“Ο βασιλιάς έρχεται όποτε του καπνίσει” του Σπύρου Γιανναρά

Μια κοινότοπη ερωτική ιστορία μπορεί να ξανακαινουργιώσει, αν ιδωθεί με μια νέα ματιά, αν επενδυθεί με μια λοξή γλώσσα, αν ντυθεί με ειρωνεία, αν οδηγηθεί σε ένα απρόσμενο τέλος. Τι επιλέγει ο Γιανναράς στις τωρινές απόπειρές-του;

Κρύος Moccaccino: Σπύρος Γιανναράς “Ο βασιλιάς έρχεται όποτε του καπνίσει” εκδόσεις Άγρα 2015

            Η πρώτη παρατήρηση, αρχή ακόμα, μόλις ένα διήγημα, είναι ότι ο Γιανναράς παλεύει να βρει σιγά σιγά τα γλωσσικά-του πατήματα. Μακριά από φιλοσοφικές πτήσεις και ειρωνικές ματιές, επιχειρεί μια μεστή γραφή, ένα λίγο ποιητικό ύφος, όσο και αν αυτό μερικές φορές ξεφεύγει σε παλιομοδίτικους τρόπους και άκαιρες λέξεις. Κι αυτή η γλώσσα, σε συνάρτηση με την προσεγμένη αφήγηση, αντανακλά το συναισθηματικό φορτίο του χωρισμένου, ο οποίος βιώνει την απώλεια και προσπαθεί να ξανατοποθετηθεί απέναντι στη ζωή.

            Αυτά στο πρώτο διήγημα.

Από εκεί και πέρα και καθώς προχώρησα στα επόμενα, συνειδητοποίησα ότι ο Γιανναράς διχάζεται ακόμα ανάμεσα στον λογοτέχνη και στον διανοούμενο, τον στοχαστή. Όταν επικρατεί ο πρώτος, τα διηγήματά-του είναι ευπρόσδεκτα, με ώριμη γλώσσα και ποιοτική αφηγηματικότητα. Όταν επικρατεί ο δεύτερος, η λογοτεχνικότητα χάνεται, καθώς όλα εκφράζονται με δοκιμιακό ύφος, άστοχο λεξιλόγιο, πολύ βαρύ λεκτικό εξοπλισμό. Με άλλα λόγια, επειδή δεν μπορεί πάντα να αποβάλλει τη φιλολογική-του εξάρτυση, να “κατεβάσει” τον λόγο-του και να τον ξεφορτώσει από τις υψιπετείς λέξεις-του, καταβαραθρώνει τα διηγήματά-του σε κακοφορμισμένα συναισθήματα και κοινότοπους συλλογισμούς.

            Παράδειγμα γι’ αυτό είναι οι δύο κατευθύνσεις που χαράζει η γλώσσα-του στο διήγημα “Ο βασιλιάς έρχεται όποτε του καπνίσει”. Από τη μία, μια γλώσσα στοχαστική, ήρεμη, με αποφθεγματικές αρετές και δυνατότητες πυκνότητας όσο και αλληγορικής βαρύτητας. Η πρόταση π.χ. “Τώρα όμως οι λέξεις είναι πέτρες, και μονάχα τείχη μπορείς να χτίσεις με τα λόγια, η κάθε λέξη είναι ακόμα ένα λιθαράκι που μπαίνει ανάμεσά-σας και σας χωρίζει” δείχνει πόσο πολλά μπορεί να κάνει η γλώσσα όταν μπαίνει στην υπηρεσία της σκέψης και της ποιητικής αφήγησης. Από την άλλη, όμως, αναδεικνύεται ένας γλωσσικός ναρκισσισμός, που σου πετάει κατάμουτρα λέξεις όπως “ευσάλευτη”, “μοναξιασμένη” και το κορυφαίο “ταχυεργά”. Η γλώσσα αυτοπροβάλλεται ως στόχος, ως επίδειξη, ως λανθάνουσα αλαζονεία.

            Αφήνω τη γλώσσα και στέκομαι λίγο στη θεματική του τόμου. Πρόκειται για ερωτικά διηγήματα, ερωτικά που περιλαμβάνουν μοτίβα από την αγάπη έως τον χωρισμό κι από το ασύμβατο των δύο εραστών μέχρι τους τσακωμούς και τις κρίσεις επικοινωνίας. Ο Γιανναράς μετατρέπει σε λογοτεχνία μικρές εμπειρίες, στιγμιότυπα ερώτων που όλοι έχουν ζήσει, έτσι ή αλλιώς. Κι αυτό που καταφέρνει είναι να δημιουργήσει μικρές φωτογραφίες ερώτων, ωραίων, παρακμαζόντων ή απολεσθέντων, που ζωντανεύουν στο δωμάτιο ή στον δρόμο, στο φως ή στο σκοτάδι.

            Κλείνω με μια συμβουλή. Αν ήμουν φίλος-του, θα τον συμβούλευα εντελώς ειλικρινά να ξεφορτώσει τον λόγο-του από τα διανοουμενίστικα παιχνίδια-του, να αφαιρέσει τα περισσότερα επίθετα, των οποίων η κατάχρηση τσακίζει την ομαλότητα της γλώσσας, να επιλέγει πιο απλές λέξεις, όχι τις ακραίες εκείνες που σε περιμένουν στη γωνία για να φωνάξουν άλλα απ’ αυτά που θέλει ο διηγηματογράφος.

[Δανείστηκα τις φωτογραφίες που συνοδεύουν τη βιβλιοπαρουσίαση από: ournameisblog.blogspot.com, en.wikipedia.org, www.canstockphoto.com και abcawesomepix.com]

Πατριάρχης Φώτιος

“Αίτημα φιλίας” του Θανάση Χειμωνά

Η άλλη πραγματικότητα είναι τρέλα ή σύλληψη μιας παραλληλίας; Όποιος συλλαμβάνει το μέλλον, είναι παράφρων ή ικανός να κινηθεί σε ένα άλλο σύμπαν και να ζήσει όσα οι άλλοι θα δουν αργότερα;

Καπουτσίνο: Θανάσης Χειμωνάς “Αίτημα φιλίας” εκδόσεις Πατάκη 2015

          Το Facebook είναι στη ζωή-μας, για κάποιους είναι η ζωή-τους, το ίντερνετ σαρώνει την υφήλιο και η λογοτεχνία δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστη. Πώς συνδέεται η πραγματική με την ψηφιακή πραγματικότητα; Πόσα ψευδώνυμα και ετερώνυμα πολλαπλασιάζουν τα ζώντα άτομα; Πώς ο κυβερνητικός κόσμος δημιουργεί ένα παράλληλο σύμπαν;

          Πριν μπω στο ίδιο το βιβλίο, στέκομαι και σκέφτομαι ποια άλλα μυθιστορήματα των τελευταίων είκοσι-τριάντα χρόνων εστιάζουν στο διαδίκτυο και στα κανάλια-του· κι ακόμα στενότερα ποια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Θυμάμαι ακαριαία τον “Κύκλο” του Dave Eggers, που επισημαίνει με έναν άκρως πειστικό τρόπο τους κινδύνους απορρόφησης της πραγματικής ζωής από την ψηφιακή. Από εκεί και πέρα βρήκα το βιβλίο της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου “Το παρόν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας”, που αποτελείται από μικροκείμενα βγαλμένα από το Facebook και, ενώ άλλα ανάλογα χαμηλοπετούν στο μυαλό-μου, δεν μπορώ να τα συλλάβω.

          Ο Χειμωνάς φαίνεται αρκετά εξοικειωμένος με τον κόσμο των κοινωνικών μέσων και πολύ εύστοχα χρησιμοποιεί την ιδιόλεκτό-του, τις ελληνικές και αγγλικές-της λέξεις, μέσα στο μυθιστόρημά-του. Ο Στέφανος Μανωλάς, συγγραφέας, κάνει αίτηση φιλίας, από λάθος, στον λογαριασμό της πρωταθλήτριας πινγκ-πονγκ Μαριαλένας Χαλκίδου, η οποία όμως σκοτώθηκε πρόσφατα σε δυστύχημα, και δέχεται έκπληκτος την αποδοχή-της. Η ιστορία παίρνει απρόσμενες διαστάσεις, αφού… Αρκεί η υπόθεση, για να μην τα πω και όλα.

          Το μυθιστόρημα αντικατοπτρίζει αφενός τον κόσμο του Facebook, ο οποίος, σύμφωνα και με τις ιδρυτικές προθέσεις του Ζούκερμπεργκ (ή Ζάκερμπεργκ), φτιάχτηκε για να βρίσκουν γκόμενους και γκόμενες οι νέοι. Έτσι, οι συζητήσεις, η αποδοχή αγνώστων ως φίλων, η ταχύτητα των ζωντανών συναντήσεων και σχέσεων, οι εύκολοι και γρήγοροι έρωτες είναι φαινόμενα της εποχής-μας, που έχει αλλάξει σε σχέση με τον τρόπο και τον τόπο! σύναψης ερωτικών σχέσεων.

          Το βασικό ωστόσο πλεονέκτημα του βιβλίου είναι η πλοκή, που στηρίζεται στην εναλλαγή των οπτικών γωνιών. Ποιος έχει δίκιο; Ο Στέφανος που είδε τη Μαριαλένα, ενώ αυτή έχει πεθάνει; Ή οι υπόλοιποι που ξέρουν ότι η πρωταθλήτρια του πινγκ πονγκ έχει πεθάνει και όσα λέει ο Στέφανος είναι προϊόν της “παρανοειδούς σχιζοφρένειας” από την οποία πάσχει. Ή μήπως όλα αυτά τελικά είναι μια εφαρμογή των παράλληλων κόσμων, που έχει εισαγάγει η σύγχρονη φυσική, μια θεωρία που την είδαμε και στο βιβλίο “Sputnik Caledonia” του Άντριου Κρούμυ. Έτσι, η πραγματικότητα που ζει ο Στέφανος είναι απλώς η πραγματικότητα μερικές μέρες μετά την τρέχουσα ημερομηνία, συμβάντα που θα επέλθουν τελικά αργότερα. Γι’ αυτό, νομίζω, όσοι κριτικοί πίστεψαν στην παράνοια του πρωταγωνιστή έχασαν το δεύτερο επίπεδο της παράλληλης πραγματικότητας.

          Το βασικό από την άλλη μειονέκτημα του μυθιστορήματος του Χειμωνά είναι ότι ακολουθεί τεχνικές μπεστ-σέλερ, όχι βέβαια στη γυναικεία-τους μορφή. Μια έξυπνη ιδέα δοσμένη σε γρήγορες σκηνές, με ζωντανούς διαλόγους, αναφορά στην τρέχουσα πραγματικότητα με έρωτες και επίκαιρη θεματική, ατμόσφαιρα νύχτας και διάθεση σχέσεων, ρηχούς δυσδιάστατους χαρακτήρες, σασπένς και απότομες εναλλαγές… Το βιβλίο διαβάζεται απνευστί, δεδομένης και της αφηγηματικής άνεσης που έχει κατακτήσει πλέον ο συγγραφέας. Αλλά κάτω από την κυλιόμενη επιφάνεια δεν υπάρχει ένα σταθερότερο υπόβαθρο να κρατήσει τον αναγνώστη.

[Δανείστηκα τις εικόνες με τις οποίες διακόσμησα τη βιβλιοπαρουσίαση από: www.koutipandoras.gr, www.youtube.com, www.actuping.com, www.rantchic.com, www.alternativetomeds.com και www.mysticalraven.com]

Πατριάρχης Φώτιος

“Η επινόηση της μοναξιάς” του Paul Auster

Όταν διαβάζει κανείς τον Αμερικάνο συγγραφέα, καταλαβαίνει εξ αρχής ότι η γλώσσα είναι δοξάρι στα χέρια-του. Κι αν αυτή συνδυάζεται με στοχασμό, ευφυή πλοκή και βαθιές κοφτερές ματιές, τότε το κάθε βιβλίο είναι ένα μικρό κομψοτέχνημα. Αλλά όχι όλα-του…

Paul Auster “The Invention of Solitude” 1982 “Η επινόηση της μοναξιάς” μετ. Σ. Αργυροπούλου εκδόσεις Μεταίχμιο 2015

          Τελικά μπορεί κανείς να πει ότι ο Auster έγινε συγγραφέας επειδή πέθανε ο πατέρας-του. Κι όντως το πρώτο-του πεζογραφικό έργο είναι αυτό, που γράφτηκε μετά την εσωτερική αναστάτωση για έναν άνθρωπο (τον πατέρα-του), ο οποίος μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν αόρατος.

          Το πρώτο μέρος με τίτλο “Πορτρέτο ενός αόρατου ανθρώπου” είναι ένα αυτοβιογραφικό δοκίμιο, το οποίο αναλύει με αφορμή το θάνατο του πατέρα του συγγραφέα τη σχέση-του με αυτόν. Είναι ένας μονόλογος απολογισμού και απολογίας, καθώς ο Auster ανακαλύπτει ότι δεν ήξερε τον πατέρα-του, έζησε μαζί-του και ποτέ δεν τον αντιλήφθηκε, καθώς –αποδεικνύεται ότι- ο άνθρωπος που τον γέννησε και τον μεγάλωσε ήταν “αόρατος”, αφανής, άγνωστος... Απέκτησε στα μάτια του Πωλ Ώστερ εικόνα και μορφή, όταν πέθανε, γεγονός που παρακίνησε τον λογοτέχνη να βρει στη γραφή τα υλικά για να τον αναβιώσει.

          Πρώτο θέμα λοιπόν είναι η συγγενική σχέση που, όσο είναι εν ζωή και τα δύο μέλη, θεωρείται αυτονόητη συνθήκη, απλή καθημερινή συμβίωση, αόρατος δεσμός που δεν βαραίνει. Όταν όμως ο ένας από τους δύο χαθεί, ξεδιπλώνονται στη συνείδηση του άλλου, έστω και αναδρομικά, οι τρόποι, τα αισθήματα, οι συναντήσεις, οι επιδράσεις αυτού που έφυγε. Ανακαλύπτουμε τον άλλο όταν τον χάσουμε, ξαναζούμε τις στιγμές μαζί-του όταν τις αναπολούμε, δεν αναγνωρίζουμε τον πατέρα, τη μητέρα, τα αδέλφια-μας παρά μόνο όταν τα δούμε από απόσταση και λυπούμαστε που δεν μπορούμε να γυρίσουμε τον χρόνο πίσω και να τα ξαναφέρουμε στη ζωή-μας.

          Δεύτερον, εξίσου σημαντικό αν και όχι τόσο εμφανές, είναι η γραφή ως τρόπος απαθανάτισης όσων η ψυχή-μας επιζητεί. Ο Ώστερ καταφεύγει στο χαρτί για να μπορέσει να κρατήσει ζωντανό τον πατέρα-του, να αναπλάσει το παρελθόν που έζησαν μαζί, αλλά και πιο πίσω τις ιστορίες από την εποχή του παππού και της γιαγιάς-του, και να διασώσει από τη λήθη την ιστορία του εβραϊκού σογιού-του. Ο θάνατος του πατέρα-του τον οδηγεί στη συγγραφή ως απάντηση στην απώλεια. Η γραφή είναι το αντίβαρο στη λησμονιά, scripta quae manent, έγγραφη διατήρηση αναμνήσεων και σκέψεων για ένα πρόσωπο που δεν ζει πια.

          Το δεύτερο μέρος του κειμένου ονομάζεται “Το βιβλίο της μνήμης”, όπου αλλάζει ύφος και τρόπος γραφής. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει τη θέση-της στην τριτοπρόσωπη, με άξονα τον ίδιο τον συγγραφέα και την προσπάθειά-του να καταγράψει όσα ξεχνιούνται και να διασώσει στο χαρτί όσα ζει. Υπό μια έννοια λοιπόν συνεχίζει από άλλη οπτική γωνία το πρώτο μέρος. Γράφτηκε λίγο μετά το πρώτο και συμπεριλήφθηκε στον ίδιο τόμο άμα τη εκδόσεις-τους ως οι δύο όψεις μιας κοινής λογικής.

          Αποτελείται από μικρά αποσπάσματα, θραύσματα αφήγησης αλλά και μικρές βιογραφίες ή άλλα κομμάτια, γραμμένα με ένα αόριστο, θολό ύφος. Η συνοχή-τους είναι ισχνή και πρέπει να διαβάζει κανείς με προσοχή και με διάθεση να ενώσει όλα σε ένα ενιαίο όλο, το οποίο ωστόσο δεν είναι πάντα εφικτό. Στην ουσία είναι η ανακατασκευή της συγγραφής με την αφήγηση του πώς έγινε ο Ώστερ συγγραφέας, τα ταξίδια και οι εμπειρίες, η στάση-του απέναντι στη ζωή.

          Ενώ το πρώτο μέρος με καθήλωσε με τη λεκτική μετατροπή της βιογραφίας του πατέρα σε αυτοβιογραφικό δοκίμιο, το δεύτερο με απογοήτευσε γιατί ήταν ένα ομφαλοσκοπικό κείμενο που δεν ανοιγόταν προς τα έξω.

[Το φωτογραφικό υλικό αντλήθηκε από: www.randykinnick.com, www.lux-limo.co.uk, imggood.com, derekberry.wordpress.com, vivi.pblogs.gr και www.colethompsonphotography.com]

Πατριάρχης Φώτιος

“Η Άκρα Ταπείνωση” της Ρέας Γαλανάκη

Ένας πατριάρχης (πάλι εγώ;) τριγυρνά μέσα στο μυθιστόρημα, για να προσέχει τις δύο ηλικιωμένες γυναίκες, ένας γιατρός που δεν είναι καθόλου αμώμου ηθικής, ένας αναρχικός, ένας ακροδεξιός, μια αλλοδαπή καθαρίστρια, φιγούρες της κρίσης. Και μέσα στην Αθήνα που καίγεται και βράζει, η επανάσταση έχει πολλά πρόσωπα.

Τούρκικος πικρός: Ρέα Γαλανάκη “Η Άκρα Ταπείνωση” εκδόσεις Καστανιώτη 2015

          Η σύγχρονη κρίση είναι σαν αρχαία τραγωδία· ορχήστρα είναι η πλατεία Συντάγματος, μπροστά από την πρόσοψη ενός ανακτόρου (της Βουλής) με χορό τους Αγανακτισμένους, τους κουκουλοφόρους και τους αστυνομικούς. Όλοι αντιμάχονται την παντοδύναμη Μοίρα, γίνονται τραγικοί ήρωες, υποφέρουν και ενεργούν, υφίστανται και αντιδρούν σε ένα σκηνικό δημοκρατίας, εσωτερικών και εξωτερικών συγκρούσεων, συνάντησης του λαού με τις αρχές.

          Κάπως έτσι συλλαμβάνει ευφυώς την κρίση η Ρέα Γαλανάκη και στήνει το δραματικό-της έργο στο κέντρο της Αθήνας με ηρωίδες δυο συνταξιούχους γυναίκες, μια φιλόλογο και μια ζωγράφο, την Τειρεσία και τη Νύμφη αντίστοιχα, που διαμαρτύρονται για το πιθανό κλείσιμο του ξενώνα όπου μένουν. Οι μορφές-τους είναι εντελώς φασματικές, σαν τον Δαρείο στους Πέρσες ή τον νεκρό πατέρα του πρίγκηπα Άμλετ στην ομώνυμη σαιξπηρική τραγωδία. Τα δύο πρόσωπα είναι σχεδόν άυλα, αιωρούνται λίγα εκατοστά πάνω από την πραγματικότητα, ασαφείς και εξαερωμένες οντότητες του μύθου ή της ποίησης που δεν μπορούν να πάρουν σάρκα και οστά μέσα στο ρευστό γίγνεσθαι της σύγχρονης Ελλάδας.

          Η αίσθηση αυτή ενισχύεται από την ποιητικότητα του γαλανακικού λόγου πάνω από την πραγματικότητα, που την παρουσιάζει μέσα από το θολό πρίσμα ενός σκόπιμα θαμπού γυαλιού. Η σκληρή Αθήνα ντύνεται με λέξεις, οι μυθικοί απόηχοι του μάντη Τειρεσία, του μητροκτόνου Ορέστη και άλλων στίζουν το κείμενο και αναβαπτίζουν το καθετί, η ατμόσφαιρα ηλεκτρίζεται από μια άλλη παράλληλη μυθολογία που υπονομεύει το ρεαλιστικό πλαίσιο με τη σπειροειδή αφήγησή-της. Οι ήρωες μιλάνε και σκέφτονται με μυθικά πρότυπα, αρχαιοελληνικά ή παλαιοδιαθηκικά, αναπαριστούν ό,τι εκτυλίσσεται μπροστά-τους με την παραβολική αναγωγή και έτσι η ιστορική πραγματικότητα, που ζούμε, εξαϋλώνεται και ερμηνεύεται με τεθλασμένο τρόπο.

          Οι κακοί προσωποποιούνται στον αναρχοαριστερό γιο της Νύμφης Ορέστη και στον ακροδεξιό γιο της Κατερίνας, της γυναίκας που τις περιποιείται, ονόματι Τάκης. Θύμα, πέρα από τη γενέτειρα Αθήνα, οι ξένοι, όπως η αιγύπτια καθαρίστρια Γιασμίν με τον γιο-της Ισμαήλ (απόηχος του ομώνυμου μυθιστορήματος), και η ίδια η μάνα-του την οποία ο Τάκης τραυματίζει άθελά-του.

          Το βασικό ερώτημα που προκύπτει είναι κατά πόσο μια τέτοια ποιητική της κρίσης, ποιητική σε ύφος και σε προσέγγιση, μπορεί να σχολιάσει ουσιαστικά την πραγματικότητα. Ο ποιητικός αέρας που πνέει υποβάλλει μια αποστασιοποιημένη οπτική που ενισχύεται μονόπλευρα από τη μονολογική προσπέλαση των γεγονότων: όλοι οι ήρωες σκέφτονται με την ίδια γλώσσα, αγγίζουν το φλέγον υλικό με ανάλογες ματιές και έτσι δεν φαίνεται καμία πολυφωνία. Το τέχνασμα ενός αφηγητή που απευθύνεται σε δεύτερο πρόσωπο σε κάθε χαρακτήρα είναι έξυπνο, αλλά ο ελεύθερος πλάγιος λόγος που χρησιμοποιείται δεν αποδίδει γλωσσικά τον τρόπο σκέπτεσθαι του καθενός.

          Από την άλλη, η Γαλανάκη δεν απέφυγε τον εμφανή διδακτισμό της ιδεολογίας-της. Πού και πού εμφιλοχωρούν διδάγματα για τη γενιά του Πολυτεχνείου, για τις δεξιές κυβερνήσεις, για την καλή Αριστερά… Ο Ορέστης λ.χ., ο αναρχοαριστερός διαδηλωτής, μαχητής του δρόμου, είναι ιδεαλιστής, σέβεται τον άνθρωπο και τη ζωή-του, δικαιολογεί πολλά απ’ όσα κάνει αλλά απέχει από πράξεις ανθρωποκτονίας. Η Αριστερά έχει το δικαίωμα να παλεύει, ακόμα και με ορμητικό και βίαιο τρόπο; Ναι, φυσικά. Αλλά η βία είναι από όπου κι αν προέρχεται ανεπιθύμητη και καταδικαστέα και γι’ αυτό η μεροληψία στη βία μοιάζει ετεροβαρής.

          Νομίζω ότι η Γαλανάκη προτείνει μια ποιητική επανάσταση, και μάλιστα από δυο γυναίκες αδύναμες και ηλικιωμένες. Η έξοδός-τους, η ζωή-τους ως άστεγων, η ευάλωτη φύση-τους τις κάνει να αιωρούνται μέσα στη ρεαλιστική πραγματικότητα σαν ποιητικές φιγούρες. Δεν είμαι όμως καθόλου σίγουρος ότι αυτή η πρόταση μπορεί να ευοδωθεί, όχι μόνο στον υπαρκτό κόσμο αλλά και στον μυθοπλαστικό. Η ουτοπία φαίνεται αστήρικτη, ο ποιητικός λόγος πλαγιοκοπεί τον κόσμο, χωρίς σημαντικά επιτεύγματα, η επανάσταση με τέτοιους όρους μοιάζει χαμένη υπόθεση.

            Ήμουν περίεργος να δω πώς αντιμετώπισε η κριτική τη Γαλανάκη, που προφανώς είναι μεγάλο όνομα και σεβαστή μορφή των γραμμάτων-μας, αλλά, όταν ένα βιβλίο-της χωλαίνει, οφείλουν οι αρμόδιοι να της λένε την αλήθεια και να μην λειαίνουν γωνίες. Κι όντως η Γαλανάκη είναι μια κορυφαία πεζογράφος, που αξίζει να διαβάζει την αλήθεια για το έργο-της κι όχι επιτηδευμένες κολακείες. Τι είδα λοιπόν; Είδα υπερβολικό σεβασμό και μισόλογα που δεν εκθειάζαν αλλά και δεν έλεγαν ανοιχτά τη γνώμη-τους. Είδα κριτικούς που δίσταζαν να καταδικάσουν τα ουσιαστικά θέματα που εγείρει το βιβλίο, αλλά και δεν μπορούσαν να επαινέσουν, παρά μόνο μερικά παράπλευρα ζητούμενα. Νομίζω ότι με τέτοιο στρουθοκαμηλισμό δημοσιοσχετίστικης λογικής η κριτική δεν βοηθά τη λογοτεχνία.

[Θεωρώ ότι οποιαδήποτε αρνητική κριτική δεν είναι λίβελος. Μπορεί να είναι μια τίμια αποτύπωση των εντυπώσεών μου, που ενδέχεται να είναι ακόμα και λανθασμένες, αλλά είναι σίγουρα αποτέλεσμα μια έντιμης ανάγνωσης για το έργο μιας μεγάλης συγγραφέως-μας. Δανείστηκα τις εικόνες που κοσμούν την ανάρτηση από: www.onalert.gr, anitajointenzo-hauntedauthor.blogspot.com, swartzlanderenglish.wikispaces.com, indobserver.blogspot.com, amethystosbooks.blogspot.com, www.newsbomb.gr, onpoint.wbur.org και www.zougla.gr]

Πατριάρχης Φώτιος

“Η Δύναμις και η Δόξα” του Γκράχαμ Γκρην

Μεγάλος συγγραφέας δεν είναι αυτός που φτιάχνει μια έξυπνη ιστορία, μια ιστορία που τραβά τον αναγνώστη από τη μύτη, αλλά αυτός που ξυπνά τον αναγνώστη από τη νάρκωση της ευκολίας, του ξαναλέει γνωστές ιστορίες αλλά με πιο επίκαιρους τρόπους, κι έτσι τον οδηγεί στο να ξαναδεί τον εαυτό-του.

American & Mexican Blend: Graham Greene “The Power and the Glory” 1940 Γκράχαμ Γκρην “Η Δύναμις και η Δόξα” μετ. Μ. Ζαχαριάδου εκδόσεις Πόλις 2015

          Λένε ότι την Ιστορία τη γράφουν οι ισχυροί, αυτοί δηλαδή που μπόρεσαν να επικρατήσουν στρατιωτικά, οικονομικά ή και πνευματικά και να επιβάλλουν τη δική-τους εκδοχή για την πορεία του κόσμου. Έτσι, οι Δυτικοί γράφουν την Ιστορία και για τις χώρες του τρίτου κόσμου, ενώ αντίστοιχα στη θρησκεία πλέον κυριαρχεί η άθρησκη ή ουδετερόθρησκη κοσμοαντίληψη, με αποτέλεσμα οι “κακοί” να είναι οι θρησκευόμενοι, που ενίοτε είναι και ήταν φανατικοί και ολοκληρωτικοί. Ξέρουμε λοιπόν καλά πόσα δεινά επέφερε λ.χ. ο Πάπας και η Ιερά Εξέταση, οι ιεραπόστολοι που εξόντωσαν ιθαγενείς σε Αμερική και Αφρική, οι Σταυροφόροι που κατέλαβαν χώρες και έσφαξαν ντόπιους, πιο πίσω οι διώξεις του Θεοδόσιου, η θανάτωση των αιρετικών, η δολοφονία της Υπατίας και άλλα αναμφίβολα (ή και αμφιλεγόμενα)… Απλώς τα αναμφίβολα αυτά είναι ο κανόνας, σύμφωνα με τη σύγχρονη ιστοριογραφία, είναι η εξήγηση της ιστορίας προς όφελος της επικρατούσας σήμερα ματιάς απέναντι στη θρησκεία και στην ανεξιθρησκία.

Αντίθετα, οι διώξεις των θρησκευόμενων είναι αμελητέες, φαίνονται ασήμαντες, προβάλλονται ως εξαιρέσεις… Οι “κακοί” είναι όσοι πιστεύουν, κι αυτοί παίρνουν στις σελίδες της ιστορίας και της λογοτεχνίας τον ρόλο του βάναυσου, του δυνάστη, αυτού που επιβάλλει τα πιστεύω-του σε όσους θέλουν να διαφοροποιηθούν. Ανακαλύπτω όμως σταδιακά “αφανή” λογοτεχνικά κείμενα (που με κάνουν να υποψιαστώ ότι υπάρχουν και ανάλογες ιστορικές μαρτυρίες που έχουν παραγκωνιστεί…), τα οποία υποδεικνύουν ιστορικές στιγμές, περιόδους, καθεστώτα, που επέβαλαν για πολιτικούς λόγους “ανεξιθρησκία”, δηλαδή απαγόρευσαν την πίστη και κυνήγησαν τους πιστούς και το επίσημο ιερατείο. Ο Ελβετός Μετίν Αρντιτί (μόλις το 2013) γράφει την “Αδελφότητα των ιπτάμενων μοναχών”, για να αναδείξει το θέμα των εκκαθαρίσεων της ορθόδοξης εκκλησίας από τον Στάλιν κατά τη δεκαετία του ’30, ενώ πολύ νωρίτερα, το 1940, ο Γκράχαμ Γκρην εστιάζει στις μαζικές διώξεις της επαναστατικής κυβέρνησης του Μεξικού ενάντια στην καθολική εκκλησία.

Σε μια χώρα γεμάτη σκόνη, άδεια χωριά, απελπισμένους ανθρώπους, εγκατάλειψη και ερημιά, δύο πόλοι ορίζουν τη μοίρα-της, ένας κυνηγημένος ιερέας και ένας ορκισμένος διώκτης-του. Ο πρώτος δεν είναι ο ηρωικός εκπρόσωπος του Θεού, απρόσβλητος από οποιαδήποτε απειλή, αλλά είναι ένας αδύναμος άνθρωπος, παραδομένος στο ποτό, δειλός, με εξώγαμο παιδί που το παράτησε παλιότερα, με λίγα λόγια ένας αμαρτωλός που ωστόσο δεν παραδίνεται στις κρατικές απειλές. Είναι συνήθειο του Γκρην να φτιάχνει ήρωες με αδυναμίες, με διλήμματα και αναστολές, αντιηρωικούς μέσα στον εσώτερο ηρωισμό-τους, φοβισμένους μέσα στα πιστεύω-τους. Ο δεύτερος εκφράζει τα σοσιαλιστικά πιστεύω και βλέπει την εκκλησία ως εχθρό του λαού. Η τελική συζήτηση των δύο, στην καταληκτική πράξη του κυνηγιού, μοιάζει με τη συζήτηση Χριστού και Πιλάτου ή Καϊάφα.

Όλη η ένταση του μυθιστορήματος στηρίζεται σ’ αυτό το κυνήγι. Κι η σκηνή στην οποία ο ιερέας, ενώ ξέρει ότι έρχονται οι αστυνόμοι, συνεχίζει για να τελειώσει τη Θεία λειτουργία είναι ιδιαίτερα φορτισμένη. Όπως και η επόμενη, όπου ο υπαστυνόμος εξετάζει τους χωρικούς, ανάμεσα στους οποίους είναι και ο κυνηγημένος ιερέας, φτάνοντας μια ανάσα (σχεδόν κυριολεκτικά) από το να τον ανακαλύψει. Ο Γκρην είναι εξαιρετικός μάστορας σε ορισμένες σκηνές, που αναδεικνύουν άλλοτε με θριλερικό τρόπο το τεταμένο κλίμα κι άλλοτε με λατινοαμερικάνικη αργοπορία τη σκονισμένη ακινησία. Μπορεί η συνολική πλοκή να μην φαίνεται τόσο στιβαρή (αν και είναι καλοδουλεμένη), αλλά κάθε σκηνή ξεχωριστά δείχνει αφηγηματικές ικανότητες και αναπαραστατική τέχνη που διαμορφώνουν έντονες εικόνες και ισχυρή θεατρικού τύπου δραματικότητα.

Ο Ζουμπουλάκης, που γράφει το Επίμετρο, δείχνει πολύ πειστικά ότι πίσω από την ιστορία του ανώνυμου ιερέα, ο οποίος είναι επικηρυγμένος και προσπαθεί να διαφύγει, κρύβονται βιβλικές αναλογίες, από τον Ιούδα (έναν μιγάδα) μέχρι τη φυλάκιση του πρωταγωνιστή ανάμεσα σε μικρούς και μεγάλους παρανομούντες (“μετ’ ανόμων ελογίσθη”) κ.ο.κ. Έτσι, όποιος διαβάζει το μυθιστόρημα, στέκεται πάνω στις αλληγορικές εικόνες, αναγνωρίζει σκηνές της Αγίας Γραφής, πείθεται ότι ο Χριστός έρχεται και επανέρχεται στο πέρασμα των αιώνων ως απλός άνθρωπος, ως αμαρτωλός ιερέας, ως διωκόμενο θύμα… Ο Χριστός ταυτίζεται με τους αδύναμους, τους ηθικά ανίσχυρους, τους αμαρτωλούς που κάποια στιγμή έρχονται σε επίγνωση των πράξεών-τους. Γι’ αυτό ο πρωταγωνιστής του Γκρην στο τέλος δεν θα γλιτώσει από τη θυσία, ακολουθώντας το μεγάλο πρότυπο του Θεανθρώπου…

Διάβασα ένα κορυφαίο βιβλίο, που είναι σκληρό αλλά μαζί και καθαρτήριο, που διαβάζεται με όλη τη σκόνη του Μεξικού αλλά εμπνέει και μια άλλη αίσθηση της ζωής… Τελικά, η θρησκεία διασταυρώνεται με την πολιτική κι ο Γκρην αναδεικνύει αυτήν την αντίθεση με δεξιότητα.

Πατριάρχης Φώτιος

[Η βιβλιοπαρουσίαση αναδημοσιεύεται εδώ στο Βιβλιοκαφέ από το In2life (6/10/2015) και κοσμείται με εικόνες που έλαβα από: latestnewslink.com, counterjihadreport.com, www.qub.ac.uk, newyorkarts.net και www.tripatini.com]

“Η αδελφότητα των ιπτάμενων μοναχών” του Μετίν Αρντιτί

Ο άνθρωπος έχει αφενός να αντιμετωπίσει τους εξωτερικούς εχθρούς αλλά και τον άλλο-του εαυτό, που δεν τον αφήνει να αγιάσει. Ο δυσκολότερος εχθρός είναι ο δεύτερος.

Καφές με ελβετική σοκολάτα: Metin Arditi “La confrérie des moines volants” Editions Grasset, Paris 2013 Μετίν Αρντιτί “Η αδελφότητα των ιπτάμενων μοναχών” μετ. Ρ. Κολαΐτη εκδόσεις Πατάκη 2015

         

          Η καταστροφή πολιτιστικών θησαυρών της ανθρωπότητας, που επανήλθε στο προσκήνιο με τους Τζιχαντιστές στη Συρία και στο Ιράκ, δεν είναι φυσικά σημείο των καιρών-μας. Ο θρησκευτικός φανατισμός στο πέρασμα των αιώνων ήταν συχνά αντικαλλιτεχνικός, καθώς με μίσος σε καθετί αλλότριο και αλλόδοξο παρασέρνονταν στον όλεθρο πολύτιμα κειμήλια του παρελθόντος και της πανανθρώπινης κουλτούρας. Οι Άραβες έκαναν τα ίδια τον 7^ο αιώνα, οι Χριστιανοί σε διάφορες φάσεις της ιστορίας-τους, οι Δυτικοί στις αποικίες, οι ναζί στον αντισημιτικό-τους οίστρο κ.ο.κ.

          Δεν έλειψαν και οι αθεϊστικές δυνάμεις που θεώρησαν τη θρησκεία εχθρό και τους θεράποντές-της άξιους και βασανιστήρια ή εξόντωση. Αλλά και τα θρησκευτικά υλικά στοιχεία παραδόθηκαν στις φλόγες, με σκοπό να εξαλειφθεί κάθε υπενθύμιση της πίστης. Οι Σοβιετικές αρχές στον μεσοπόλεμο αλλά και μεταπολεμικά δίωξαν αλύπητα τον Χριστιανισμό, τους ιερείς, σκότωσαν εκατοντάδες χιλιάδες από αυτούς, δημιουργώντας στρατιές νεομαρτύρων. Παράλληλα, λεηλάτησαν, κούρσεψαν, διέλυσαν εκκλησίες και μοναστήρια, καταστρέφοντας εικόνες, τέμπλα, ιερά σκεύη, άμφια και άλλα όχι μόνο θρησκευτικά σύμβολα αλλά και καλλιτεχνικά έργα αιώνων.

***

          Ο Αρντιτί ασχολείται με την περίπτωση μιας ομάδας μοναχών, οι οποίοι το 1937 γλίτωσαν οι ίδιοι από τον όλεθρο και κατ’ αρχάς συνασπίστηκαν, για να σώσουν τη ζωή-τους, κρυμμένοι στα δάση της Ρωσίας. Επικεφαλής-τους ήταν ο ερημίτης Νικόδημος, ένας άνθρωπος πολύ σκληρός τόσο με τους άλλους όσο και με τον εαυτό-του, σοβαρός, πειθαρχημένος, προσηλωμένος στον στόχο-του, δηλαδή τον Χριστό· αλλά παρουσιάζεται εξίσου ανθρώπινα να έχει και σαρκικούς πειρασμούς, τους οποίους προσπαθεί να νικήσει με κάθε τρόπο. Κι αυτό τον κάνει να αυτοτιμωρείται αλλά και να ψάχνει έναν ανώτερο σκοπό για να αφοσιωθεί: κι αυτός φανερώνεται ότι μπορεί να είναι η διάσωση των εκκλησιαστικών εικόνων και σκευών από τους ναούς που λεηλατήθηκαν. Κι έπειτα, σαν να θέλει να τιμωρήσει τον εαυτό-του που ενέδωσε στον πειρασμό της μικρής Ιρίνα, πηγαίνει και παραδίνεται αναλαμβάνοντας πλήρως την ευθύνη για τις “κλοπές”, αφού βέβαια πρώτα ασφάλισε τα διασωθέντα εκκλησιαστικά είδη σε μια καλά κρυμμένη καταπακτή.

          63 χρόνια μετά, το 2000, στο πολυτελές Παρίσι η ιστορία ξαναβρίσκει το νήμα-της. Ο διάσημος φωτογράφος Μαρσώ ανακαλύπτει το παρελθόν-του, ειδικά από την πλευρά της γιαγιάς-του Ιρέν, που κατάγεται από τη Ρωσία και μάλιστα ήταν το κορίτσι που βοήθησε τον μοναχό Νικόδημο. Βρίσκει το τετράδιο όπου ο Νικόδημος είχε καταγράψει πού είναι τα ιερά αντικείμενα, τετράδιο το οποίο είχε διασώσει η Ιρίνα ερχόμενη στη Γαλλία. Κι αρχίζει να ψάχνει την κρύπτη και το παρελθόν-του.

***

          Φαινομενικά, το μυθιστόρημα αφορά στην επανεύρεση των εκκλησιαστικών εικόνων και αμφίων, αλλά ο Αρντιτί δεν θέλει να μείνει στα ιστορικά γεγονότα, διανθίζοντάς-τα απλώς με δόσεις μυστηρίου και έρευνας. Σ’ αυτό θα έβρισκε κανείς πολλά αφηγηματικά άλματα, ταχύτερο ρυθμό απ’ ό,τι θα έπρεπε, μια βιαστική εν ολίγοις απόδοσή-τους. Αλλά ο συγγραφέας μέσα από τις γραμμές μιλάει πιο πολύ για τις τραγωδίες των προσώπων που συμμετείχαν στην όλη ιστορία. Ο Νικόδημος και οι τύψεις-του, η Ιρέν, ο αξιωματικός Ασράκοφ που μίλησε τελευταίος με τον κρατούμενο μοναχό, ο ίδιος ο Ματίας που ψάχνει την ταυτότητά-του κ.ο.κ. Κι όπως λέει το έργο “Μπορεί να επινόησαν οι Έλληνες την τραγωδία αλλά, επί σκηνής, οι πρωταγωνιστές είναι Ρώσοι”. Έτσι, όλες αυτές οι ενοχές οδηγούν πολλούς να μετατραπούν σε θύματα, είτε από δική-τους πρωτοβουλία είτε από την εχθρότητα που συνάντησαν.

          Ο Ελβετός συγγραφέας τουρκικής καταγωγής καταπιάνεται πάλι με την Ιστορία και την τέχνη μέσα στις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις. Η ανθρώπινη μοίρα συνδέεται με την τέχνη και με την πολιτική, αλλά και με τη θρησκεία, που δημιουργεί συγκρούσεις και διώξεις. Το ίδιο, με άλλο τρόπο, είχε κάνει στο “Τουρκάκι”, όπου οι κορυφώσεις και οι εντάσεις ήταν πολύ πιο πειστικές και γι’ αυτό εδώ αισθάνθηκα ότι βρέθηκα σ’ ένα κατώτερο σκαλί, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το έργο δεν είναι αξιανάγνωστο.

[Πρωτοδημοσιεύτηκε στις 18/8/2015 στον ιστότοπο In2life. Εδώ αναδημοσιεύω τη βιβλιοπαρουσίασή-μου με εικόνες που δανείστηκα από: www.rusmuseum.ru, classicalchristianity.com, www.encyclopediaofukraine.com, www.churchofthenativity.ne, www.panacomp.net και rorate-caeli.blogspot.com]

Πατριάρχης Φώτιος

Θρησκευτικές διώξεις στη λογοτεχνία

Έτυχε μέσα στη χρονιά να διαβάσω δύο βιβλία που αναφέρονται σε διώξεις Χριστιανών από δύο σοσιαλιστικά καθεστώτα:

-        Μετίν Αρντιτί, “Η αδελφότητα των ιπτάμενων μοναχών”

-        Γκράχαμ Γκρην, “Η Δύναμις και η Δόξα”

               Τα έκανα λοιπόν ένα σετάκι και θα τα παρουσιάσω διαδοχικά τις επόμενες μέρες. 

             Και τότε σκέφτηκα ότι και το μυθιστόρημα του Λεονάρδο Παδούρα “Αιρετικοί”, που μόλις προηγήθηκε, αναφέρεται σε ανάλογες διώξεις, αν και οι Εβραίοι δεν διώκονται για τη θρησκεία τους, αλλά για τον πολιτισμό, τη ράτσα κ.ο.κ.

          Τελικά, η θρησκεία διχάζει τους ανθρώπους και δημιουργεί έριδες; Ή μήπως η θρησκεία του άλλου είναι κόκκινο πανί για λόγους ιδεολογικούς, εθνικιστικούς, πολιτισμικούς κ.ο.κ.; Με άλλα λόγια ίσως δεν φταίει η θρησκεία αλλά ο άλλος που τη φθονεί, δεν φταίει ο ήπια θρησκευόμενος αλλά όποιος επιβουλεύεται τα πιστεύω του άλλου. Θυμάμαι λ.χ. τον ήρωα του «Ιώβ» του Joseph Roth, που πίστευε στον Θεό με πραότητα και ψυχραιμία παρά τα όσα τον βρήκαν. Δεν έβλαψε ποτέ κανέναν.

          Από την άλλη, ολόκληρα καθεστώτα δίωξαν μέχρι θανάτου θρησκείες ολόκληρες: οι Ρωμαίοι τους Χριστιανούς, το Βυζαντινό κράτος τους αιρετικούς, η Καθολική Εκκλησία τους αλλόθρησκους ή τους Καθαρούς, ο Χίτλερ τους Εβραίους, τα Σοσιαλιστικά καθεστώτα τους Χριστιανούς, οι Άραβες παλιότερα και οι Ισλαμιστές σήμερα εναντίον των αλλοθρήσκων κ.ο.κ. Η εξουσία άλλοτε βρίσκει τη θρησκεία σύμμαχο κι άλλοτε θανάσιμο εχθρό…

Έγραψα πιο πολύ μια μικρή εισαγωγή στην δυάδα που σχηματίστηκε αλλά είμαι ανοικτός να ακούσω ανάλογα έργα που έχετε στον νου-σας. Άλλα κείμενα με θρησκευτικές διώξεις ξέρει κανείς; Οέο.

[Οι δύο εικόνες ελήφθησαν από το www.independent.co.uk και το atheistcamel.blogspot.com αντίστοιχα]

Πατριάρχης Φώτιος

“Αιρετικοί” του Λεονάρδο Παδούρα

Τρεις ιστορίες που διαπλέκονται και δεν αφήνουν τον αναγνώστη να τις δει ξεχωριστά εξιχνιάζουνε με αστυνομικό και ιστορικό διάκοσμο την παρέκκλιση από μια ορθοδοξία και τις συνέπειες που έχει αυτή στη ζωή των “αιρετικών”. Μαστοριά στην αφήγηση, ενδιαφέρον στην πλοκή και κοινωνικός προβληματισμός σε μια κλιμάκωση άκρως δελεαστική.

Κουβανέζικος καφές με άρωμα ρούμι: Leonardo Padura “Herejes” Tusquets Editores Barcelona 2013 Λεονάρδο Παδούρα “Αιρετικοί” μετ. Κ. Αθανασίου εκδόσεις Καστανιώτη 2015

          Οι Γερμανοί και οι περιουσίες των Εβραίων, και πιο συγκεκριμένα η κλοπή διάσημων πινάκων που κατείχαν οι τελευταίοι, και το κυνήγι των κλεφτών ή εύρεση των χαμένων έργων τέχνης είναι ένα θέμα που κινείται, εδώ και έξω, σαν επαναλαμβανόμενο μοτίβο μιας συνεχόμενης αλυσίδας. Μπορεί κανείς να θυμηθεί “Το απαραίτητο φως” (2013) της Ντορίνας Παπαλιού ή την “Εβραία νύφη” (2009) και τον “Ζωγράφο του Μπελογιάννη” (2013) του Νίκου Δαββέτα. Ο Λεονάρδο Παδούρα, πάλι με πίνακα του Ρέμπραντ όπως ο Δαββέτας στην “Εβραία νύφη”, συνδέει τους Πολωνοεβραίους Καμίνσκι με την Αβάνα και τον πίνακα του Ολλανδού ζωγράφου με το μυστήριο όχι μόνο της εξαφάνισής-του αλλά και της οικογενειακής ιστορίας. Ο πίνακας βέβαια είναι η αφορμή…

Ι

          Ο μικρός Εβραίος Ντάνιελ καταφέρνει να φυγαδευτεί μαζί με τον θείο-του και να καταφύγει στην Αβάνα την περίοδο των ναζιστικών διώξεων της δεκαετίας του ’30. Το 1939 μάλιστα φτάνει στο λιμάνι της κουβανικής πρωτεύουσας το πλοίο Σεν Λούις, στο οποίο βρίσκονται οι γονείς-του και η αδελφή-του, αλλά οι αρχές δεν επιτρέπουν την αποβίβαση, με αποτέλεσμα αυτό να γυρίσει στην Ευρώπη, γεγονός που οδήγησε τους Εβραίους επιβάτες-του στα κρεματόρια. Μια ανάλογη τραγωδία διαβάσαμε στο μυθιστόρημα του Ζουλφί Λιβανελί “Σερενάτα”. Εδώ, στον Παδούρα, μαζί με την οικογένεια χάθηκε και ένας μικρός πίνακας του Ρέμπραντ, κάτι που πυροδοτεί τις εξελίξεις, καθώς παράλληλα με τη ζωή του Ντανιέλ εκκρεμεί το μυστήριο της απώλειας του πίνακα.

"Χριστός" του Ρέμπραντ

          Έτσι, μαζί με μια οικογενειακή σάγκα, μαζί με την αναζήτηση ενός πίνακα που συνέχει το έργο, αναδεικνύεται η τραγωδία του Εβραίου, ως έννοιας, που κινδύνεψε από τους Γερμανούς ναζί, που έψαχνε να βρει μια νέα πατρίδα, που αναγκάστηκε, όταν ανέλαβε το σοσιαλιστικό καθεστώς στην Κούβα, να μεταναστεύσει ακόμα μία φορά, που αποποιήθηκε τη θρησκεία και την κουλτούρα-του, προκειμένου να επιβιώσει (Ο Ντανιέλ, άθεος ούτως ή άλλως εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο ο “Θεός” αντιμετώπισε το έθνος-του, βαφτίζεται Χριστιανός για να παντρευτεί την Κουβανή Μάρτα).

          Ο Παδούρα, με προϋπηρεσία στο αστυνομικό μυθιστόρημα, χτίζει μια καλοκαμωμένη πλοκή, όχι τόσο με τις ποικίλες μεταβάσεις από χρονικό επίπεδο σε χρονικό επίπεδο (από το 2007 πίσω στο 1939 και κυρίως το 1958, αλλά και πιο πίσω τον 17^ο αιώνα), όσο επειδή συμπλέκει δεξιοτεχνικά την αναζήτηση του πίνακα με την αλήθεια για τον πατέρα του Ελίας Καμίνσκι, τον Ντανιέλ, που θέλει να μάθει σήμερα όσα έγιναν στην οικογένειά του τότε. Κι ακόμα περισσότερο το μυθιστόρημα μυστηρίου και η οικογενειακή σάγκα συναντά το πολιτικό αφήγημα μέσα στην Ιστορία της Κούβας και στις κυβερνητικές αλλαγές μεταξύ δημοκρατίας, φαυλοκρατίας και δικτατορίας.

ΙΙ

          Αυτά στο πρώτο μέρος, γιατί στο δεύτερο η δράση επικεντρώνεται στον 17^ο αιώνα, στη σκηνή ανεβαίνει ο ίδιος ο Ρέμπραντ και το εργαστήριό-του και μαζί-του ο Εβραίος του Άμστερνταμ Ελίας Αμπρόσιους. Ο τελευταίος, παθιασμένος με τη ζωγραφική, επιζητεί να γίνει μαθητής του μεγάλου Δασκάλου, έστω και αν παραβιάσει τον νόμο της θρησκείας-του που απαγορεύει την απεικόνιση μορφών. Η εξιστόρηση είναι γλαφυρή, θυμίζει τον σύγχρονό-του Ισίδωρο Ζουργό με το “Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο”, που αποδίδει εξίσου παραστατικά το πλαίσιο της εποχής και την πορεία ενός Εβραίου μέσα στις διώξεις και τις κρυφές ενέργειες σε μια Ευρώπη που δεν ανέχεται το διαφορετικό. Εδώ βέβαια, στον Παδούρα, ο Εβραίος Ελίας Μοντάλμπο κρύβεται από τους δικούς-του και την μονολιθική αντιμετώπιση της τέχνης, ειδικά όταν απεικονίζει με βάση το πρόσωπό-του έναν Εβραίο, που μοιάζει με τον Χριστό...

          Ο 17^ος αιώνας προσφέρεται, μέσα στην εξέλιξη των κοινωνιών, σε πολιτικό, κοινωνικό και καλλιτεχνικό επίπεδο, για να δούμε σήμερα και την εξέλιξη των ιδεών, που μάχονται ενάντια στις παγιωμένες αντιλήψεις και στους ιδεολογικούς δογματισμούς. Κοντά στον διωκόμενο Ελίας συναντάμε κι έναν άλλο Εβραίο της εποχής, τον Σολομόν τον Ιταλό, που, επειδή ιστόρησε έναν κώδικα, ως ζωγράφος χρησιμοποιούσε το παραπάνω ψευδώνυμο, για να μην αποκαλυφθεί.

          Ξανά στον 21^ο αιώνα, η εξαφάνιση της Τζούντυ (Τζούντιθ, δηλαδή Ιουδήθ), που είναι Ίμο και λεσβία και θέλει να απελευθερωθεί από ό,τι την καταπίεζε, κινητοποιεί τη φίλη-της Γιαδίνε και τον Κόντε, πρώην αστυνομικό που έπαιξε βασικό ρόλο στην πρώτη ιστορία. Άλλη μια περίπτωση σκεπτόμενου ανθρώπου η νεαρή Τζούντι, που έψαχνε τον τρόπο φυγής ακόμα και με ναρκωτικά, γι’ αυτό συγκρούστηκε με το παραδοσιακό περιβάλλον-της κι αποφάσισε να ξεφύγει από το κοινωνικά αποδεκτό, με ό,τι επιπτώσεις αυτό συνεπάγεται.

ΙΙΙ

Ο πίνακας βέβαια είναι η αφορμή… Το βασικό θέμα του βιβλίου είναι η διαφοροποίηση από το καθιερωμένο μονοπάτι, που συχνά επιβάλλει ένα συγκεκριμένο βάδισμα. Οι “Αιρετικοί” (ο τίτλος υποδεικνύει τον προσανατολισμό της ανάγνωσης) απλώνονται σε πολλές ιστορίες Εβραίων, μια του Ντανιέλ, μια του Ελίας, μια της Ιουδήθ, για να δείξουν πόσο οι άνθρωποι που ξεφεύγουν από το γράμμα του νόμου θεωρούνται εξοβελιστέοι, διώκονται, ατιμάζονται, αφού βγήκαν από την ιδεολογική-θρησκευτική μάντρα και επέλεξαν να εφαρμόσουν μια άλλη γραμμή ζωής. Η αστυνομική δέση δίνει ρυθμό στο ογκώδες μυθιστόρημα και προκαλεί ενδιαφέρον, αλλά ευτυχώς η αιρετικότητα σαν νήμα διαπερνά το κείμενο και προσφέρει το βάθος που χρειάζεται για να καταξιωθεί.

Και μια ερώτηση: γιατί ο Παδούρα, που δεν είναι Εβραίος (ή μήπως όχι;), μιλά για ορθοδοξίες και αιρέσεις σε ένα τέτοιο περιβάλλον; γιατί δηλαδή δεν επέλεξε ένα χριστιανικό πλαίσιο;

Δείτε και τη γνώμη της Αναγνώστριας! 

[Η βιβλιοπαρουσίαση αναδημοσιεύεται εδώ στο Βιβλιοκαφέ από το In2life (δημοσίευση: 22/9/2015) και κοσμείται, εκτός από τον πίνακα του Rembrandt, με εικόνες που έλαβα από: www.eyeworks.tv, www.panoramio.com, www.safety4sea.com, www.holland.com, www.armenianlife.com, www.pinterest.com και www.magnoliabox.com]

Πατριάρχης Φώτιος