Saturday, October 31, 2020

Thomas Mann, “Η απατημένη”


Ο ενθουσιασμός του έρωτα προσκρούσει συχνά στην κοινωνία αλλά το τελικό χτύπημα το δίνει η φύση με το παιχνίδι της ζωής με τον θάνατο να είναι ισχυρότερο.

 

Thomas Mann

“Die Betrogene”

1954

Η απατημένη 

μετ. Γ. Κοιλής

εκδόσεις Κριτική

2020


Ο Thomas Mann έχει πολλές φορές επισκεφτεί το βιβλιοκαφέ μας κι έχει κάτσει στα τραπεζάκια μας να μας διαβάσει έργα του ή ν’ ακούσει τη γνώμη μας για τα μυθιστορήματά του. Ο “Δόκτωρ Φάουστους”, πριν από τέσσερα χρόνια, και “Το μαγικό βουνό”, πριν από τρία χρόνια, θεωρούνται δυο απ’ τα μεγάλα του έργα.


> Ο Τόμας Μαν γεννήθηκε στο Λύμπεκ το 1875. Γιος πλούσιου εμπόρου, φοίτησε σε αυστηρά σχολεία και μπήκε σε μια ασφαλιστική εταιρεία στο Μόναχο σε ηλικία δεκαεννιά χρονών. Εκεί έγραψε κρυφά το πρώτο του διήγημα, και λίγο αργότερα εγκατέλειψε τη θέση του για να σπουδάσει τέχνη και λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο της ίδιας πόλης. Η ζωή του είχε πια αφιερωθεί στο γράψιμο. Τα μείζονα έργα του, όπως οι "Μπούντενμπρουκς", ο "Θάνατος στη Βενετία" και "Το μαγικό βουνό", του εξασφάλισαν το Βραβείο Νόμπελ το 1929. Το 1933 ο Τόμας Μαν έφυγε για την Ελβετία, κι από κει για τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου εγκαταστάθηκε, πρώτα στο Πρίνστον του Νιου Τζέρσεϋ κι αργότερα στην Καλιφόρνια, όπου έγραψε το "Δόκτωρα Φάουστους". Το 1952 ξαναγύρισε στην Ελβετία, όπου και πέθανε το 1955.

 

ΣΤΗΝ “ΑΠΑΤΗΜΕΝΗ” βρισκόμαστε στην ώριμη φάση του συγγραφέα, αν και ο χρόνος της ιστορίας αφορά και πάλι τον μεσοπόλεμο. Είμαστε στη δεκαετία του ΄20, όπου μια χήρα η Rosalie von Tümmler ζει με τα δυο της παιδιά, την Anna και τον Eduard, χήρα στρατιωτικού που ζει με κάποια σχετική οικονομική άνεση. Η Anna είναι ζωγράφος και συζητά συχνά με τη μητέρα της για τα καλλιτεχνικά αλλά και για άλλα θέματα…

…ΩΣΠΟΥ η πενηντάχρονη Rosalie ερωτεύεται τον 24άχρονο δάσκαλο αγγλικών του γιου της, τον Ken Keaton. Από εκεί κι έπειτα μάνα και κόρη ανταλλάσσουν απόψεις σε μακροσκελείς διαλόγους πάνω στην εξομολόγηση της μητέρας, για τα γηρατειά και τη φωνή της φύσης, για τον έρωτα και την τιμή, για την άποψη των άλλων αλλά και για τον γάμο. Με εκατέρωθεν φιλοφρονήσεις πότε η μία και πότε η άλλη παρουσιάζει πώς βλέπει τα πράγματα, με επαίνους και ψόγους, χωρίς τα πράγματα να οξυνθούν, παρά τις διαφωνίες τους. Επομένως, ο προβληματισμός του Mann έγκειται στο πώς μια μεσήλικας μπορεί να δει τα συναισθήματά της που “εξόκειλαν” προς τον έρωτα με έναν πολύ μικρότερό της. Πώς τα βλέπουμε εμείς και πού είναι το μέτρο (ίσως έχει αλλάξει από τη δεκαετία του ’20) ανάμεσα στο συναισθηματικό-σωματικό και το κοινωνικό;

Η ΤΡΑΓΙΚΗ ειρωνεία κορυφώνει το έργο. Η φύση και οι δωρεές της δεν είναι τελικά ευεργετικές κι ο έρωτας δεν μπορεί να ευοδωθεί, όχι εξαιτίας των κοινωνικών στερεοτύπων αλλά εξαιτίας της θέλησης των αναπόφευκτων νόμων της ζωής και του θανάτου.

Η ΝΟΥΒΕΛΑ είναι αργή, γεμάτη με περιγραφές και εκτενείς μονολόγους, στοιχεία που σαν φελιζόλ συγκρατούν τα πιο πολύτιμα δεδομένα. Μέσα σ’ αυτά, τα οποία είναι γραμμένα με μια περίτεχνη φιοριτούρικη μέχρι ενός σημείου γλώσσα, έχουν τοποθετηθεί τα βασικότερα θέματα που είναι ο έρωτας κι το γήρας, στην αρχή διακριτικά βαλμένα με ανεπαίσθητες παραβολές, όπως ο σωρός από περιττώματα που αναδίδουν μια μυρωδιά μόσχου! Ωστόσο, με κούρασε, γιατί όλα είναι γραμμένα με την αργότητα του 19ου αιώνα, που ακόμα αντέχει, γιατί ο Mann γράφει με τη νωχελικότητα των Γάλλων και Ρώσων ρεαλιστών (δεν ξέρω και των Γερμανών ίσως), γιατί οι συζητήσεις είναι αφύσικες τόσο με το μήκος τους όσο και με τον τρόπο που δεν έχει τίποτα διαχρονικό. 

Πάπισσα Ιωάννα

Tuesday, October 27, 2020

Στράτος Μυρογιάννης, “Μυθομανίες”

Ιστορικοφανείς γραφές, διακειμενικότητα, φορτωμένα κείμενα με παραπομπές, Ροΐδης, αλλά και Μπόρχες και Έκο, κρυφές διασυνδέσεις, χαμένα χειρόγραφα, παραλλαγές βιβλίων… ένας κόσμος που σπαρταρά, χωρίς να βγαίνει ποτέ απ’ τον λαβύρινθο των σελίδων.

 

Στράτος Μυρογιάννης

“Μυθομανίες”

εκδόσεις Gutenberg

2020

 

Όταν σου λένε ότι ένας νέος συγγραφέας γράφει α λα Ροΐδη, τρέχεις να τον αγοράσεις με τις πιτζάμες!


> Ο Στράτος Μυρογιάννης σπούδασε Ελληνική Φιλολογία και Θεωρία της Λογοτεχνίας στο ΑΠΘ (MPhil) και Μεσαιωνικές και Σύγχρονες Γλώσσες στο Πανεπιστήμιο του Cambridge (PhD). Έχει διδάξει Νεοελληνική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. Διδάσκει Δημιουργική Γραφή και Θεωρία της Λογοτεχνίας στο ΕΑΠ. Έχει δημοσιεύσει άρθρα για τον Νεοελληνικό και Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, τον Βιζυηνό, και την αστυνομική λογοτεχνία. Έχει εκδώσει τις μελέτες: "The Emergence of a Greek Identity (1700-1821)" (Cambridge Scholars Publishing, 2012) και "Από τις ιστορίες μυστηρίου στην αστυνομική πλοκή" (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2012). Στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνονται η διαμόρφωση των εθνικών ταυτοτήτων στην Ευρώπη, η αστυνομική λογοτεχνία και η θεωρία της λογοτεχνίας.


ΣΤΟ ΜΕΤΕΜΟΝΤΕΡΝΟ blender ρίχνουμε λίγο Μπόρχες, ως προς τις επινοημένες βιογραφίες, πολύ Eco ως προς τις διακειμενικές αναφορές και την ιστορική διάσταση των κειμένων, πραγματικά πρόσωπα αλλά και πλαστά, χρονολογίες, έργα, γεγονότα, όλα αληθοφανή, που εντέλει συνθέτουν ένα κίβδηλο αποτέλεσμα, το οποίο όμως είναι λογοτεχνικά λυσιτελές. Το αποτέλεσμα αυτό φαίνεται νέο και προχώ, αλλά είναι ήδη παλιό. Ο πατέρας μου, ο Εμμανουήλ Ροΐδης, το έχει κάνει στην “Πάπισσα Ιωάννα”, με μια επιστημονικοφανή μέθοδο ακρίβειας και θετικισμού, αλλά απόλυτα λογοτεχνική αφού παρωδεί όλα αυτά με πολλά αληθοφανή ψεύδη.

ΚΑΘΕ ιστορία μπορεί να μην έχει σημασία πώς θα εξελιχθεί, αφού σημασία για τον συγγραφέα έχει ο λαβύρινθος της γραφής. Διάδρομοι με γεγονότα, διακλαδώσεις με χρονολογίες, πλατώματα με χαμένα έργα που εντείνουν το μυστήριο των αποκαλύψεων, παράδρομοι με πρόσωπα που εμφανίζονται κι εξαφανίζονται σε ένα κλίμα ιστορικής περιέργειας και διακειμενικής αλυσίδας. ΑΥΤΟ βέβαια γυρίζει και boomerang σε βάρος του ίδιου του κειμένου. Ο αναγνώστης κουράζεται να διαβάζει παρόμοιες ιστορίες, οι οποίες μ’ όλες τις διαφορές τους σιγοτραγουδούν το ίδιο τραγούδι, ένα συνεχές ρεμπέτικο με τα χιουμοριστικά μέρη του αλλά και με τον χιλιοπαιγμένο σκοπό του.

ΤΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ της συλλογής στηρίζονται στην εντύπωση ότι μέσα στη μακραίωνη ιστορία κρύβονται κρυμμένα σύμβολα, υπάρχουν αφανή βιβλία και μη αποκαλυμμένες αλήθειες, ενώ τα ιστορικά πρόσωπα, όπως ο Isaac Newton και ο William Shakespeare, δονούνταν από ένα μυστικό που δεν είχε αποκαλυφθεί έως τώρα. Ο Μυρογιάννης αντιμετωπίζει όλο αυτό με παιγνιώδη διάθεση, στην ουσία παρωδεί αυτόν τον κόσμο και με ροΐδεια, το ξαναγράφω ως Πάπισσα Ιωάννα, σατανικότητα πριονίζει το κλαδί του ρεαλισμού.

ΟΠΛΑ του συγγραφέα είναι οι υποθετικές προτάσεις του αν…, οι δυνητικές εγκλίσεις του θα…, οι υπαινιγμοί που φαίνονται αληθινές αποκαλύψεις, η επιφάνεια που υπόσχεται άδηλες πτυχές, λέξεις όπως “φημολογείται”, “κανείς δεν είναι σίγουρος”, “κάποιος κακεντρεχής θα θυμόταν”, “κρυφή ζωή”, “άγνωστο χειρόγραφο” “μόνο ο τάδε αναφέρει ότι” κ.ο.κ. Διαβάζουμε ένα πανηγύρι της ιστορικής και επιστημονικής απάτης, ένα γαϊτανάκι με ονόματα και ιστορίες, μια σκυταλοδρομία ψευδών αλλά αληθοφανών ντοκουμέντων.

Πάπισσα Ιωάννα

Saturday, October 24, 2020

Paul Auster, “Μέρα / νύχτα”

 
Δύο μυθιστορήματα σε συσκευασία του ενός. Κι η αγάπη για τον Auster συνεχίζεται, έστω κι αν η γραφή του περνά σε άλλες διαστάσεις… κυριολεκτικά!


Paul Auster

“Travels in the Scriptorium”, 2006

“Man in the Dark”, 2008

Μέρα / νύχτα. Ταξίδια στο σκριπτόριο & Άνθρωπος στο σκοτάδι”

μετ. Μ. Ξυλούρη

εκδόσεις Μεταίχμιο

2020

 

 

Κάθε φορά που μαθαίνω ότι κυκλοφόρησε βιβλίο του Auster, περνώ οπωσδήποτε από το βιβλιοπωλείο για να το πάρω. Έτσι, εδώ στο Βιβλιοκαφέ έχουμε διαβάσει αρκετά απ’ τα βιβλία του: στο τελευταίο του βιβλίο, το “4321”, παραθέτω κι όλα τα άλλα που έχουν παρελάσει από τα τραπεζάκια του blog μας.


> Ο Πολ Όστερ γεννήθηκε το 1947 στο Νιου Τζέρσεϊ και σπούδασε αγγλική, γαλλική και ιταλική λογοτεχνία. Του έχει απονεμηθεί ο τίτλος του fellow από το Εθνικό Κληροδότημα των ΗΠΑ για τις Τέχνες τόσο για την ποίηση όσο και για τον πεζό λόγο, ενώ το 1990 του απονεμήθηκε το βραβείο Μόρτον Ντάουεν Ζέιμπελ από την Αμερικανική Ακαδημία και το Ινστιτούτο Τεχνών και Γραμμάτων. Έγραψε τα σενάρια των ταινιών "Καπνός" και "Μελανιασμένο πρόσωπο". Στο κινηματoγραφικό φεστιβάλ του Βερολίνου το 1995 η ταινία "Καπνός" βραβεύτηκε με την Αργυρή Άρκτο, με το ειδικό βραβείο Κριτών, με το βραβείο του Διεθνούς Κύκλου Κινηματογραφικών Κριτικών και με το Βραβείο Κοινού για την καλύτερη ταινία. Το 1998 έγραψε το σενάριο και σκηνοθέτησε την ταινία "Η Λουλού πάνω στη γέφυρα". Το έργο του έχει μεταφραστεί σε 21 γλώσσες. Το 1997 εκδόθηκε μια συλλογή με τις δυσεύρετες πλέον μεταφράσεις που είχε κάνει ο Πολ Όστερ με τίτλο "Μεταφράσεις" και το 2001 μια επιλογή από τα διηγήματα που έστειλε το κοινό της ραδιοφωνικής του εκπομπής στο National Public Radio των ΗΠΑ, με τίτλο "True Tales from American Life". Ζει στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης με τη γυναίκα του, επίσης συγγραφέα, Σίρι Χούστβεντ, και τα δύο τους παιδιά. Περισσότερες πληροφορίες για τον Πολ Όστερ περιλαμβάνονται στην επίσημη ιστοσελίδα του στο διαδίκτυο, www.paulauster.co.uk (ή: www.stuartpilkington.co.uk/paulauster/faq.htm).

 

Η ΠΡΩΤΗ νουβέλα του τόμου είναι αρκετά παράξενη, αλλά επειδή ξέρω τους αιφνιδιασμούς του Auster, περιμένω με αδημονία. Ένας ηλικιωμένος, ανήμπορος και άρρωστος, βρίσκεται κλεισμένος σε ένα δωμάτιο με χαρτιά κι ελλιπείς αναμνήσεις, ενώ τον φροντίζει η Άννα. Όλα όσα λέω είναι με ερωτηματικό, επειδή το κλίμα του κειμένου, λίγο Κάφκα, λίγο μυστηριώδες, δεν αφήνει περιθώρια για βεβαιότητες. Ποιος είναι αυτός ο γέρος; Τι σχέση έχει με τα ονόματα που θυμάται ή που διαβάζει σε χαρτιά; Και οι ιστορίες που διαβάζει τι ακριβώς είναι;

ΔΥΟ ΠΡΑΓΜΑΤΑ τροφοδοτούν τη σκέψη και την άκρως αδύναμη μνήμη του: οι άνθρωποι που κατά καιρούς έρχονται απέξω και του δίνουν ψήγματα γνώσης και όσα διαβάζει στα χαρτιά του. Ο αναγνώστης απ’ όλα αυτά εικάζει, μπας και βγάλει καμιά άκρη, ότι ο γέρος ήταν συγγραφέας, έστελνε τους ήρωές του σε θανάσιμες κι επικίνδυνες αποστολές και, τώρα που ζει στο λυκόφως της πνευματικής του ζωής, συγχέει την πραγματικότητα με τη μυθοπλασία. Προχωρώ για να δω αν έχω δίκιο… κι όντως όλα τα ονόματα είναι παρμένα από άλλα βιβλία του Auster.


ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ μυθιστόρημα ακολουθεί την ίδια λογική, δηλαδή την ύπαρξη ενός συγγραφέα που πλάθει χαρακτήρες και σκηνικά, τα οποία ωστόσο αυτονομούνται. Ο August Brill είναι ένας ηλικιωμένος κριτικός που στη μοναξιά του φαντάζεται διάφορες ιστορίες, με βασική εν προκειμένω την ιστορία του Brick, ο οποίος κοιμάται και ξυπνά σε μια άλλη πραγματικότητα, όπου οι ΗΠΑ βρίσκονται σε Εμφύλιο μετά τις εκλογές του 2000. Δεν έγινε ποτέ η καταστροφή των Δίδυμων Πύργων ούτε ο πόλεμος στο Ιράκ, αλλά οι μισές πολιτείες στράφηκαν εναντίον των άλλων μισών. Αυτός ο καταστροφικός πόλεμος είναι σύλληψη του Brill και αποφασίζεται (από ποιους;) ότι ο Brick είναι ο αρμόδιος να σκοτώσει τον συγγραφέα, ώστε να σταματήσει ο φονικός αλληλοσπαραγμός. Ο ίδιος είναι αρνητικός, γιατί δεν είναι καθόλου επιθετικός, και γυρίζει στη δική του διάσταση, όπου τον κυνηγούν για να φέρει σε πέρας την αποστολή του.

Η ΔΟΜΗ του έργου και η εκτέλεση της ιδέας είναι ευφυής. Ο συγγραφέας γράφει για έναν ήρωα κι αυτός επιστρέφει στην πραγματικότητα για να τον σκοτώσει. Παρακολουθούμε δηλαδή παράλληλα τη ζωή του δημιουργού και σε δύο διαστάσεις τη ζωή του ήρωα, πρώτα στην άλλη σφαίρα κι έπειτα στη δική του. Η θεωρία των παράλληλων συμπάντων, που γεννά πολύ δημιουργικές λογοτεχνικές σκέψεις, έρχεται κι εδώ να στήσει ένα εκπληκτικό μυθοπλαστικό σύμπαν. Ο θάνατος του συγγραφέα, που είχε ευαγγελιστεί ο Barthes, γίνεται θέμα σε ένα μυθιστόρημα, το οποίο καταγράφει εναλλάξ τις δύο πλευρές, την εξωλογοτεχνική και την ενδολογοτεχνική!

Πάπισσα Ιωάννα

Wednesday, October 21, 2020

Karin Slaughter, “Η καλή κόρη”


Συγκλονιστικό μυθιστόρημα που δεν μένει μόνο στο δικαστικό μυστήριο, αλλά προχωρά σε μια πολύπλοκη διερεύνηση του ψυχισμού, όπως αυτός φαίνεται στις σχέσεις των ανθρώπων.

 

Karin Slaughter

“The Good Daughter”

2017

“Η καλή κόρη”

μετ. Σ. Μυρογιάννης

εκδόσεις Gutenberg -2020

 

Δεν το πήρα επειδή είναι ένα έργο μυστηρίου, αλλά επειδή η εξιχνίαση του φόνου περιβάλλεται έντεχνα με την ψυχολογική αναζήτηση των προβληματικών σχέσεων του καθενός με τον εαυτό του και την οικογένειά του.


> Γεννημένη το 1971 στη Τζόρτζια των ΗΠΑ η Σλότερ ξεχώρισε από τους υπόλοιπους συγγραφείς μυστηρίου από το πρώτο κιόλας βιβλίο της, με τίτλο "Blindsighted" (2001), που τιμήθηκε με το βραβείο Crime Writers’ Association’s Dagger. Ακολούθησε το βραβείο CWA Ian Fleming Steel Dagger και δεκαοχτώ ακόμα βιβλία που έχουν μεταφραστεί σε τριάντα εφτά γλώσσες και έχουν πουλήσει πάνω από 35.000.000 αντίτυπα, ενώ ανακοινώθηκε πως σ' ένα από αυτά θα βασιστεί και μια νέα μεγάλη παραγωγή του Netflix. Εκτός από συγγραφέας η Σλότερ είναι κι ένα απ’ τα ιδρυτικά μέλη της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης 'Save the Libraries', μέσω της οποίας αγωνίζεται για τη διάσωση των δημόσιων βιβλιοθηκών.

 

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ξεκινάει με πολλή βία και αίμα. Ο Zachariah Clapeper εισβάλλει στο σπίτι του δικηγόρου Rusty Queen, σκοτώνει τη γυναίκα του και τυφλώνει και σχεδόν δολοφονεί τη δεκαπεντάχρονη κόρη του Samantha. Η άλλη του κόρη, η δεκατριάχρονη Charlie, ζει με τραύματα, ώσπου 28 χρόνια αργότερα είναι μάρτυρας σε μια δολοφονική επίθεση εκ μέρους της έφηβης Kelly Wilson, που σκοτώνει τον διευθυντή και μια μικρή μαθήτρια σε σχολείο της περιοχής. Σκληρές σκηνές, ωμές, σοκαριστικές, που δεν εισάγουν τον αναγνώστη ευχάριστα μέσα στο έργο.

ΤΙ ΣΥΝΔΕΕΙ τα δύο περιστατικά; Τι συνδέει την Charlie με την Kelly σε μια ψυχολογική αλυσίδα; Και κυρίως γιατί η δεκαοκτάχρονη Kelly σκότωσε; Γιατί ο πατέρας της Charlie και της Samantha, ο δικηγόρος Rusty, τη θεωρεί αθώα;

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ διαγράφει έντεχνα κύκλους που εφάπτονται, τόσο η δολοφονική επίθεση στο σχολείο όσο και οι ποικίλες αναδρομές που σκιαγραφούν την εγκληματική επέλαση στο σπίτι των τριών πρωταγωνιστών πριν από 28 χρόνια, αλλά και τους δρόμους που πήρε καθένας από αυτούς. Ο Rusty εξακολούθησε να υπερασπίζεται στα μάτια της κοινωνίας ενόχους, να πίνει και να καπνίζει μέχρι να πάθει δύο φορές καρδιακό επεισόδιο και τώρα να μαχαιρώνεται από αγνώστους. Η Charlie να έχει ανεπούλωτα ψυχικά τραύματα, που την οδήγησαν σε έναν γάμο με τον βοηθό του εισαγγελέα Ben, ο οποίος όμως έφυγε προ ενιαμήνου από το σπίτι μη μπορώντας να αντέξει τον οξύ χαρακτήρα της. Κι η Samantha, που βγήκε βαριά τραυματισμένη από την τότε επίθεση, αποκατέστησε σταδιακά τις σωματικές βλάβες, με ένα μόνιμο ελαφρύ κούτσαμα, που ωστόσο την πονάει συχνά, έγινε δικηγόρος και εργάζεται σε επιχειρήσεις με υψηλό μισθό και ανάλογα γρήγορους ρυθμούς ζωής.

Ο ΦΟΝΟΣ που αποδίδεται ενπρώτοις στην Kelly ενώνει την κλονισμένη τριάδα της οικογένειας Queen, καθώς η Charlie ήταν αυτόπτης μάρτυρας, ο Rusty αναλαμβάνει την υπεράσπιση της δεκαοχτάχρονης και λόγω του τραυματισμού του την αναθέτει στη Sam, που καταρχάς δεν θα ήθελε να εμπλακεί. Κι εκεί αρχίζει το κρεσέντο της μυθοπλασίας…

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ είναι ένα αστυνομικό-δικαστικό θρίλερ, που κρατά την προσοχή τεταμένη όσο αναζητούμε μαζί με την τριάδα των πρωταγωνιστών την αλήθεια πίσω από τη διπλή δολοφονία στο σχολείο του Πάικβιλ. Είναι δυνατόν η νεαρή Kelly, που έχει ήδη κάνει μια έκτρωση και έχει δεχτεί το bullying δεκάδων ανθρώπων να είναι η φόνισσα, αν και εμφανώς είναι διανοητικά αργή και ψυχολογικά χειραγωγήσιμη; Μέσα όμως σ’ αυτό το μυστήριο λειτουργεί μια ψυχολογική παράμετρος, που μετατρέπει το έργο σε ψυχολογικό μυθιστόρημα: ό,τι υπέστη η οικογένεια Queen πριν από πολλά χρόνια έχει αφήσει ενεργά μικρόβια στον ψυχισμό τους, όχι μόνο επειδή είδαν τη μητέρα τους να σκοτώνεται, ούτε μόνο επειδή η Sam δέχτηκε έναν πυροβολισμό και έναν παρολίγο θάνατο, γεγονός που της άφησε σημαντικά διαβίου κουσούρια. Και η Charlie, αποκαλύπτει η ίδια συντωχρόνω, υπέστη κάτι οδυνηρό που δεν την άφησε ποτέ να ευτυχήσει στη ζωή της, ούτε στη σχέση της με τον καλοπροαίρετο και ήρεμο άντρας της, τον Ben.


ΟΙ 700 σελίδες, παρότι φαίνονται πολλές και ασήκωτες, είναι σοφά γραμμένες, ειδικά μετά τη μέση που όλα παίρνουν μια σπινταριστή ορμή, όχι τόσο τρέχοντας προς ένα εξηγητικό τέλος αλλά προχωρώντας πάνω στις δύο ράγες, της διερεύνησης μιας σύγχρονης υπόθεσης και της αποκάλυψης όλων των τραυμάτων μιας παλιάς. Η σταδιακή εναλλαγή οπτικής γωνίας, καθώς στην αρχή δίνεται από την πλευρά της Charlie κι έπειτα από την πλευρά της Samantha, φωτίζει διπλά τα μυστικά της καθεμιάς και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν το παρόν και το παρελθόν.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ είναι εξίσου ωμό και σκληρό με την αρχή, αλλά συνάμα αναδεικνύει την πολυπλοκότητα όχι μόνο του δρόμου προς τους ενόχους, αλλά και του λαβύρινθου των ανθρώπινων σχέσεων.

Πάπισσα Ιωάννα

Sunday, October 18, 2020

Τζέννυ Έρπενμπεκ, “Ιστορία ενός γερασμένου παιδιού”

Με τη ματιά μας να περιφέρεται απέξω και να μην μπορεί να εισχωρήσει στις σκέψεις ή στα συναισθήματα του παιδιού, παρακολουθούμε το αίνιγμα που κρύβει η εσωστρεφής του συμπεριφορά. Τελικά τι υπολανθάνει κάτω από την ακίνητη και αμίλητη όψη του;

  

Jenny Erpenbeck

“Geschichte vom alten Kind”

1999

Τζέννυ Έρπενμπεκ

“Ιστορία ενός γερασμένου παιδιού”

μετ. Α. Κυπριώτης

εκδόσεις Καστανιώτη -2020

 

Για κάποιον λόγο ο Πατριάρχης Φώτιος είχε βάλει στο μάτι αυτό το βιβλίο από το 2004, όταν πρωτοεκδόθηκε στα ελληνικά. Δεν θυμάται πολλά. Επομένως, τώρα ήρθε η ώρα να το ξαναφέρουμε στο προσκήνιο.


> Η Τζέννυ Έρπενμπεκ είναι πεζογράφος, δραματουργός και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε το 1967 στο Βερολίνο της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας. Μεγάλωσε σε καλλιτεχνικό και επιστημονικό οικογενειακό περιβάλλον. Σπούδασε αρχικά Βιβλιοδεσία, και στη συνέχεια Θεατρικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Humboldt και Σκηνοθεσία Μουσικού Θεάτρου στην Ανώτατη Μουσική Ακαδημία Hans Eisner. Εμφανίστηκε στη λογοτεχνία με τη νουβέλα "Ιστορία του γερασμένου παιδιού' (Geschichte vom alten Kind, 1999). Ακολούθησαν τα έργα "Σκύβαλα" (Tand, 2001), "Παιχνίδι με τις λέξεις" (Worterbuch, 2004) και "Δοκιμασία' (Heimsuchung, 2008). Με το μυθιστόρημά της "Η συντέλεια του κόσμου" (Aller Tage Abend, 2012) απέσπασε τα σημαντικά Βραβεία Γιόζεφ Μπράιτμπαχ και Χανς Φάλαντα, καθώς επίσης το Βραβείο Ξένης Λογοτεχνίας του βρετανικού Independent. Για τους "Περαστικούς" (Gehen, ging, gegangen, 2015) της απονεμήθηκαν, μεταξύ άλλων, το Βραβείο Τόμας Μαν και το Ευρωπαϊκό Βραβείο Strega. To 2017 τιμήθηκε με το παράσημο του Σταυρού της Αξίας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας.


ΈΝΑ ΠΑΡΑΞΕΝΟ δεκατετράχρονο (κατά δήλωσή του) κορίτσι εμφανίζεται από το πουθενά, με παράξενο σουλούπι και αφανές παρελθόν. Αμηχανία. Μπαίνει στο σχολείο, αλλά όλοι δεν μπορούν να αντιληφθούν το στίγμα του. Είναι ένα αίνιγμα, μια φιγούρα παράξενη.

ΣΙΩΠΗΛΟ, ακίνητο, ανενεργό ζει με την παθητικότητά του, εσωστρεφές, σαν αντικείμενο που απλώς γεμίζει τον χώρο, χωρίς να κινείται ή να μιλάει εκούσια. Στην αρχή αντιμετωπίζεται με περιέργεια, με αμηχανία, τα παιδιά του ιδρύματος συχνά του ασκούν bullying, του συμπεριφέρονται σαν εξωγήινο, ενώ αυτό δεν αντιδρά ούτε κατ’ ελάχιστο. Μια αλλόκοσμη περσόνα που ξενίζει τόσο τους συνομηλίκους της όσο και τους αναγνώστες. Σταδιακά, τα υπόλοιπα παιδιά αναγνωρίζουν στη σιωπή του μια αρετή: μπορούν να του μιλάνε και να εξομολογούνται τα μυστικά τους, χωρίς να φοβούνται μήπως τα προδώσει, και αργότερα το αφήνουν να παρευρίσκεται στις μυήσεις καπνιστών ή στους αγορίστικους αυνανισμούς, αφού είναι σίγουροι ότι δεν θα μαρτυρήσει τίποτα. Του συμπεριφέρονται σαν να μην υπάρχει.


ΟΛΗ η συμπεριφορά του έφηβου κοριτσιού γεννά ερωτηματικά και γεμίζει την ανάγνωση με ερωτήματα για τον συμβολισμό που τυχόν κρύβει
. Στο επίμετρο βλέπω ότι μπορεί να έχει πολιτικό χαρακτήρα και να αντιπροσωπεύει τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας, την Ανατολική δηλαδή Γερμανία, αλλά δεν βλέπω τόσο πολλές ομοιότητες ή αντανακλάσεις που να με πείθει. Η κοπέλα είναι κάτι το απροσάρμοστο, το μη-κοινωνικοποιημένο, δεν ξέρει π.χ. τους κανόνες πολλών παιχνιδιών και αθλημάτων, είναι μονοκόμματη στην όψη και, παρόλο που μοιάζει φιλική και καλοπροαίρετη, δεν επιτρέπει ανοίγματα και διαχύσεις.

ΑΡΓΟ βιβλίο. Μουδιάζει το μυαλό. Δεν αφήνει χαραμάδες για τον αναγνώστη να διεισδύσει. Μόνο ίσως στο τέλος η αποκάλυψη της πραγματικής ηλικίας του κοριτσιού αλλάζει την οπτική, αλλά δεν φρεσκάρει το μούδιασμα.

Πάπισσα Ιωάννα

Wednesday, October 14, 2020

Αύγουστος Κορτώ, “Δέσποινα”


Ο πόνος της μάνας. Από την Παναγία μέχρι την ανώνυμη μάνα στον “Επιτάφιο” του Ρίτσου, ο πόνος αυτός είναι ο ίδιος. Ακόμα κι αν ο γιος της είναι ήρωας, αυτή δεν ακολουθεί το σπαρτιατικό ιδεώδες, αλλά θρηνεί που έχασε το σπλάχνο της.

 

Αύγουστος Κορτώ

“Δεσποινα”

εκδόσεις Πατάκη

2020

 

Γιατί διαβάζω Αύγουστο Κορτώ; Γιατί αναρωτιέμαι, πρώτα απ’ όλα; Ξεκινώ από το δεύτερο: πόσο αξίζει, όταν γράφει ένα βιβλίο κάθε ένα δυο χρόνια, και πόσο μου δίνει λογοτεχνική τροφή ή απλώς με ταΐζει το αφηγηματικό του μελάνι; Άρα, αν ισχύουν αυτά, γιατί τον διαβάζουμε; Μάλλον επειδή κάθε του βιβλίο είναι ένα ταξίδι σε άλλη σφαίρα, εποχή ή κουλτούρα. Μάλλον…



>
Ο Πέτρος Χατζόπουλος, όπως είναι το πραγματικό όνομα του Αύγουστου Κορτώ, γεννήθηκε το 1979 στη Θεσσαλονίκη. Έχει εκδώσει διηγήματα, μυθιστορήματα, ποιήματα, νουβέλες, κριτικές και βιβλία για παιδιά. 


Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ενώνει δύο πολιτισμικά παραδείγματα. Απ’ τη μια, ο θρήνος της Παναγίας για τον σταυρωμένο Χριστό δανείζεται στοιχεία από τα ευαγγέλια, γνήσια και απόκρυφα, απλώνει πρόσωπα της Αγίας Γραφής και απηχούνται γεγονότα και σκηνές. Σε όλο το μυθιστόρημα του Κορτώ πρόσωπα και επεισόδια αντηχούν τις ευαγγελικές ιστορίες, έστω κι αν ο συγγραφέας επιλέγει ποιες εκδοχές, αποδεκτές ή αιρετικές, αποδίδουν τη ζωή του Χριστού. Απ’ την άλλη, μια σύγχρονη μάνα, η Δέσποινα, σκηνοθετημένη μέσα στη Χούντα, θρηνεί τον γιο της Χρίστο, που σκοτώθηκε σε μια πράξη αντίστασης απέναντι στο καθεστώς. Ώσπου εμφανίζεται ο φίλος του Γιάννης Θεολόγος και αποκαλύπτει διάφορα…

Ο ΚΟΡΤΩ είναι παραμυθάς. Στρώνει το ζυμάρι της αφήγησης και με επιδέξιο πλάστη το απλώνει σε όλο το τραπέζι. Λέξεις και φράσεις διαπλάθουν την ιστορία του τόσο πετυχημένα, τόσο γλαφυρά, τόσο αρυτίδωτα, που δεν σταματά η ανάγνωση. Η μάνα που σκέφτεται τον γιο της, που αναπλάθει το πώς πέθανε, που αναθυμάται τα νεανικά της χρόνια ώσπου γέννησε, που μπαινοβγαίνει στην αγιογραφική αφήγηση, άλλοτε με κι άλλοτε χωρίς συναίσθηση της προσομοίωσης.

ΠΩΣ ΤΑ δύο πολιτισμικά παραδείγματα θα συγκλίνουν; Πότε θα αποκλίνει ο συγγραφέας –όχι στα πολλά μικρά που τα εκσυγχρονίζει και τα κάνει σύμφωνα με την εποχή- στα μεγάλα ώστε ο πόνος της μάνας να γίνει από διαχρονικός επίκαιρος κι από παντοτινός σημερινός; Ή μήπως θα το συντηρήσει έτσι μέχρι το τέλος παραλληλίζοντας δυο σύμπαντα, τη μάνα-Παναγία και τη μάνα-Δέσποινα, ως αέναο μοτίβο της μητέρας που πενθεί τον άδικο χαμό του παιδιού της;

ΤΕΛΙΚΑ δεν συγκλίνουν προς ένα οριακό σημείο, όπου η μία ιστορία θα συναντήσει την άλλη, αλλά σαν δύο παράλληλα στρώματα που αλληλεπιδρούν, ή μάλλον το νεότερο παραπέμπει συνεχώς στο παλιότερο. Έτσι, ναι μεν υπάρχει η αντιστοιχία Χρήστου και Χριστού, σαν δυο επαναστάτες άλλων εποχών, που συνεχώς τα βάζουν με τον κόσμο, αλλά και ο πόνος της μάνας που αέναα είναι ο ίδιος. Η ιστορία του Κορτώ (με τις εμμονές του πάντα, αφού ένας ομοφυλόφιλος θα ξεπροβάλλει ίσως αχρείαστα) οδηγείται σε ένα συγκινητικό crescendo, όπως και στο “Μυστικό του Λεονάρντο”, ίσως λιγότερο αιφνίδιο, αλλά αφηγηματικά το ίδιο σπιντάτο. Ο Χρήστος πέθανε αλλά τόσο η μνήμη του όσο και τα γονίδιά του εξακολουθούν να ζουν!

Πάπισσα Ιωάννα

Sunday, October 11, 2020

Virginie Despentes, “Βερνόν Σουμπουτέξ”

Η γαλλική αστική τάξη ζει στην καρδιά της πολιτισμένης Ευρώπης, αλλά στον ατομικό βίο του καθενός από αυτούς λανθάνει μια τεράστια κωμικοτραγική συνθήκη, που άλλοτε φαίνεται κι άλλοτε όχι κάτω από την λαμπερή επιφάνεια.

  


Virginie Despentes

“Vernon Subutex, 1”

2015

Βερνόν Σουμπουτέξ

μετ. Ρ. Κολαΐτη

εκδόσεις Στερέωμα -2020

 

Όλοι μιλάνε για αυτό το βιβλίο, με τον πολύ παράξενο τίτλο, που δεν καταλάβαινα τι ακριβώς είναι. Διάβασα όμως μερικές πολύ καλές κριτικές και μπήκα στο νόημα πριν το ανοίξω.


> Η Virginie Despentes γεννήθηκε το 1969 στο Νανσύ και ζει στο Παρίσι. Έχουν εκδοθεί τα εξής βιβλία της: "Βaise-moi" (1994, στα ελληνικά από τις εκδόσεις Libro), "Les Chiennes savantes" (1996), "Les Jolies Choses" (1998), που απέσπασε το Prix de Flore, "Mordre au travers" (1999), "Teen spirit" (2002), "Trois etoiles" (2002), καθώς και το "Βye bye Blondie" (2004).


ΜΟΛΙΣ το ανοίγω, βλέπω έναν χείμαρρο φρέσκιας γραφής, καταιγιστικής, προφορικού λόγου με όλη την αργκό, που ωστόσο αντανακλά ένα παρακμασμένο κόσμο. Η οπτική γωνία του Vernon Subutex, που είναι ο κεντρικός χαρακτήρας, πιάνει με οξύ τρόπο τη σύγχρονη Γαλλία και χρωματίζει με έντονα χρώματα τον κόσμο γύρω του. Ο πρωταγωνιστής ήταν παλιά δισκοπώλης, χωμένος βαθιά στον μουσικόκοσμο, στα βινύλλια και στις επαφές με ανθρώπους του χώρου. Ωστόσο, πτωχεύει και ζει πενιχρά έως παρασιτικά, ώσπου η έξωση τον πετάει έξω από το σπίτι του και πάει για λίγο να μείνει σε μια μακρινή του φίλη.

ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ θετικό στοιχείο που το καταλαβαίνεις σταδιακά είναι ότι όλη η ιστορία δεν κρέμεται από το στόμα και το βλέμμα του Vernon. Έχουμε μια πολυπρόσωπη καλειδοσκοπική αφήγηση που κεφάλαιο το κεφάλαιο περνά απ’ αυτόν στον Xavier Fardin, που είχε κάνει ένα φεγγάρι σεναριογράφος, στον Laurent Dopalet, παραγωγό ταινιών, στην Ύαινα, επαγγελματία τρολ που πληρώνεται να γράφει με τα πολυάριθμα προσωπεία της θετικές ή αρνητικές κρίσεις για τους καλλιτέχνες, κ.λπ. Όλοι αυτοί ψάχνουν να βρουν ένα αμοντάριστο βίντεο, που υποτίθεται ότι έχει ο Vernon, βίντεο του μακαρίτη πλέον Alex Bleach.

ΞΑΦΝΙΚΑ, μόλις πέθανε ο Alex, που ήταν αστέρι της μουσικής βιομηχανίας, όλοι ασχολούνται μαζί του, όλοι ψάχνουν ίχνη του, μέχρι και ένα βιβλίο-βιβλιογραφία ετοιμάζεται από τη νεαρή δημοσιογράφο Lydia. Όλοι γύρω γύρω και στη μέση ένας απών, που παίρνει θέση στο κέντρο, σχεδόν όσο και ο Vernon Subutex, που πολλοί τον θεωρούν πολύ κοντινό πρόσωπο του μακαρίτη κι έτσι τον κυνηγούν κι αυτόν.

Η ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΙΚΗ αφήγηση δίνει τη σκυτάλη από άτομο σε άτομο, σε ένα γαϊτανάκι οπτικών γωνιών. Όλες μαζί πλαγιοκοπούν τον κόσμο του γαλλικού θεάματος, με τις δημόσιες σχέσεις, την υποκρισία, τις έχθρες και τις λυκοφιλίες, την άνοδο και την πτώση, τον ανελέητο κανιβαλισμό κάτω από την περούκα της αστικής ευγένειας. Το πανηγύρι της γραφής διαπερνά όλα αυτά τα στρώματα και αποκαλύπτει στον αναγνώστη μια πολυφασματική απόδοση της ζωής. Νιώθω όσο διαβάζω ότι με ενδιαφέρει πιο πολύ το γλωσσικό κρεσέντο της Despantes περισσότερο κι από την ιστορία, ή τουλάχιστον εξίσου, αφού η κυματιστή αφήγηση κανοναρχεί και την ιστορία.

Η ΓΛΩΣΣΑ σαν κύμα σηκώνει ψηλά το σερφ της γαλλικής μπουρζουαζίας. Σεξ, εύκολο και γρήγορο, πορνό, ναρκωτικά, χαμόγελα και ψέματα, κινήσεις βιτρίνας, χρήμα και δόξα, ωμότητα και διπλωματία, μια κοινωνική συνθήκη πολύ καθηλωτική μυθιστορηματικά, αλλά ψεύτικη και σαθρή στην πραγματική της διάσταση. Το μυθιστόρημα της Despantes είναι σπιντάτο και σφόδρα διεγερτικό, καθώς αποτυπώνει όλο αυτό το δυτικό μοντέλο ζωής, κίβδηλο στην ευτυχία που δήθεν προσφέρει αλλά τόσο ζωντανό για έναν άνθρωπο του 21ου αιώνα.


In2life, 23/9/2020 

Πάπισσα Ιωάννα