Συνέδριο Μ. Καραγάτση: Ιδεολογία και ποιητική
Μουσείο Μπενάκη
4/5 Απριλίου 2008
Τι ενδιαφέρει το ευρύ κοινό ένα συνέδριο; Έχει καμία ουσία για τον κόσμο έξω από τον στενό κλοιό των ειδικών; Τι μπορεί να συγκρατήσει ένας απλός αναγνώστης του έργου του Μ. Καραγάτση;
Αν το κρίνει κανείς φιλολογικά, θα ξεθάψει ίσως παραγκωνισμένες ερμηνείες του έργου του (καμιά φορά από τη μύγα ξύγκι). Αν το δει κανείς ιστορικά, θα προσπαθήσει να συνδυάσει την εποχή που έζησε (ή/και την εποχή για την οποία έγραφε) με τα εθνικοπολιτικά γεγονότα και να εξαγάγει συμπεράσματα για το πώς έβλεπε τον Μεσοπόλεμο, την Κατοχή, τον Εμφύλιο κ.λπ. Αν το δει κανείς δημοσιογραφικά, θα προσπαθήσει να δει τι (σκανδαλοθηρικό) βγήκε από το συνέδριο, τι για τη ζωή και την ιδεολογία του Καραγάτση θα διαβαστεί, αν το γράψουμε στην εφημερίδα, ή τι από την κρυφή ζωή του συγγραφέα θα αποτελέσει κράχτη για τον μέσο αναγνώστη του έντυπου τύπου. Το τελευταίο έκανε η Μ. Χαρτουλάρη στα σημερινά «Νέα»:
“Αιφνιδιασμός! Ο Μ. Καραγάτσης, ένας από τους δημοφιλέστερους παραμυθάδες που είκοσι χρόνια τώρα κέρδιζε την ολοένα και ευρύτερη αποδοχή της κριτικής, κατεδαφίστηκε μέσα σε δυο μέρες από τους ειδικούς, στο επιστημονικό συνέδριο που συνδιοργάνωσε το Μουσείο Μπενάκη (4-5/4)! Και μάλιστα, μπροστά στην ίδια του την κόρη Μαρίνα, που άκουσε τις λέξεις «ρατσισμός», «χιτλερισμός», «δημαγωγία». Και είδε να συζητιέται επισήμως μήπως η λογοτεχνία του δεν ήταν παρά μια βιτρίνα για την προπαγάνδιση βαθιά αντιδραστικών ιδεών· μήπως ο περίφημος αφηγηματικός οίστρος του και η επινοητική φαντασία του δεν υπηρέτησαν παρά τον κοινωνικό λαϊκισμό... Αν αναλογιστεί κανείς ότι το 2008 κηρύχτηκε από το υπουργείο Πολιτισμού «Έτος Καραγάτση» για την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννησή του (1908-1960), ότι φέτος ήταν η χρονιά της τηλεοπτικής κορύφωσης της υπόθεσης Καραγάτση με τις προσεγμένες μεταφορές του 10 και του Γιούγκερμαν, ότι οι πωλήσεις των μυθιστορημάτων του (Εκδ. Εστία) εκτινάχτηκαν στα ύψη, ότι το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου εγκαινίασε σειρά εκδηλώσεων για την προβολή του κυκλοφορώντας και ένα καλαίσθητο εργοβιογραφικό λεύκωμά του, τότε θα μπορέσει να καταλάβει καλύτερα γιατί αυτό το συνέδριο με θέμα την ιδεολογία και την ποιητική του, έκανε μια πραγματική τομή. Διότι έδωσε το σύνθημα της επαναδιαπραγμάτευσης ενός συγγραφέα που είχε γίνει κατεστημένο.”
Το βάρος πέφτει στα άπλυτα της προσωπικότητάς του, η προσοχή στην ίδια τη ζωή του, έστω και όπως συμπεραίνεται μέσα από τα κείμενά του, το ζουμί που κρατάμε είναι η τυχόν απαξίωση των έργων του λόγω των ιδεών του. Η Χαρτουλάρη κράτησε ό,τι αριστερό αποδεικνύει τη δεξιά πολιτική και φιλοσοφική ιδεολογία του, ό,τι είπαν ιστορικοί και φιλόλογοι που να σχετίζεται με τις κοινωνικές του ιδέες (έστω κι αν καμιά φορά ήταν το 1/100 της ομιλίας του, όπως στην Τζίνα Πολίτη), το συνέδριο καταξιώνεται όχι επειδή είδε τα έργα του συγγραφέα, αλλά επειδή καθαίρεσε από τον θρόνο του το ιδεολογικό απόβρασμα που κουβαλάει.
Γυρίζουμε σε μια εποχή που κρίνουμε τους συγγραφείς ιδεολογικά; Που κρατάμε από το συνέδριο για το έργο του ό,τι αφορά στη ζωή τους; Που βλέπουμε αριστερόστροφα τον δεξιό και χαιρόμαστε που δεν είναι τόσο μεγάλος όσο φαινόταν;
Το συνέδριο άξιζε γιατί ήταν το πρώτο πάνω στο έργο ενός τόσο μεγάλου συγγραφέα· επειδή μίλησαν πολλοί ειδικοί και ξαναδιάβασαν το έργο του κι όχι επειδή ξαναδιάβασαν τη ζωή του· επειδή τέθηκαν ζητήματα προς διερεύνηση· επειδή οι καλές ανακοινώσεις φώτισαν καθολικά τον κόσμο ενός (ή περισσοτέρων) έργων του· επειδή φυσικά εντόπισε τα αρνητικά στοιχεία του μυθιστορηματικού (διηγηματικού, θεατρικού κλπ.) κόσμου, όπως τα συναντάει μέσα στις γραμμές (ή και ανάμεσα) των κειμένων του· επειδή δεν προσέφυγε στην αγιοποίηση (ως συνήθως) του λογοτέχνη, αλλά ούτε και στη δαιμονοποίησή του· επειδή δημιούργησε συζητήσεις, σαν αυτή εδώ, και δεν κοίμισε (όχι πάντα) το ακροατήριο.
Η αποτυχία (ίσως και σκόπιμα) ήλθε στη συζήτηση των συγγραφέων, γεγονός που επιβεβαιώνει τη ρήση «καλύτερα να τους διαβάζεις, παρά να τους ακούς». Ο Κουμανταρέας μίλησε με ύφος εκατό καρδιναλίων και ο Χωμενίδης πρόβαλε το εγώ του πάνω από τον Καραγάτση (άκουσον άκουσον είπε: το χρήμα και το σεξ, όπως επισημαίνει ο Καραγάτσης, κυβερνούν τον κόσμο. Όποιος δεν το βλέπει είναι τυφλός. Δηλαδή, εξηγώ εγώ, όποιος δεν βλέπει τον κόσμο με τον τρόπο που τον βλέπω εγώ, είναι το λιγότερο αφελής…). Δεν συζητώ που οι πιο θρασείς πρόσβαλλαν τους πιο μετριοπαθείς. Ο διάλογος συγγραφέων γίνεται τελικά μόνο και μόνο για τον τζερτζελέ που ξεσηκώνει…
Κλείνω: ένα καλό συνέδριο στέλνει τον κόσμο στο βιβλιοπωλείο να διαβάσει κείμενα που δεν τον έχουν απασχολήσει ως τώρα· στέλνει το ακροατήριο στο σπίτι να ξαναδιαβάσουν κείμενα που είχαν παλιότερα διαβαστεί αλλά τώρα εξετάζονται στο πρίσμα όσων ακούστηκαν· στέλνει τον κόσμο στις καφετερίες και στα ζαχαροπλαστεία να συζητήσουν όσα άκουσε· στέλνει τους ειδικούς στα κιτάπια τους να συμφωνήσουν ή να διαφωνήσουν με όσα έμαθαν· φυσικά δεν στέλνει τους συγγενείς στο σπίτι τους φουσκωμένα παγώνια από τους επαίνους που άκουσαν για τον νεκρό πρόγονό τους· εντέλει, στέλνει στις επόμενες γενιές το έργο καλύτερα αξιολογημένο, πραγματευμένο, αντικειμενικότερα κοιταγμένο…
Το Βιβλιοκαφέ έχει ήδη ξεκινήσει συζήτηση για τον «Κίτρινο φάκελο». Αντί για τις 20.4.2008, που είχε προγραμματιστεί, η Ιστολέσχη Ανάγνωσης μεταφέρεται για τη Δευτέρα 5 Μαΐου, επειδή μερικοί –όπως μου δήλωσαν- θα λείπουν διακοπές. Από σήμερα και μέχρι εκείνη τη μέρα θα αναρτώνται εκτιμήσεις για τα έργα του Καραγάτση, οι οποίες θα ολοκληρωθούν με τον “Κίτρινο φάκελο”.
Πατριάρχης Φώτιος