Monday, September 28, 2020

Όλγκα Τοκάρτσουκ, “Πλάνητες”

ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΓΗ -2Μικρές ιστορίες με πολλή σαντιγί, σχόλια, δοκιμιακές καταγραφές, εμπειρίες και πάνω απ’ όλα η κουλτούρα του ταξιδιού, όχι σαν ταξιδιωτική λογοτεχνία αλλά ως μυθοπλαστική ματιά στην περιπλάνηση.

  

Olga Tokarczuk

Bieguni

2007

Όλγκα Τοκάρτσουκ

“Πλάνητες”

μετ. Α. Ιωαννίδου

εκδόσεις Καστανιώτη -2020

 

Είχε πέσει στα χέρια μου το προηγούμενο βιβλίο της Tokarczuk, πριν αυτή πάρει το Βραβείο Νόμπελ. “Το Αρχέγονο και άλλοι καιροί” μού είχε φανεί τρομερό, και με τις δυο σημασίες της λέξης. Εκπληκτικό ως μυθιστόρημα, βαθύ, πολύπλοκο, αλλά και τρομακτικό, σκοτεινό, για το οποίο δεν μπορούσα (δίσταζα και φοβόμουν) να εκφράσω γνώμη. Τώρα λοιπόν θέλω να επανορθώσω…


> Η Όλγκα Τοκάρτσουκ γεννήθηκε το 1962 στην πόλη Βρότσλαβ της Πολωνίας, όπου ζει ως σήμερα. Από το 1989, όταν δημοσίευσε την πρώτη της ποιητική συλλογή, παράλληλα με το κυρίως επάγγελμά της, της ψυχολόγου και ψυχοθεραπεύτριας, έχει αναδειχθεί σε μια από τις επιφανέστερες προσωπικότητες των σύγχρονων πολωνικών γραμμάτων. Έχει γράψει μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων. Έργα της έχουν αποτελέσει τη βάση για θεατρικά κείμενα και κινηματογραφικά σενάρια. Έχει τιμηθεί τέσσερις φορές με την κορυφαία λογοτεχνική διάκριση της πατρίδας της, το Βραβείο Nike, και έχει λάβει πλήθος ευρωπαϊκών διακρίσεων. Η γραφή της συνδυάζει ιστορία και μυθοπλασία, αξιοποιεί αφηγηματικά στοιχεία της λαϊκής παράδοσης και αντανακλά την προσήλωσή της στον Καρλ Γιουνγκ. Ως ακτιβίστρια των Πρασίνων και αντεθνικίστρια, έγινε στόχος ακραίων στοιχείων με αφορμή το πολυσέλιδο μυθιστόρημα της, "Τα βιβλία του Ιακώβ" (2014). "Το Αρχέγονο και άλλοι καιροί" (πρωτότυπος τίλος: "Prawiek i inne czasy", αγγλικά: "Primeval and Other Times", 1996), ήταν το πρώτο βιβλίο της που μεταφράστηκε στα ελληνικά (εκδ. Καστανιώτη). H κυκλοφορία του μυθιστορήματός της, "Bieguni" (2007) στη Μ. Βρετανία (με τίτλο "Flights", σε μτφρ. Jennifer Croft, εκδ. Fitzcarraldo), οδήγησε στη διάκρισή της με το βραβείο Man Booker International Prize, το 2018. To 2019 της απονεμήθηκε ετεροχρονισμένα το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 2018, "για την αφηγηματική της φαντασία που με εγκυκλοπαιδικό πάθος αναπαριστά τη διάσχιση των συνόρων ως τρόπο ζωής", σύμφωνα με την ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας.


Οι “ΠΛΑ΄ΝΗΤΕΣ” δεν είναι ακριβώς μυθιστόρημα, δεν είναι λογοτεχνία με την παραδοσιακή έννοια. Είναι πρωτοπρόσωπες σκέψεις για τα ταξίδια, με κέντρο το εγώ της συγγραφέως, τις ψυχολογικές της σπουδές, τα όσα επισκέφτηκε και πάνω σ’ αυτά καταθέτει τις διανοητικές της εμπειρίες. Δεν είναι βέβαια ούτε κείμενο ταξιδιωτικής λογοτεχνίας, αφού δεν αφηγείται τα ταξίδια της, με σκοπό να δείξει στους αναγνώστες της όσα είδε. Τελικά, μπορεί να είναι όλα αυτά μαζί και τίποτα…

ΟΣΟ διαβάζω, συνειδητοποιώ ότι δεν πρόκειται για ταξιδιωτικό μυθιστόρημα, αφού δεν εστιάζει σε πόλεις και περιγραφές τοπίων. Περισσότερο η Πολωνή συγγραφέας εγγράφει ψευτοδοκίμια για την κουλτούρα του ταξιδιού, με γενικές παρατηρήσεις για τα χόστελ, τα αεροδρόμια, τα μουσεία, τις μικρές συνήθειες του ταξιδιώτη, τις αναποδιές που όμως παρουσιάζονται ως εμπειρίες, παρά ως αποτυχίες, ΧΧ

ΚΙ ΟΛΑ αυτά σε πρώτο πρόσωπο, καθώς είναι βιώματα και σκέψεις πάνω σ’ αυτά. Η αφηγήτρια ζει καταστάσεις, ταξιδεύει και μαζεύει εμπειρίες και μέσω αυτών συλλαμβάνει την περιπλάνηση ως άτομο του παγκοσμιοποιημένου χώρου, της οικουμένης, της διεθνούς πολιτείας.


“Γίνομαι αυτό στο οποίο μετέχω. Είμαι αυτό που παρατηρώ”


ΕΝΔΙΑΜΕΣΑ εμφιλοχωρούν αυτόνομες ιστορίες για μια εξαφάνιση της γυναίκας και της κόρης του Κουνίτσκι σε ένα νησί ανοικτά του Σπλιτ, τα ταξίδια του δόκτορος Μπλάου ή η ιστορία της Αννούσκας στο Κίεβο κ.ά., ενώ παρεμβάλλονται και επιστολές της Γιοζεφίνε προς τον αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκο Α΄. Επομένως, το σύνολο του μυθιστορήματος, σπασμένο σε ετερόκλητα κομμάτια, ασύνδετα και δύσκολα ενώσιμα, προκαλεί μια ταραχή. Μπορεί να απολαμβάνω πολλά επιμέρους, αλλά δυσκολεύομαι στην αισθητική του αποσπασματικού. Προσπαθώ να κάνω συνδέσεις με βάση το ταξίδι ή την πλάνη, αλλά ζορίζομαι να βγάλω άκρη. 

ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΑ φιλότιμα να εξοικειωθώ με την αισθητική του “δοκιμιακού μυθιστορήματος”, όπως το χαρακτήρισε ένας ξένος κριτικός (από το αυτί του βιβλίου). Κατάλαβα τη λογική του, κατάλαβα ότι η ιστορία μπορεί να νοθευτεί με σχόλια, επιστημονικές αναλύσεις, ψυχολογικές εκτιμήσεις, γενικεύσεις και νομίζω ότι όσο άμαθη κι αν ήμουν σε τέτοια νερά, τελικά κατάφερα και κολύμπησα.

Πάπισσα Ιωάννα

Friday, September 25, 2020

Νίκος Ζ. Κομνηνός, “Η σπίθα”

 

ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΓΗ -1. Πάνω στα σενάρια συνωμοσιολογίας, ένα έργο που δείχνει πόσα μπορεί να συμβούν πίσω από την απλή καθημερινή ζωή μας και πώς ένας τεχνητός ιός μπορεί να θέσει ηθικά διλήμματα στην ανθρωπότητα. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα;

  

Νίκος Ζ. Κομνηνός

“Single Spark”

2019

“Η σπίθα”

μετ. Χ. Λίθαρης

εκδόσεις Καστανιώτη -2020

  

Πόσο μπορεί κανείς να έχει προβλέψει την πανδημία με τον κορωνοϊό; Πόσο ένα μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας να έχει προλάβει την πραγματικότητα; Κι αν ναι, πώς θα εξελιχθεί η ιστορία;


> Εδώ και δύο δεκαετίες, ο Νίκος Ζ. Κομνηνός δραστηριοποιείται με επιτυχία στη διοίκηση εταιρειών υψηλής τεχνολογίας. Έχει ζήσει πολλά χρόνια στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο και έχει ταξιδέψει στις πέντε ηπείρους, σε περισσότερες από τριάντα χώρες. Με υπόβαθρο τις σπουδές του στην ψυχολογία, στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και στην επιχειρηματικότητα, εμπνέεται αλλά και ανησυχεί για τις αλλαγές που επέρχονται στη ζωή μας και των παιδιών μας από την τεχνητή νοημοσύνη και τις τεχνολογίες αιχμής, θέματα που έχει αναπτύξει σε συνέδρια, όπως το TEDx της Αθήνας. Στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας, αποφάσισε να περιγράψει τις ανησυχίες του μέσα από μια σειρά μυθιστορημάτων που εκτυλίσσονται στο παρόν και το άμεσο μέλλον. "Η σπίθα" είναι το πρώτο βιβλίο της σειράς.


ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ δέκα σελίδες είναι μια προφητική δήλωση για έναν ιό πολύ χειρότερο από τους γνωστούς, που μεταδίδεται ταχύτατα και σκοτώνει πολύ γρήγορα. Εν έτει 2022 ο Η7Ν9 είναι ό,τι πιο φονικό έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα, πιο απειλητικός ακόμα κι από τον κορωνοϊό του 2020! Όταν διάβαζα αυτές τις πρώτες παραγράφους, αναρωτιόμουν αν η ελληνική έκδοση που ήλθε τον Μάιο του 2020 προσέθεσε στοιχεία που δεν υπήρχαν στην αγγλική!

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ξεχνά τον ιό και ξεκινά με την πλούσια 33χρονη Cecilia, που αποφασίζει να εγκαταλείψει τις επιχειρήσεις και να βρει τρόπο να σώσει την ανθρωπότητα από την αυτοκαταστροφή της. Συστήνει μια ομάδα από επτά κορυφαίους που τους επιδεικνύει το πρόβλημα (οικολογική καταστροφή, πόλεμος, ολοκαύτωμα, υπερκατανάλωση κ.ο.κ.), πείθοντάς τους ότι αξίζει να βρουν τη λύση! Το μυθιστόρημα φορτώνει με στοιχεία που παθιάζουν τον αναγνώστη: παγκοσμιοποίηση, διεθνείς απειλές, μια ομάδα σουπερηρώων, αν και τόσο ανθρώπινων, χρήμα, ύψιστος σκοπός, ίντριγκα, διλήμματα… Η επιστημονική φαντασία, πέρα από το μελλοντολογικό της υπόβαθρο, έχει και μια ουτοπική χροιά, μια στοχοθεσία να ξεπεράσει το παρόν.

ΤΟ ΕΡΓΟ αξιοποιεί πλήρως τις θεωρίες συνωμοσίας που ακούγονται και φτιάχνει ένα αληθοφανές σενάριο. Η ομάδα της Cecilia, προκειμένου να σώσει το περιβάλλον και να ωθήσει την ανθρωπότητα να παίρνει κοινωφελείς αποφάσεις, απελευθερώνει έναν ιό (ο οποίος σκοτώνει μερικές χιλιάδες ανθρώπους) και μετά προσφέρει δωρεάν εμβολιασμό, με τον οποίο εισάγει στους εγκεφάλους μικρομέλισσες (τεχνητές), που καθοδηγούν τη σκέψη.

ΕΠΕΙΔΗ είναι έργο επιστημονικής φαντασίας με μελλοντολογικά στοιχεία και έμφαση στη δράση και την ίντριγκα, πάσχει σε επίπεδο γλώσσας και ατμόσφαιρας (πλην της κινηματογραφικής διάστασης). Αυτό όμως που εξισορροπεί τα πράγματα, είναι τα διλήμματα ηθικής, τα οποία το χαρακτηρίζουν, απ’ τη στιγμή που τρεις απ’ τους εφτά αντιλαμβάνονται πως η Cecilia πέρασε τα όρια και χειραγώγησε μέσω μικρομελισσών και τους ίδιους, ώστε να μην αντιδράσουν στις αποφάσεις της. Δύο λοιπόν ζητήματα προκύπτουν: α) αξίζει κάποιοι να θυσιάσουν μερικές χιλιάδες ζωές για να σωθεί ο πλανήτης κι όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι; και β) όποιος μπορεί να χειραγωγήσει τα άτομα προς το κοινό συμφέρον, κάποια στιγμή ενδέχεται να εκμεταλλευτεί τη δύναμή του και να στρέψει τον κόσμο προς άλλου είδους επιδιώξεις.

Πάπισσα Ιωάννα

 

Thursday, September 24, 2020

Οικολογική κρίση και λογοτεχνία



Η ΦΥΣΗ βοά, τα καιρικά φαινόμενα όπως οι έντονες βροχοπτώσεις στη Θεσσαλία και αλλού εντείνονται, οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου κι εμείς όλοι μένουμε επαναπαυμένοι στη φιλήσυχη ζωή μας. Έχουμε μπει στον αιώνα, που μπορεί να αποτελέσει και το τέλος του πλανήτη, άρα και το τέλος της ανθρωπότητας. Γιατί προτιμήσαμε τον καταναλωτισμό και όχι την ποιότητα ζωής. Γιατί καταστρέφουμε τη γη με άπειρες μικρές κινήσεις του καθενός και με τεράστιες φθορές από τις βιομηχανίες και τα μέσα συγκοινωνίας. Αλλά κι αυτά εμείς τα προτιμούμε γιατί κάνουν τη ζωή μας πιο εύκολη κι άνετη.

Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ, είτε μιλά με ρεαλιστικό λόγο είτε καταφεύγει στην επιστημονική φαντασία, στήνει εφιαλτικά σενάρια για το μέλλον που είναι ήδη παρόν. Εδώ στο Βιβλιοκαφέ έχουμε διαβάσει διάφορα τέτοια κείμενα (ενδεικτικά: Άννυ Πρου, “Άνθρωποι του δάσους” και Santiago Amigorena, “Τα τελευταία μου λόγια” ) και συνεχίζουμε με μια σειρά από έργα, που προβληματίζονται για τον πλανήτη και την οικολογική καταστροφή:

 


- Νίκος Ζ. Κομνηνός, “Η σπίθα”

- Όλγκα Τοκάρτσουκ, “Πλάνητες”

- Maja Lunde, “Η ιστορία του νερού”

- Dean Koontz, “Τα μάτια του σκότους”

- Μιχάλης Μακρόπουλος, “Μαύρο νερό” και “Θάλασσα”

Πάπισσα Ιωάννα

Monday, September 21, 2020

Μάικλ Οντάατζε, “Φώτα πολέμου”


Κατάσκοποι χωρίς κυνηγητό, μυστήριο χωρίς πυροβολισμούς, ενηλικίωση με πολλά ερωτηματικά για τον ρόλο της μητέρας στον πόλεμο. Ψυχολογικό κατασκοπικό, θα το έλεγα.

 

Michael Ondaatje

Warlight

2018

Μάικλ Οντάατζε

“Φώτα πολέμου”  

μετ. Κ. Σχινά

εκδόσεις Πατάκη -2020


Ο γνωστός συγγραφέας που έγινε γνωστός από την ταινία “Ο Άγγλος ασθενής”. Ξέροντας την ταινία, είπα να δοκιμάσω όχι το ίδιο το βιβλίο, απ’ όπου προέκυψε το film, αλλά ένα άλλο του μυθιστόρημα.

 

> O Mάικλ Oντάατζε γεννήθηκε στο Κολόμπο της Σρι Λάνκα το 1943. Το 1952 μετακόμισε με τη μητέρα του και τα αδέλφια του στην Αγγλία. Σπούδασε στο Bishop's University του Κεμπέκ καθώς και στο πανεπιστήμιο του Τορόντο και στο Queen's University του Οντάριο, στον Καναδά. Το 1967 εξέδωσε την ποιητική συλλογή "Dainty Monsters". Η ποίηση αποτελεί βασικό κομμάτι του έργου και της γραφής του. Το 1970 εξέδωσε το υβριδικό έργο (ποίησης και πρόζας) "The Collected Works of Billy the Kid", ενώ το 1976 ακολούθησε το "Coming Through Slaughter". Το 1987 κυκλοφόρησε το "In the Skin of the Lion", το πρώτο του μυθιστόρημα. Mε το μυθιστόρημά του "The English Patient" (O Άγγλος ασθενής) κέρδισε το 1992 το βραβείο Booker και σημείωσε διεθνή εκδοτική επιτυχία, ενώ η ομότιτλη ταινία (κινηματογραφική μεταφορά του Anthony Minghella) κέρδισε 9 βραβεία Όσκαρ, μεταξύ των οποίων και αυτό της καλύτερης ταινίας. Ακολούθησαν τα μυθιστορήματα "Anil's Ghost" (Tο φάντασμα της Aνίλ), 2000, που κέρδισε το βραβείο Mεντισίς καλύτερου ξένου μυθιστορήματος, "Divisadero", 2007, και "Τhe Cat's Table" (Το τραπέζι της γάτας), 2011. Έχει εκδώσει, επίσης, περισσότερα από είκοσι βιβλία ποίησης, κινηματογραφικά κ.ά. δοκίμια και έχει επιμεληθεί ανθολογίες καναδικού διηγήματος και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού ("From Ink Lake: An Anthology of Canadian Short Stories", Viking, "The Faber Book of Contemporary Canadian Short Stories", Faber & Faber). Έχει δύο παιδιά με την πρώτη του σύζυγο, Kim Ondaatje. Ζει στο Τορόντο με τη δεύτερη σύζυγό του, πεζογράφο Linda Spalding, με την οποία συνδιευθύνουν τη λογοτεχνική επιθεώρηση "Brick: A Literary Journal".


ΔΥΟ ΠΑΙΔΙΑ, ο αφηγητής 14 ετών κι η αδερφή του Rachel 16 χρόνων, μένουν πίσω στο Λονδίνο του 1945, καθώς οι γονείς τους παίρνουν μετάθεση σε μια πολύ καλή θέση στη Σιγκαπούρη. Η ζωή λοιπόν ξεκινάει απ’ την αρχή με κηδεμόνα έναν φιλήσυχο αλλά αινιγματικό άνδρα, που του έχουν κολλήσει το προσωνύμιο “Σκόρος”! Το μεταπολεμικό Λονδίνο αφήνει πίσω τους βομβαρδισμούς και τον πόλεμο, αλλά μέσα του, κατά βάθος, τα κουβαλά χωρίς να μπορεί να κάνει παρθενορραφή για όσα επιβιώνουν ακόμα.

ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΟ διάστημα το βιβλίο φλερτάρει με το Bildungsroman, καθώς ο νεαρός Nathaniel ενηλικιώνεται δίπλα στον Σκόρο και κυρίως δίπλα στον Σαΐτα, που ασχολείται με κυνοδρομίες και με παράνομες εισαγωγές σκύλων. Έτσι, δίπλα του μαθαίνει τη ζωή, τις γυναίκες, τη μεταπολεμική Αγγλία. Οι γονείς του λείπουν κι, ενώ ο πατέρας μάλλον είναι στη Σιγκαπούρη, η μητέρα άφησε πίσω τον μπαούλο που ετοίμαζε και …κανείς δεν ξέρει πού είναι. Η Nathaniel κι η Rachel μεγαλώνουν σχεδόν ως ορφανά, αυτόνομοι αλλά και αποπροσανατολισμένοι, αδιαφορούν για το σχολείο και ψήνονται στη δουλειά και στην καθημερινότητα των δύο “κηδεμόνων” τους. Τα πράγματα αλλάζουν άρδην όταν γίνεται μια συμπλοκή μεταξύ των Μυστικών Υπηρεσιών, γεγονός που στέλνει τα παιδιά να κρυφτούν σε σχολεία ανά τη γη…

ΟΛΑ δείχνουν πως ο πόλεμος άφησε πίσω του μυστικά. Το 1959, όταν πλέον ο εικοσιοκτάχρονος αφηγητής δουλεύει για το Κράτος, με αρμοδιότητα να ξεψαχνίσει έγγραφα που πιθανόν αποκαλύπτουν ατοπίες της Βρετανίας μέσα στον πόλεμο, ακόμα αναρωτιέται μέχρι ποιου σημείου είχε αναμιχθεί η μακαρίτισσα πλέον μητέρα του.

ΜΕ ΑΡΓΕΣ αποκαλύψεις φανερώνεται η δράση της μητέρας του στις μυστικές υπηρεσίες, από τη στρατολόγησή της όταν ήταν μικρομάνα μέχρι την κρυφή δράση της, από την αναχώρηση του άνδρα της μέχρι την εξ αποστάσεως προφύλαξη των παιδιών της, έστω κι αν η κόρη της την κρατούσε έκτοτε σε απόσταση.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ πιο πολύ και κοινωνικό. Αποκαλύπτει την ψυχοσύνθεση ενός παιδιού που ενηλικιώνεται μέσα στο μεταπολεμικό Λονδίνο, όχι σε μια φυσιολογική οικογένεια, αλλά λίγο αλητήρια, λίγο αυτόνομα. Μαθαίνει στην πράξη και στην πιάτσα, ψήνεται στην καθημερινότητα, ερωτεύτεται και εργάζεται. Κι από την άλλη, η Αγγλία που βγαίνει μέσα από έναν Παγκόσμιο Πόλεμο κρύβει μυστικά, προσπαθεί να βρει τον νέο της ρυθμό, ζυμώνει τις αντιθέσεις και τα παρασκήνια.

Πάπισσα Ιωάννα

Friday, September 18, 2020

Ζαν-Πωλ Ντυμπουά, “Δεν κατοικούν όλοι οι άνθρωποι τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο”

 

Άνθρωποι που γαντζωμένοι στον δικό του ηθικό κώδικα πάνε μέχρι τέλους, χωρίς να υπολογίζουν το τίμημα. Είναι η αξιοπρέπεια ένα είδος νομίσματος που δεν έχει την ίδια αγοραστική δύναμη για όλους.

 

Jean-Paul Dubois

“Tous les hommes n'habitent pas le monde de la même façon”

2019

Ζαν-Πωλ Ντυμπουά

“Δεν κατοικούν όλοι οι άνθρωποι τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο”  

μετ. Μ. Γαβαλά

εκδόσεις Δώμα -2020


Βραβείο Goncourt. Πάντα θελγόμουν από τα Γκονκούρ, σαν είναι πιο αξιόπιστα από τα άλλα εθνικά βραβεία. Δεν ξέρω βέβαια. Ούτε έχω κάνει έρευνες.


> Ο Ζαν-Πολ Ντιµπουά γεννήθηκε το 1950 στην Τουλούζη. Δούλεψε για χρόνια ως δημοσιογράφος, κυρίως στο Nouvel Observateur. Έχει δημοσιεύσει πάνω από είκοσι μυθιστορήματα και ταξιδιωτικά βιβλία. Μεταξύ των άλλων έχει γράψει τα "Kennedy et moi" (βραβείο France Television) και "L' Amerique m' inquiete". Για το μυθιστόρημα "O φωτογράφος της Tουλούζης" τιμήθηκε µε το βραβείο "Femina", 2004, καθώς και με το βραβείο των βιβλιοπωλών της FNAC. Το μυθιστόρημα "La Succession" (2016) ήταν υποψήφιο για το βραβείο Goncourt.

Το 2019 τιμήθηκε με το βραβείο Goncourt.


Ο ΑΦΗΓΗΤΗΣ μάς συστήνεται μέσα από τη φυλακή. Αλλά πολύ έντεχνα δεν μαθαίνουμε εξαρχής τι έχει κάνει, ούτε αν είναι δίκαιο ή άδικο, αν είναι αθώος ή ένοχος. Το μόνο που έχει να μας πει είναι για τον συγκάτοικό του στο 6 m2 κελί τους, τον Patrick Horton, που ήταν μέλος μιας από τις συμμορίες πίσω από τις Harley, τους επονομαζόμενους Hell Angels. Το δεύτερο που μαθαίνουμε από τη φυλακή του στο Montreal είναι ότι η γυναίκα του, η Winona, ήταν ινδιάνα του Καναδά.

ΟΙ ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ στη ζωή του Paul Hansen, όπως είναι το όνομα του πρωταγωνιστή, δεν φωτίζουν αινιγματικά εύστοχα το αδίκημά του. Ο πατέρας του Johannes ήταν Δανός που έγινε προτεστάντης πάστορας, ενώ η μητέρα του Γαλλίδα εκ Τουλούζης λειτουργούσε έναν κινηματογράφο, όπου παιζόταν ποιοτικό cinema και διοργανώνονταν λαϊκές συνελεύσεις ειδικά το 1969. Ο χωρισμός ήταν σχεδόν αναπόφευκτος, με αποτέλεσμα ο πατέρας του να βρει ενορία στον Καναδά, ενώ η μητέρα του μετά από χρόνια να αυτοκτονήσει. Ο ίδιος επισκέπτεται τη χώρα της Βόρειας Αμερικής,


ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ είναι γραμμένο με τον καθιερωμένο πλέον τρόπο της εναλλαγής παρόντος και παρελθόντος. Όλα όσα αφηγείται ως αναδρομή από τη ζωή του ο Paul Hansen, εναλλάσσονται με το παρόν στη φυλακή και κυρίως τον ιδιαίτερο συγκάτοικό του Patrick, που θηριώδης φοβάται τα ποντίκια και άγριος διαβάζει την Αγία Γραφή. Η ιστορία του που περνά από την ιστορία των γονιών του στον ίδιο φτάνει έως την εποχή όπου ήταν θυρωρός κι έπειτα επιστάτης σε ένα μεγάλο μπλοκ κατοικιών. Σιγά σιγά βλέπουμε πώς διαβιούσε και πώς συμπεριφερόταν, ώσπου σπρωγμένος από ένα αίσθημα αγανάκτησης φτάνει στο αδίκημα, για το οποίο εισέπραξε δυο χρόνια φυλακή.

ΧΑΡΗΚΑ μέχρι τέλους την ανάγνωση. Αναζητούσα βέβαια τι είδαν οι αθλοθέτες του Goncourt και το βράβευσαν. Και δεν έμεινα στο αίσθημα δικαιοσύνης, που οδήγησε τον Paul Hansen στην ενστικτώδη πράξη του, αλλά πιο πολύ στα ποικίλα είδη ζωής, που άλλοτε οδηγούν στην επιτυχία κι άλλοτε στην αποτυχία. Ο πάστορας Johannes, η επαναστάτρια Anna, ο θηριώδης με καρδιά παιδιού Patrick και αρκετοί άλλοι που τους περιτριγυρίζουν είναι πραγματικοί χαρακτήρες, με πάθη και λάθη, αλλά και με έναν δικό του ηθικό κώδικα, που αξίζει κανείς (ασχέτως του τιμήματος) να τον τηρήσει.

Πάπισσα Ιωάννα

Monday, September 14, 2020

Justine Augier, “Με ζέση”

Δοκίμιο που μετατρέπει σε ένα πολύπλευρο ανάγνωσμα τη ζωή και την απαγωγή της Razan Zaitouneh, Σύριας δικηγόρου, ακτιβίστριας και αντικαθεστωτικής που εξαφανίστηκε το 2013.

 

Justine Augier

“De l’ardeur”

2017

Με ζέση

μετ. Α. Μοσχονά

εκδόσεις Πόλις 2020

 

Η Συρία είναι πάντα επίκαιρη όσο κι αν έχει πέσει από την πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Πώς η λογοτεχνία μπορεί να αισθητοποιήσει την τρέχουσα πραγματικότητα και να την αποδώσει προς το κοινό;



> Η Ζυστίν Ωζιέ γεννήθηκε στο Παρίσι το 1978. Ακτιβίστρια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έζησε στην Καμπούλ, την Ιερουσαλήμ, τη Νέα Υόρκη και τη Βηρυτό.Έχει δημοσιεύσει τρία μυθιστορήματα ("Son absence", "En regle avec la nuit" και "Les Idees noires"), ένα μυθιστόρημα για εφήβους ("La Vie etonnante d’Ellis Spencer") και μια μαρτυρία ("Jerusalem"). Το "Με ζέση" τιμήθηκε με το βραβείο Renaudot.


Ο ΥΠΟΤΙΤΛΟΣ του βιβλίου είναι “Η ιστορία της Ραζάν Ζαϊτούνε, Σύριας δικηγόρου” και μάλλον, αν καταλαβαίνω καλά, είναι η πραγματική ιστορία μιας υπαρκτής προσωπικότητας. Έτσι, έχουμε μια βιογραφία, ντοκουμενταρίστικη, που γράφεται μέσω μαρτυριών και πολλών οπτικών γωνιών. Η ξερή μέχρι ενός σημείου εξιστόρηση δεν θέλει να μιλήσει ειδικά για την ακτιβίστρια δικηγόρο, αλλά για τη Συρία γενικότερα.

Η ΡΑΖΑΝ ήταν πολύ ενεργή προστατεύοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα όσων διώκονταν από το καθεστώς του Άσαντ, τόσο του Μπασάρ Αλ-Άσαντ, όσο και του πατέρα του, Χαφέζ Αλ-Άσαντ. Ως γυναίκα συντρέχει τις μητέρες και τις συζύγους, ακόμα κι αν είναι ισλαμίστριες, ως δικηγόρος προσπαθεί να βρει τρύπες στο νομικό σύστημα που περιφρουρεί την εξουσία του απολυταρχικού Προέδρου της χώρας. Όλοι παραδέχονται τη δραστηριότητά της, τον ακτιβιστικό χαρακτήρα της, τη φεμινιστική της νοοτροπία, τη φιλελεύθερη στάση της… Όσο προχωρά η αφήγηση, τόσο μαθαίνουμε περισσότερα γι’ αυτήν. Αλλά πόσο εφικτό είναι να γίνει γνωστό ποιοι την απήγαγαν τον Δεκέμβριο του 2013.

ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ της Ζαϊτούνε είναι το κέντρο αλλά ο ευρύτερος κύκλος που ενδιαφέρει την Augier είναι ο ολοκληρωτισμός ενός αντιδημοκρατικού καθεστώτος. Η Γαλλίδα συγγραφέας γράφει χαρακτηριστικά “Ως το 2000 το καθεστώς στρέφεται ενάντια στα μέλη των Αδερφών Μουσουλμάνων και στους κομμουνιστές, μετά όμως μπαίνουν στο στόχαστρο οι ακτιβιστές, οι Κούρδοι και κυρίως οι Ισλαμιστές”. Το ζητούμενο λοιπόν δεν είναι ποιοι είναι οι αντικαθεστωτικοί, ούτε αν συμφωνεί κανείς μαζί τους, αλλά ποια δικαιώματα καταπατούνται και πώς στοχοποιούνται άνθρωποι όπως η Ραζάν.

Η ΡΑΖΑΝ τελικά είναι από μόνη της ένα πρόσωπο-πρότυπο. Επιδίωκε πάντα την ειρηνική σύγκρουση με το καθεστώς. Πολυτάλαντη και πολύπλευρη. Άνθρωπος που χωρίς ιδιοτέλεια προσπαθεί να πετύχει δικαιοσύνη. Την ψάχνω στο internet. Είναι όντως πραγματικό πρόσωπο με φωτογραφίες και με videos που δείχνουν τα λόγια της, τον τόνο της φωνής της, την έκφρασή της. Η Augier κάνει βιβλίο τη μορφή της και τον αγώνα της, και φυσικά την εξαφάνιση-απαγωγή της μαζί με τον άντρα της. Το βιβλίο γίνεται δημοσιογραφική έρευνα, βιογραφία και μυθιστόρημα. Διαβάζεται βέβαια πιο πολύ ως δοκίμιο πραγματικότητας και λιγότερο ως λογοτεχνία. Και το βραβείο Renaudot άλλωστε τού δόθηκε ως δοκιμίου.

Πάπισσα Ιωάννα

Thursday, September 10, 2020

Ελίφ Σαφάκ, “Ο μαθητευόμενος αρχιτέκτονας”


Ο 16ος αιώνας είναι η περίοδος ακμής της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Αντί να τη μάθουμε μέσω των πολέμων και των δολοπλοκιών στα ανάκτορα, τη μαθαίνουμε μέσω ενός μεγάλου αρχιτέκτονα, όπως είναι ο Σινάν, ο οποίος πρωταγωνιστεί δίπλα στον μυθοπλαστικό ήρωα, τον μαθητή του Jahan.

  

Elif Shafak

“The Architect’s Apprentice”

Penguin 2014

Ελίφ Σαφάκ

“Ο μαθητευόμενος αρχιτέκτονας”  

μετ. Ά. Παπασταύρου

εκδόσεις Ψυχογιός -2020


Αναζητώ πού και πού συγγραφείς και φωνές από την Τουρκία, γιατί πιστεύω ότι η ελίτ της χώρας κινείται σε πολύ υψηλά επίπεδα, μακριά από τους λαϊκισμούς της εξουσίας και τις αμόρφωτες φανατικές διαθέσεις της ενδοχώρας. Η Elif Shafak εκφράζει αυτό το προφίλ.

 


> Κόρη διπλωμάτη, η Ελίφ Σαφάκ γεννήθηκε στο Στρασβούργο το 1971. Πέρασε τα παιδικά της χρόνια στην Ισπανία, έζησε στην Κωνσταντινούπολη και τις ΗΠΑ και είναι μία από τις σημαντικότερες συγγραφείς της Τουρκίας, η πιο αναγνωρίσιμη γυναίκα της σύγχρονης λογοτεχνίας της χώρας. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Ορτά Ντογού της Άγκυρας, όπου και εκπόνησε το μεταπτυχιακό της στο Τμήμα Γυναικείων Σπουδών. Έχει γράψει οκτώ μυθιστορήματα και αρκετές μελέτες, αρθρογραφεί δε σε τουρκικές, αγγλικές και αμερικανικές εφημερίδες. Η πρώτη συλλογή διηγημάτων της "Το κακό µάτι στην Ανατολία" κυκλοφόρησε το 1994 και το πρώτο της μυθιστόρημα "Πινχάν" το 1997. Ακολούθησαν τα μυθιστορήματα "Καθρέφτες της Πόλης" (1999) και "Απόκρυφο" (2000). Τιμήθηκε µε το Μεγάλο Βραβείο Μεβλανά για το "Πινχάν" το 1998 και µε το Βραβείο Μυθιστορήματος της Ένωσης Συγγραφέων Τουρκίας για το "Απόκρυφο" το 2000. Το 2002 κυκλοφόρησε το μυθιστόρημά της "Μπονμπόν Παλάς", που διαβάστηκε πολύ και το 2005 μεταφράστηκε και κυκλοφόρησε µε μεγάλη επιτυχία στη Μεγάλη Βρετανία. Για το μυθιστόρημα "Οι 40 κανόνες της αγάπης" τιμήθηκε το 2011 στη Γαλλία με το βραβείο ALEF - Ειδική Μνεία για Ξενόγλωσσο Λογοτεχνικό Βιβλίο και έχει τιμηθεί με το παράσημο του ιππότη του Εθνικού Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων (Chevalier dans l' Ordre National des Arts et des letteres). Τα βιβλία της, με ευρωπαϊκές επιρροές και σύγχρονη θεματολογία -συχνά συνδυασμένη αριστοτεχνικά με στοιχεία ιστορία και παράδοσης-, έχουν σημειώσει ρεκόρ πωλήσεων στην Τουρκία, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και τη Βουλγαρία, ενώ έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες. Σήμερα ζει με το σύζυγο και τα δύο παιδιά της μοιράζοντας το χρόνο της μεταξύ Λονδίνου και Κωνσταντινούπολης.


ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ αναφέρεται στον 16ο-17ο αιώνα, στα χρόνια του μεγάλου αρχιτέκτονα Sinan, μαθητής του οποίου είναι ο Jahan, που κατάγεται από την Ινδία. Το έργο ξεκινά με τη δολοφονία των ανήλικων αδελφών του σουλτάνου Murat από τον ίδιο, για να διασφαλίσει την εξουσία του, δολοφονία στην οποία ήταν ο νεαρός Jahan μάρτυρας. Η ιστορία κατόπιν γυρίζει με μια μεγάλη αναδρομή πίσω και εξιστορεί πώς ο μικρός ήρωας έφτασε στην Κωνσταντινούπολη ως οδηγός ελεφάντων στη θηριοτροφείο του σουλτάνου.

ΕΞΑΡΧΗΣ το έργο έχει ιστορικές αναφορές που ντύνονται με εξωτικά χρώματα και ανατολίτικες αποχρώσεις. Ως αναγνώστες διαβάζουμε για χώρες κι εποχές μακρινές, για γυναικωνίτες και χαρέμια, για έναν μικρό ζωολογικό κήπο μέσα στα ανάκτορα και τις συνήθειες μιας αυτοκρατορίας που ήταν τότε στην ακμή της. Λίγο σαν παραμύθι καθώς στο προσκήνιο εμφανίζεται η μικρή πριγκίπισσα, λίγο σαν ιστορικό μυθιστόρημα με τις ανατροπές του.

ΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ πρόσωπο, ο Jahan, είναι μάλλον η μυθιστορηματική χαραμάδα για να προσεγγίσουμε τον αρχιτέκτονα Σινάν. Αυτός θεωρείται μεγάλο όνομα στην οθωμανική οικοδομική με μεγάλα έργα, όχι μόνο εμβληματικής αρχιτεκτονικής όπως ποικίλα τζαμιά στην Κωνσταντινούπολη και την Αδριανούπολη, αλλά και χρηστικά έργα όπως υδραγωγεία. Ο Jahan κι ο ελέφαντάς του είναι ο μυθιστορηματικό άλλοθι που ανάγει τον ιστορικό αρχιτέκτονα σε μυθιστορηματική περσόνα, ώστε να μάθουμε, βιώσουμε, συναισθανθούμε μια εποχή μέσω της ιστορίας.

ΤΕΛΙΚΑ, η ωραία αφήγηση και ο παραμυθιακός διάκοσμος δεν με κράτησε βαθιά στην ανάγνωση. Έμεινα σε μια γρήγορη ροή των σελίδων με ελάχιστα ψήγματα προβληματισμού.

Πάπισσα Ιωάννα

Sunday, September 06, 2020

Gerasimos Bekas, “Όλοι οι καλοί έχουν πεθάνει”


Ένας Έλληνας που έχει μεγαλώσει ως Γερμανός κατεβαίνει στην πατρίδα του, όπου όλα φαίνονται και είναι σόλοικα. Όλα λειτουργούν με έναν ιδιαίτερο ρυθμό, τρελό, αλλόκοτο, “αφύσικο”. Τελικά πώς μας βλέπουν οι ξένοι;

  

Thursday, September 03, 2020

Κατερίνα Χανδρινού, “Κόρκυρα”


Πώς περιηγείσαι στον γενέθλιο τόπο; Πώς περιηγείσαι στις μνήμες του, αλλά και στο παρόν του; Είναι η τουριστική ματιά ικανή; Όχι, χρειάζεται μια εσωτερική όραση που να ξαναβλέπει τα πράγματα, στο παρόν και στο παρελθόν τους.

 


Κατερίνα Χανδρινού

“Κόρκυρα”

εκδόσεις Κείμενα

2019

 

Το βιβλιαράκι το τσίμπησα τον Αύγουστο σ΄ ένα βιβλιοπωλείο στα Γιάννενα. Ο τίτλος “Κόρκυρα” είναι ο αρχαίος τύπος της σημερινής ονομασίας του νησιού. Και το νησί φαίνεται κάθε φορά που κατεβαίνουμε απ’ το ορεινό χωριό μας στη θάλασσα του Ιονίου. Απέναντι.



> Η Κατερίνα Χανδρινού γεννήθηκε στην Αθήνα όπου ζει, εργάζεται, φαντάζεται, διαβάζει, υποκύπτει, γράφει, σβήνει. Η "Κόρκυρα" είναι το τρίτο της βιβλίο. Προηγήθηκαν το "Συμπαθές αγρίμι" (εκδ. Ενδυμίων, 2013) και το "γιατί δεν οδηγούν οι ποιητές" (εκδ. Sestina, 2018).

 

Η ΗΡΩΙΔΑ ανεβαίνει στο νησί για να φτιάξει το παλιό πατρογονικό σπίτι. Κι ανάμεσα στα τσιμέντα, τα αστάρια και τα χρώματα, ανάμεσα στα παλιά κομό της γιαγιάς και τα ενθύμια του παππού, βρίσκει ξανά το νήμα που την συνδέει με την Κέρκυρα και το παρελθόν της.

Ο Αύγουστος τελείωσε

και ο Σεπτέμβριος δεν έρχεται

(Grande Bellezza/ Paolo Sorentino)


ΤΟ ΜΙΚΡΟ κείμενο 87 μόλις σελίδων είναι μια ποιητική λαογραφία. Όχι με την έννοια ότι αναπαράγει ήθη και έθιμα, αλλά ότι αναπλάθει τον παλμό του νησιού μέσα από τα νέα βιώματα, τις αναφορές σε κείμενα και συγγραφείς, στίχους και τραγούδια, με την αναζήτηση λέξεων και ιχνών. Το σπίτι είναι το μικρό που συνοψίζει το νησί, δηλαδή το μεγάλο. Η ηρωίδα είναι το παρόν που συνοψίζει την παράδοση, δηλαδή το μεγάλο. Η αφορμή της αναπαλαίωσης είναι το μικρό που συνοψίζει σαν παλίμψηστο την Ιστορία, όχι την επίσημη, αλλά την αφανή.

Η ΓΛΩΣΣΑ της νεαρής συγγραφέως είναι ζεστή. Αυτή με φώναξε και μου ’πε “δες με”. Η ποιητικότητά της δεν είναι θολή, αλλά τραβά τον αναγνώστη και τον ξεναγεί με θαλπωρή. Με ζωντάνια. Με παλμό. Με μια άναρχη πορεία, η οποία ωστόσο μιλάει με τα πιεσμένα αισθήματα.

Πάπισσα Ιωάννα