Friday, July 01, 2011

Η ΑΡΡΑΒΩΝΙΑΣΤΙΚΙΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ της Άλκης Ζέη

Το 1987, το εν λόγω έργο της Άλκης Ζέη πετυχαίνει το συγγραφικό μπαμ και γίνεται ίσως ένα από τα λίγα ποιοτικά ευπώλητα που έχουμε στη λογοτεχνία-μας. Η συγγραφέας ανοίγεται στο ευρύ ενήλικο κοινό, παύει δηλαδή να διαβάζεται μόνο από παιδιά και μπαίνει στον άτυπο Κανόνα της σύγχρονης αναγνωρισμένης πεζογραφίας-μας.

Παγωτό παρφέ σοκολάτα:
Άλκη Ζέη
“Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα”
Κέδρος
Αθήνα 1987
(πλέον Μεταίχμιο 2011)

            Μέσα στη δεκαετία του ’80 παρατηρείται το φαινόμενο η λογοτεχνία των αριστερών να αναδιπλώνεται και να αρχίζει πιο ανοικτά να ασκεί κριτική στο ίδιο το κόμμα, να παίρνει αποστάσεις από τις πρακτικές-του, να μιλάει ανοικτά προ Περεστρόικα για τα κακώς κείμενα του ΚΚΕ από τον Εμφύλιο έως την εποχή εκείνη. Μετά το “Κιβώτιο” του Αλεξάνδρου, θυμάμαι την “Αρχαία σκουριά” (1979) της Μάρως Δούκα που αρχίζει να ροκανίζει την αρραγή εικόνα των αριστερών, έπειτα δυο βιβλία του Χρόνη Μίσσιου και το 1987 “Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα” έκανε αίσθηση, πούλησε αβέρτα σαν σοβαρό μπεστ-σέλερ και καταξιώθηκε, κατά τη γνώμη-μου, ως ένα βιβλίο-σταθμός.
            Εν έτει 1968, εν μέσω δικτατορίας, μια αριστερή αυτοεξόριστη στο Παρίσι, μαζί με άλλους ομοϊδεάτες-της, προσπαθεί να επιβιώσει εργαζόμενη ως κομπάρσος σε μια ταινία που γυρίζεται πάνω σε τρένο. Η ταινία ονομάζεται “Το τρένο της φρίκης”, κατά τη διάρκεια της οποίας η αφηγήτρια θυμάται τη διαδρομή-της από τον Εμφύλιο έως την εξορία-της στη Γαλλία. Το προσωνύμιό-της το οφείλει στον Αχιλλέα, σημαίνον στέλεχος του Δημοκρατικού Στρατού, που πολέμησε τη δεκαετία του ’40 και έφυγε εξόριστος στην Τασκένδη, στην οποία τον ακολούθησε και η αρραβωνιαστικιά-του, αφού πρώτα αυτή περιπλανήθηκε σε Ρώμη και Παρίσι.
            Το μυθιστόρημα, όπως ίσως μπορεί κανείς να καταλάβει, είναι εν πολλοίς αυτοβιογραφικό, αφού ενσωματώνει προσωπικά βιώματα της Ζέη, παρακολουθεί τη δική-της πορεία σε ΕΣΣΔ και Γαλλία, ανακινεί το θέμα του Εμφυλίου και τις συνέπειές-του, προβάλλει τη γυναικεία οπτική γωνία (γυναικεία και αριστερή συνάμα) που άλλοτε εστιάζει στο προσωπικό κι άλλοτε επιθεωρεί το συλλογικό, ασκώντας κριτική στους κομματικούς μηχανισμούς. Το 1987 βρίσκεται σε ικανή απόσταση από τον Εμφύλιο και τη μεταπολίτευση, ώστε ένας κατασταλαγμένος άνθρωπος όπως η Άλκη Ζέη να μπορεί να δει από μέσα κι από έξω την τεσσαρακονταετή περιπέτεια της Ελλάδας, της αριστεράς και της ιδεολογικής διαμάχης που άφησε εθνικά και ατομικά τραύματα.
            Η γυναικεία οπτική γωνία συζευγνύει την ατομικότητα και την αναζήτηση της προσωπικής ταυτότητας με την πολιτική. Η ηρωίδα προσπαθεί να αυτοψυχαναλυθεί, καθώς βλέπει τους δύο εαυτούς-της και επιχειρεί να απομακρυνθεί από αυτόν που την συνδέει με τον Αχιλλέα (ο τίτλος του μυθιστορήματος είναι αποκαλυπτικός για τον τρόπο με τον οποίο την έβλεπαν οι άλλοι, όχι δηλαδή με το πραγματικό-της όνομα-ιδιότητα, αλλά ως δορυφόρο του αρραβωνιαστικού-της) και να ξαναβρεί το πραγματικό-της όνομα και την ατομική-της ταυτότητα. Η αλλαγή τόπων και ρόλων δείχνει αυτήν τη διάδοχη εναλλαγή ταυτοτήτων, όπως ορίζονται στο πέρασμα των χρόνων.
            Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για ένα δυνατό κείμενο, βγαλμένο από μια εξατομικευμένη σύλληψη μιας φορτισμένης ιστορικά περιόδου, όπου η αριστερή δράση είναι δεδομένη αλλά και η εκ των υστέρων διάψευση διαπιστωμένη. Περίτεχνη είναι και η αμφίδρομη πορεία από το παρόν της αφηγήτριας πίσω στη δεκαετία του ’50 και του ’60 (με μικρές αναδρομές στην Κατοχή και στον Εμφύλιο), όπου η αντιστοίχηση παρόντος και παρελθόντος γίνονται αντικείμενου ικανότατου χειρισμού. Το ύφος-της μερικές φορές είναι απλό, όπως στα παιδικά-της έργα, αλλά άλλες είναι πολύ σκληρό και στεγνό, με αποτέλεσμα να κουράζει βαρυνόμενο από τον συλλογιστικό-του φόρτο.
Πατριάρχης Φώτιος

13 comments:

Pellegrina said...

μην ξεχνάμε επισης οτι "αρραβωνιαστικια του Αχιλλέα" ειναι, αρχετυπικά, η Ιφιγένεια...

(η οποία δεν ειναι ακριβώς, και μονοδιάστατα, "θύμα". Και δεν ξερω πόσοι φιλόλογοι εχουν προσεξει και τονισει οτι η "μεταστροφή" της γινεται ακριβώς μ όλις αντικρύζει προσωπο με προσωπο των Αχιλλέα, δηλ. την ερωτική προσωποποίηση του "ανωτερου ιδανικού")

Αλλ΄η Ζεη ειναι ενα (συνειδησιακό) βήμα παρακατω. Το βιβλίο της αξιζει να ξαναδιαβαστει υπο το φως της ατομιστικής μας εποχής, όπου η συγχρονη γυναικα (και συνηθως η ευπώλητη συγγραφέας) ουδόλως αναρωτιέται (τουλάχιστον λογοτεχνικά) αν πρέπει ή όχι να "διαλέξει" τον όμορφο μη κομμουνιστή ξένο από τον ιδεολόγο Αχιλλέα. ο φεμινισμός (διάβαζε: αστικός ατομικισμός) "επιβάλλει" το πρωτο. Ειναι όμως αυτό ελευθερία, ή απλώς υποταγή στο (εξιδανικευμένο) σεξουαλικό ένστικτο; Τι είναι τελικά η ελευθερία; (αναπάντητο)
το "μειονεκτημα" για τα σημερινά δεδομένα ειναι το ιδιο με ολα τα συγχρονα του βιβλία: αυτη η πειτηδευμένη γραφή, μπρος πίσω, το σήμερα-το τότε, λες και αν έκαναν μια απλη αφηγηση θα ήταν ντεμοντέ. Πάντως η Ζέη ειναι απείρως καλύτερη, γλαφυρή και στρωτή, ως αφηγήτρια (και παρά τα "βαριά" σημεία) από άλλους αριστερούς μοντερνιστές, που αγκομαχάς και τα παρατάς..

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ενδιαφέρουσα παρατήρηση για την Ιφιγένεια. Πώς το σκέφτηκες; Για ολοκλήρωσε τη σκέψη-σου και εξήγησέ-μου λίγο περισσότερο την αντιστοιχία της αρχαίας ηρωίδας με την Ελένη της "Αρραβωνιαστικιάς".
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

τι πώς το σκέφτηκα, μόνο του πάει (επιπλέον το εχω σκεφτει χρονια πριν, ειχα γραψει ενα μυθιστορημα με αυτο το θεμα-τη "Μάσκα"-το οποιο πια δεν υπαρχει, γιατι δεν μου αρέσει).
Η Ιφιγένεια ακολουθεί τον Αχιλλέα στον αγώνα για την "πατρίδα" (με την τότε έννοια), περήφανα (την εχουν ε τ ο ι μ α σ ε ι βέβαια για τη θυσία) και μιλάει με περιφρόνηση για την .Ελένη (την ευριπιδική εννοώ) που καταστρέφει την πατρίδα για το ατομό της. Εδω η ηρωιδα της Ζεη προχωράει στην ατομική αυτοσυνειδηση γίνεται "Ελένη", δηλ. βρίσκει την ατομικότητά τηε και αντιμετωπίζει το ιλημμα αναμεσα στονε ρωτα για τον ωράιο ξενο και τον Αχιλλέα. Δεν θυμάμια τι λύση δίνει, παντως ειναι πολύ διαλεκτική και σύγχρονη (με την εννοια οτι εχει συλλάβει λογοτεχνικά αυτο το δυσυπόστατο του ατομικου και κοινωνικού ρόλου της συγχρονης γυναίκας. Ειναι φεμινιστικό βιβλίο με ουσιαστικό τροπο, όχι χαζοκοριτσίστικο. θα συγκρινα τον προβληματισμό και τη θεματολογία με Ντόρις Λέσινγκ (που εχει αναλογες καταστασεις αριστερων γυναικων)

κι αυτο που ειπα για το μοντερνισμό, ισως ήταν απλώς ο τρόπος να γραφουν τοτε, μπορέι και να τους διασκέδαζε. πχ εγω (σορι, απλως για να μην μιλαω για άλλους) εχω στοιχεια στο γραψιμο μου που κάποιος ειδικός θα τα χαρακτηριζε "μεταμοντέρνα', αλλα΄δεν το καταλαβαίνω οταν γραφω, νομιζω οτι κανω μια ρεαλιστικη αφήγηση με κάποια παιχνίδια. ισως ο μοντερνισμός να ηταν το "παιχνίδι" της εποχης (80)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Φεμινιστική ερμηνεία του μυθιστορήματος. Παρόλο που δεν θα μπορούσα εύκολα να τη σκεφτώ, τη βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα. Η αριστερή που ταλαντεύεται και τελικά τείνει προς ό,τι αποτελεί αντίποδα του Αχιλλέα (και δη του κομματικού παρελθόντος-της);
Η γυναίκα που γράφει ιστορία με τις επιλογές-της μέσα σε ένα ανδροκρατούμενο πολιτικό πλαίσιο;
Με βάζεις σε σκέψεις...
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

σιγα που δεν θα μπορούσες να τη σκεφτεις!!!!! είπαμε να λεμε καμιά ελαφράδα αλλα οχι κι ετσι! αφου φωνάζει το βιβλίο! ειναι γ υ ν α ι κ ε ί ο (Όχι "γυναικείο")

Δημήτρης Αλεξίου said...

Χαίρομαι πολύ για τη σημερινή ανάρτηση, γιατί στην πρόσφατη ψηφοφορία για τα καλύτερα ελληνικά μυθιστορήματα ήμουν ο μόνος που το είχε ψηφίσει και είχα αισθανθεί περίεργα θεωρώντας ότι οι περισσότεροι αρνούνται να ψηφίσουν ευπώλητο βιβλίο μόνο και μόνο γιατί είναι ευπώλητο. Συμφωνώ με τις τοποθετήσεις και σημειώνω ότι μόνιμη απορία μου από τότε που το διάβασα (πάνε δεκαπέντε χρόνια) είναι γιατί αυτό το βιβλίο δε βρήκε ποτέ το δρόμο για τον κινηματογράφο. Δεν ξέρω επίσης εάν έχει μεταφραστεί σε άλλες γλώσσες.
Χαιρετώ και ασπάζομαι.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
άλο γυναικείο μυθιστόρημα κι άλλο φεμινιστική ανάγνωση.
Κι αυτό το τελευταίο φωτίζει αλλιώς το έργο.
Π.Φ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Δημήτρη,
"Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα" έχει κυκλοφορήσει στις παρακάτω ξένες εκδόσεις:

•La fiancée d' Achille, Paris: La Découverte, 1989 (γαλλικά)
•Achilleas' forlovede, Copenhagen: Forlaget Tiden, 1990 (δανέζικα)
•Die Verlobrte des Achilles, Koln: Romiosini, 1991 (γερμανικά)
•Achilles' fiancée, Athens: Kedros, 1992 (αγγλικά)
•Aşil'in Nişanlisi, Istanbul: Iletisim, 1997 (τουρκικά)
•La fidanzata di Achille, Milano: Crocetti, 1998 (ιταλικά)
•Yaşamak. Ahilya’nin Nişanlisi, Istanbul: Arion Yayinevi, 2006 (τουρκικά)
όπως πληροφορούμαι από την ιστοδελίδα της ίδιας της συγγραφέως:
http://www.alkizei.com/el/erga/i-arraboniastikia-tou-axillea.html

Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Αν ειναι για τον ελληνικό κινηματογράφο, θα ελεγα "ευτυχώς τη γλίτωσε"! ή κακομοιριά θα έβγαζε, ή κατι ανυπόφορα "κουλτουριάρικο" ή κατι με χυδαίο (δήθεν τους πάθους) σεξ. Ή και τα τρια. Γκαραντί!

(οποιοασδήποτε άλλος κινηματογραφος καλυτερο θα το έκανε, αλλά εχουν δικά τους σενάρια και ιστορίες, εξ ισου ενδιαφερουσες

brouss said...

αν πρέπει ή όχι να "διαλέξει" τον όμορφο μη κομμουνιστή ξένο από τον ιδεολόγο Αχιλλέα. ο φεμινισμός (διάβαζε: αστικός ατομικισμός) "επιβάλλει" το πρωτο."Αυτό Πελλεγκρίνα πώς το συμπεραίνεις; Ο φεμινοσμός -όσο υπήρχε-δεν επέβαλε κάτι.
όταν εκδόθηκε το είχα διαβάσει. Ήμουν τότε νέα και αφελής και με ενόχλησαν υφολογικά στοιχεία. Εκτοτε δεν το ξαναδιάβασα και δεν μπορώ να πω σήμερα τι εντύπωση θα μου άφηνε. Πάντως από την άποψη της γυναικείας γραφής είναι ένα βασικό σημείο. Έχουν γίνει αρκετές εργασίες στο βιβλίο αυτό.

Pellegrina said...

@μπρους, το εννοούσα ειρωνικά. ΔΕΝ εννοούσα τον φεμινισμό, αλλά τον δήθεν "νεοφεμινισμό" (έτσι τον λένε;), δηλ. σύγχρονες ανευθυνες ελαφράδες του στυλ "τα θελω όλα δικά μου" Συγνώμη, μιλάω ελλειπτικά, νομίζοντας οτι τα ευκόλως εννοούμενα παραλέιπονται 'η ότι μιλάω μονο στον πατριάρχη, που πάνω κατω με "ξέρει"(ασφαλώς ο φεμινισμός δεν επέβαλλε κάτι!)

brouss said...

Α έτσι οκ. Κι εγώ δεν "έπιασα" την ειρωνεία...Παρόλ αυτά έχει ενδιαφέρον η φεμινιστική οπτική στην εξέταση του έργου υπό πολλές έννοιες και ιδίως μέσα στο πλαίσιο της αριστεράς.

Γγρ said...

Υπερεκτιμημένο μυθιστόρημα. Απλοϊκή γραφή. Προτιμότερο θα ήταν η Ζέη να είχε παραμείνει συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίαςοτεχνιας