας”

Σερβίρουμε γαλλικό καφέ προς τιμή του Βασίλη Αλεξάκη, ο οποίος ζει στη Γαλλία και έγραφε μέχρι πριν από μερικά χρόνια τα έργα του στα γαλλικά. Τέτοιο κείμενο είναι και “Το κεφάλι της γάτας” που πρωτοδημοσιεύτηκε το 1979 και ξαναεκδίδεται τώρα από τις εκδόσεις Μίνωας. Είναι ένα σύντομο υπαρξιακό θρίλερ με έναν συγγραφέα που απειλείται από έναν άγνωστό του ως εκπρόσωπος της μεγαλοαστικής τάξης και της ευδαιμονιστικής νοοτροπίας. Ο αφηγητής μετακινείται από την οπτική γωνία του μεν στην οπτική γωνία του δε μέχρι το τελικό αποτέλεσμα. Το μυθιστόρημα θυμίζει Σαμαράκη στον βασικό προβληματισμό του, αν και το ύφος και ο τόνος της αφήγησης διαφέρει αισθητά.

Πατριάρχης Φώτιος
11.10.2006

Schwarzes Kaffee

Γιώργος Γλυκοφρύδης, “Ο επιβάτης”

Μια οικογένεια διχάζεται, καθώς η κόρη παραμένει στο Ανατολικό Βερολίνο, ενώ πατέρας και γιος περνάνε στο Δυτικό. Μετά από πολλά χρόνια ένας Έλληνας φοιτητής καταφέρνει να τη βοηθήσει να δραπετεύσει. Η ιστορία κινείται σε ποικίλα χρονικά επίπεδα με έξυπνες αναδρομές και προλήψεις. Η βασική φιλοσοφία του βιβλίου έγκειται στην έννοια του διχασμού, όπως καθορίζει τη ζωή του Βερολίνου, αλλά και την ψυχή του πρωταγωνιστή που διχοτομείται ανάμεσα σε δυο γυναίκες. Η γραφή είναι καθαρή και σαφής, ο ειρμός κινείται λογικά, το πρωτόλειο του συγγραφέας κερδίζει ψήφους. Ενστάσεις μπορεί κανείς να εγείρει για την πειστικότητα με την οποία η ψυχολογική κατάσταση του ήρωα αναπλάθεται και παρουσιάζεται. Καλό θα ήταν επίσης να μην τραβά σε μήκος 550 σελίδων η ιστορία.

Πατριάρχης Φώτιος
07.10.2006

Sunday, October 01, 2006

Χυμός από τροπικά φρούτα

ΜΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΗ

Συνεχίζοντας τη σκέψη από το προηγούμενο σημείωμά μου, θέλω να μεταφέρω εδώ ένα κείμενο της Όλγας Ροζάνοβα, μια σύντομη διακήρυξη του 1918. Την αντιγράφω γιατί πιστεύω ότι μπορεί να μας βοηθήσει να σκεφτούμε εκείνο το απαραίτητο (και πολύ συχνά αφελές) θράσος που οφείλει να έχει η νέα τέχνη, και εγώ το ονομάζω: επωφελή αναίδεια. Γιατί δεν υπάρχει τίποτε πιο θλιβερό από μια τέχνη που, από τον φόβο της αποτυχίας, καταντά να περιμένει πειθήνια πότε θα διαδεχτεί βιολογικά την προηγούμενη γενιά στην καρέκλα της αυθεντίας (αυτό που ο Μπουρντιέ ονομάζει στους «Κανόνες της τέχνης»: θεσηληψία).

Όλγα Ροζάνοβα, Φωτιά στην πόλη, 1916.


***


Η ΤΕΧΝΗ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΑΡΑ ΜΟΝΟ ΣΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ
ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΠΕΡΙΟΡΙΣΤΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ



Προς το καλύτερο ή το χειρότερο, πάντως ο άνθρωπος αλλάζει, ο κόσμος αλλάζει. Και κάθε εποχή, παρουσιάζοντας το νέο της πρόσωπο, παρουσιάζει και τη νέα τέχνη.

Οι κριτικοί σηκώνουν τα χέρια τους με δυσπιστία, αλλά αργά ή γρήγορα την αναγνωρίζουν. Το κοινό την αντιλαμβάνεται κάπως νωρίτερα. Οι κριτικοί όμως έχουν την εντύπωση ότι συμβάλλουν σε αυτό.

Παρ’ όλα αυτά οι κριτικοί φοβούνται για καιρό ακόμη. Δεν έχουν εμπιστοσύνη.

Είναι φοβερό όταν η ψυχή είναι γέρικη.

Όταν δεν υπάρχει πίστη στο μέλλον.

Όταν από όλες τις γωνιές, από όλες τις σκονισμένες ντουλάπες και τα παλιά μεγάλα βιβλία, μας κοιτάζουν αυστηρά οι μορφές των νεκρών και μας φοβερίζουν.

Το παρελθόν είναι επινοημένο και κατοικείται από τις νεκρές ψυχές. Εκκινήσεις και σταματήματα της μηχανής.

Πώς να δημιουργήσει κανείς γυρίζοντας το κεφάλι του προς τους περασμένους αιώνες;

Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από τη δίψα για την ελευθερία, τη νοσταλγία για την ελευθερία, τη δίψα των ανθρώπων να δουν τον κόσμο μεταμορφωμένο.

Η τέχνη μας σπάει τα παλιά πλαίσια και τολμά.

Ο συντηρητισμός έχει κάνει νόμο την περιοδική δηλητηρίαση του καινούργιου.

Θα είχε κανείς την εντύπωση ότι ο πολύπλευρος χαρακτήρας της τέχνης, η ικανότητά της να μεταβάλλει τη μορφή της και να φέρει νέα πίστη πρέπει να προκαλεί έκπληξη και χαρά.

Θα είχε κανείς την εντύπωση ότι ένας καλλιτέχνης-νεωτεριστής πρέπει να είναι αποδεκτός ως θαρραλέος θαλασσοπόρος, ως αγαπητός επισκέπτης.

Τι διαπιστώνουμε όμως εμείς; Το υποκριτικό χτύπημα στον ώμο ή την απαίσια δυσπιστία, τον χλευασμό.

Σιγοψιθυρίζουν: εάν αναγνωρίσει κανείς τους νέους, μπορεί και να σηκώσουν κεφάλι.
Φοβάστε τα πάντα εσείς που οι ψυχές σας έχουν γεράσει και γεμίσει μοχθηρία.

Δεν φοβούνται όμως εκείνοι που εκτιμούν το παρόν περισσότερο από το ωραίο παρελθόν.

Ό,τι και να ήταν το παρελθόν, είναι νεκρό.

Ό,τι και να είναι το παρόν, είναι ζωντανό, είναι η πηγή των ελπίδων και των προσδοκιών.

Η τέχνη δεν περιορίζεται στην τεχνική. Όσο κι αν φαίνεται φοβερή η εποχή μας σε σας τους δειλούς, η τέχνη τόσο ψηλότερα στέκεται, όσο περισσότερο ανταποκρίνεται στον χαρακτήρα της.

Η επιβεβαίωση, η βάση της, βρίσκεται στη σφαίρα των αντικατοπτρισμών που ασταμάτητα εμφανίζονται.


Όλγα Ροζάνοβα
Περιοδικό ΑΝΑΡΧΙΑ, Νο 91
Αγία Πετρούπολη, 1918

***

Όλγα Βλαντιμίροβνα Ροζάνοβα
(1886 – 1918)



Ορίστε λοιπόν το έναυσμα που μας δίνει η Ροζάνοβα. Ας μην βιαστούμε όμως να βγάλουμε συμπεράσματα και να κάνουμε αναγωγές. Όχι προτού αναλογιστούμε τον τρόπο με τον οποίο η Ρωσική Πρωτοπορία επιχείρησε να πραγματοποιήσει τη ρήξη της με τον ακαδημαϊσμό. Προτού ζυγίσουμε τι κατάφερε, πού απέτυχε, και τι μας κληροδότησε. Γιατί, όπως και σε οτιδήποτε άλλο αφορά τη σκέψη, τα γρήγορα συμπεράσματα αγνοούν την πολυπλοκότητα των πραγμάτων, και διολισθαίνουν με ευκολία στην ανιστορική κοινοτοπία.

Κάτια
31/9/2006


Κακάο

Ειδήσεις του δεκαπενθήμερου

21.9. Πέθανε ο Τάσος Αθανασιάδης στα 93 χρόνια. Πολλά έργα, πολλές τηλεοπτικές σειρές. Στην ουσία πρόκειται για έναν εκπρόσωπο της γενιάς του ’30, ο οποίος, όπως και οι υπόλοιποι της Αθήνας πλην εξαιρέσεων, έγραψε ρεαλιστική πεζογραφία χωρίς να καινοτομήσει και να ανοίξει νέους ορίζοντες.
Μήπως εντέλει ο συγγραφέας πεθαίνει για τον κόσμο, όταν πάψει να γράφει; αν επιβιώνει κάτι, αυτό είναι το έργο του (και όχι όλο).

28.9. Πραγματοποιήθηκε απόψε μία συζήτηση με θέμα το ελληνικό αστυνομικό μυθιστόρημα και εισηγητή τον Πέτρο Μαρτινίδη. Παρευρέθηκαν ακόμη ως συνομιλητές οι Ανδρ. Αποστολίδης, Αθ. Κακούρη, Δ. Κούρτοβικ, Π. Μάρκαρης και Στ. Πετσόπουλος.
Πατριάρχης Φώτιος
30.09.2006

Espresso

Νίκος Βλαντής, “Writersland. Το νησί των συγγραφέων”

Ο Βλαντής, παρά το βεβαρημένο παρελθόν του, γράφει κάτι άξιο λόγου. Αισθητά βελτιωμένος στον τρόπο γραφής του δεν φέρνει σε αμηχανία τον αναγνώστη με τις αστοχίες του, χρησιμοποιεί τον εγκιβωτισμό, αφού πλάθει έναν μελλοντικό κόσμο όπου συρράπτει και ένα ένθετο λογοτεχνικό κείμενο, και τέλος στοχάζεται πάνω στη συγγραφή και το μέλλον της. Από την άλλη όμως το ύφος του δεν προσφέρει αναγνωστική απόλαυση πέρα από τη διεκπεραιωτική του λειτουργία, η πλοκή κάνει τις μικρές της αβαρίες και οι γρήγοροι ρυθμοί στο τέλος δείχνουν βιασύνη και αναντιστοιχία με το υπόλοιπο βιβλίο. Τέλος, η ιδεολογία μιας επανάστασης κομμουνιστικού τύπου φαντάζει αφελής, ενώ το στένεμα των συγγραφέων που εμφανίζονται μόνο σε Αγγλοσάξονες και Γάλλους (παρά τις ελάχιστες εξαιρέσεις) δείχνει και τον στενό ορίζοντα των επιρροών του.

Πατριάρχης Φώτιος
25.09.2006

Μανταρινάδα

Ευπώλητα και μη

Ποιος ψωνίζει από τα μεγάλα εμπορικά κέντρα βιβλία; Αυτός ή αυτή που πήγε για ρούχα ή καλλυντικά και μαζί μ’ αυτά πήρε κι ένα βιβλίο για να σκοτώσει τον χρόνο του/της; Κι αυτό εξηγεί που στις λίστες ευπωλήτων των κυριακάτικων εφημερίδων φιγουράρουν σε περίοπτη θέση η Δημουλίδου (“Μην πυροβολείτε τη νύφη”), η Νάσιουτζικ (“Μαμάδες βορείων προαστίων”), η Μανανεδάκη (“Τι τραβάμε κι εμείς οι μάνες”) ή ο Καρακάσης (“Η αγάπη δεν έχει τέλος”). Οι οπαδοί του μπεστ σέλλερ αισιοδοξούν ότι οι αναγνώστες τέτοιων βιβλίων θα παρασυρθούν σταδιακά και θα αγοράσουν και κάτι πιο …ουσιαστικό. Αμφιβάλλω όλο και περισσότερο.

Πατριάρχης Φώτιος
24.09.2006

Χυμός τρία εσπεριδοειδή

Απάντηση σε σχόλιο
Η “Στρίγγλα” έστειλε ένα σχόλιο στο κέρασμά μου της 22.7.2006, όπου κατήγγειλε τον Π. Τατσόπουλο για διαπλοκή (είναι και της μόδας) με τον εκδ. οίκο Κέδρο. Ο μόνος τρόπος για να ελεγχθεί ήταν να δω τις κριτικές του. Καταγράφω τους εκδοτικούς οίκους με τους οποίους ασχολήθηκε μέσα στο 2006:
Bell (1), Άγρα (3), Εξάντας (1), Ισνάφι (1), Καστανιώτης (4), Κέδρος (5), Λιβάνης (2), Μέδουσα (1), Μελάνι (3), Μεταίχμιο (4), Μοντέρνοι καιροί (1), Νεφέλη (1), Νήσος (1), Πατάκης (1), Πόλις (1), Πολύχρωμος Πλανήτης (1), Ποταμός (1), Ωκεανίδα (1).
Α. Δεν ξέρω αν οι φορές που αναλογούν στον Κέδρο στοιχειοθετούν κατηγορία για διαπλοκή, όπως η κατηγορία αναφέρει.
Β. Η βεντάλια των επιλογών του είναι πολύ ευρεία, πράγμα που δεν συμβαίνει σε πολλούς κριτικούς.
Γ. Δεν μιλάω για την ποιότητα των βιβλιοπαρουσιάσεών του· προσπαθώ να είμαι δίκαιος, αν δεν ξέρω συγκεκριμένα πράγματα, για το ξεπούλημα των όποιων κριτικών (ανθρώπων).

Πατριάρχης Φώτιος
16.09.2006