ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ και ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

Ποιες μορφές μπορεί να πάρει η παγκοσμιοποίηση στη λογοτεχνία; Αυτό μπορεί να είναι η βάση των προτάσεών-σας μέσα στις χριστουγεννιάτικες μέρες, όπως το καλοκαίρι συζητήσαμε μέσα από βιβλία τη σχέση Λογοτεχνίας και Πολιτικής (αρχή και τέλος). Ανάλογα τώρα, μπορείτε να προτείνετε λογοτεχνικά έργα που σχετίζονται με την παγκοσμιοποίηση.

          Πώς την καταλαβαίνω εγώ;

1.Συγγραφείς που γράφουν σε άλλη γλώσσα από τη μητρική-τους.

2.Συγγραφείς που γράφουν για άλλη χώρα ή για άλλες χώρες, συχνά σε σχέση με τη δική-τους.

3.Βιβλία που θέτουν στο κέντρο-τους μια πολυεθνική παρέα και τις επιδράσεις μεταξύ των λαών.

4.Βιβλία με θέμα τα παγκόσμια προβλήματα.

5.Βιβλία που προβληματίζονται για την εθνική και θρησκευτική ταυτότητα μέσα στο διεθνιστικό περιβάλλον.

6.Κείμενα που αφορούν διακρατικές σχέσεις, μετανάστευση, αλληλεπίδραση πολιτισμών, υβριδικές κουλτούρες κ.λπ.

7.Θέματα διαδικτύου και δι-εθνιστικών επαφών, κοινής κουλτούρας, κοινής αντίληψης και συλλογικοτήτων που αίρουν την τοπική κοσμο-αίσθηση.

8.Το εθνικό ή το τοπικό σε αντίθεση με το διεθνές.

9. …

Ο καθένας μπορεί να προτείνει μέσα στην πολιτισμική κάλπη το έργο ή τα έργα, ελληνικά ή ξένα, που εντάσσονται στο θέμα,

αλλά θα παρακαλούσα να ΔΙΝΕΙ ΠΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ, πέρα από το όνομα του συγγραφέα και τον τίτλο, να ΕΞΗΓΕΙ την ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ μέσα στο ΕΡΓΟ, να κατατοπίζει για τις (ΑΝΤΙ)-ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΕΣ πλευρές ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ, να το συνδέει με κάποια από τις παραπάνω συνιστώσες ή μια άλλη, καινούργια.

Εγώ θα λείψω μερικές μέρες, από τις 30/12/2015 έως τις 5/1/2016, αλλά η συλλογή ιδεών θα κρατήσει μέχρι και τις 6 Ιανουαρίου του σωτήριου έτους 2016. Την Πέμπτη 7 του μηνός τα ξαναλέμε με το άνοιγμα της κάλπης.

[Οι εικόνες ελήφθησαν από: www.buonenotizie.it, affairstoday.co.uk και www.theweek.co.uk]

Καλά Χριστούγεννα

Πατριάρχης Φώτιος 

“Νυχτερίδα στην τσέπη” του Θοδωρή Ρακόπουλου

Ήδη από τον τίτλο αντιλαμβανόμαστε πως περίεργοι συνειρμοί και απρόσμενες συνδέσεις θα διέπουν τα διηγήματα αυτού του τόμου. Ο συγγραφέας εμβολιάζει με τον κρυπτικό και αλλότροπο λόγο της ποίησης τη διηγηματογραφία-του και συνάπτει συνδέσεις που ερεθίζουν την ανάγνωση.

Ελληνικός μέτριος με αδιόρατη γεύση στη γλώσσα: Θοδωρής Ρακόπουλος “Νυχτερίδα στην τσέπη” εκδόσεις Νεφέλη 2015

          Ένιωσα, σαν τελείωσα το βιβλίο αυτό, ότι το πρόδωσα. Ενώ διάβασα κάθε διήγημα με τη δέουσα προσοχή κι ενώ αισθάνθηκα ότι ο νεαρός συγγραφέας κάτι ξέρει από λογοτεχνία, δεν μπορούσα να το αξιολογήσω τόσο θετικά ώστε να πιάσω το πληκτρολόγιο και να γράψω γι’ αυτό. Μέσα στο ημισκότεινο τοπίο των ιστοριών-του κάτι μου διέφευγε, κάτι ελισσόταν και λάνθανε. Γι’ αυτό, λόγω των αναγνωστικών-μου τύψεων, μετά από ένα διάστημα το ξανάπιασα, διαβάζοντας τα διηγήματα με άλλη σειρά.

          Στην πρώτη ανάγνωση συγκράτησα το ανοικτό τέλος των διηγημάτων του συγγραφέα: κάθε ιστορία δεν ολοκληρώνεται με μια κλειστή κατάληξη, αλλά αφήνεται στο κενό, όντας μια εκκρεμότητα που κεντρίζει το μυαλό του αναγνώστη. Και μέσα σ’ αυτό το κείμενο-χωρίς-όρια περιδιαβαίνει η ματαιότητα, η απώλεια, η πίκρα, η αυταπάτη, η οποία ωστόσο, σαν μεγαλώσει, θέλει να γίνει ελπίδα. Τα γκρίζα σκηνικά του Ρακόπουλου τέμνονται απρόσμενα από μια ακτίνα φωτός, που δεν ξέρεις αν οδηγεί σε ανοικτά λιβάδια ή σε ασφυκτικούς φωταγωγούς.

          Στη δεύτερη ανάγνωση ανακαλύπτω το βιωματικό φορτίο των διηγημάτων και τον τρόπο σύνθεσής-τους. Ο συγγραφέας κουβαλά τον πυρήνα μιας εμπειρίας και την απλώνει στο χαρτί, όχι συνθέτοντάς-την σε αυτοτελή ιστορία, αλλά εκθέτοντάς-την σαν κομμάτι από τη ζωή, αποσπασματικό, ανολοκλήρωτο, κολοβό, που αφήνει πίσω-του μια στυφή γεύση. Πολλές φορές κάθε διήγημα διαρθρώνεται πάνω σε ένα πρόσωπο, ένα πρόσωπο γριφώδες, αινιγματικό, που πλάθεται σαν θρύλος και μένει σκόπιμα θολό, γεμάτο ερωτηματικά και σκιές.

          Ο διηγηματογράφος γράφει με κοφτές προτάσεις, έναν μικροπερίοδο λόγο που υποβάλλει την ατμόσφαιρα του φευγαλέου, αλλά και του κλειστοφοβικού. Στο οπισθόφυλλο εξηγεί ότι η γλώσσα πλησιάζει την ποίηση, αλλά μάλλον πρόκειται για μία διασταλτική σημασιοδότηση της ποιητικής γλώσσας: είναι όντως παρεκκλίνουσα, αλλά δεν ξενίζει τόσο και δεν ξεφεύγει από τον πεζό τόνο της αφήγησης. Η γλώσσα φρενάρει την ανάγνωση, ώστε ο αναγνώστης να σταθεί και να ξαναδεί την ιστορία, τα πρόσωπα, τις σκηνές…

          Ωστόσο, δύο πράγματα δεν με άφησαν να το απολαύσω. Πρώτον το ότι ένιωθα σε μερικά σημεία πως οι ιστορίες του Ρακόπουλου έχουν έντονη αυτοβιογραφική διάσταση κι η γλώσσα δεν μπορεί να κρύψει την αντιγραφή εμπειριών της ζωής-του. Τις περισσότερες φορές βέβαια αυτό εκ-λογοτεχνίζεται κι έτσι δεν ενοχλεί. Το δεύτερο είναι η αποσπασματική φύση μερικών από τα διηγήματα, που αφήνει σκόρπια στοιχεία αναμεμειγμένα και διάσπαρτα, αφήνοντας κενά και ανοικτά πεδία. Κι όσο κι αν λέμε ότι ο ενεργός αναγνώστης καλείται να τα καλύψει, συχνά μένει ένα χαοτικό και εκκρεμές σύνολο, που δεν μπορεί να οδηγήσει ακόμα και τον δραστήριο αναγνώστη να το συμπληρώσει.

[Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά τη 15^η/12/2015 στο In2life και εδώ αναδημοσιεύεται με εικόνες που ελήφθησαν από: www.nearfamous.com, hdwpics.com, keeleysmovies.blogspot.com και www.flickr.com]

Πατριάρχης Φώτιος 

“Στην άκρη του γκρεμού” του Ραφαέλ Τσίρμπες

Ισπανία, όπως λέμε Ελλάδα. Και δεν είναι μόνο η κρίση που έφερε πιο κοντά τις δύο χώρες. Είναι που και πριν είχαμε πολλά κοινά, είναι που και τώρα μοιάζουμε στη θλίψη, στην ανεργία, στο βάλτο που παρασέρνει μέσα-του τις κοινές ζωές-μας.

Rafael Chirbes “En la orilla” Anagramma,  Barcelona 2013 Ραφαέλ Τσίρμπες “Στην άκρη του γκρεμού” μετ. Β. Κνήτου εκδόσεις Κέδρος 2015

          Από τον Τσίρμπα στον Τσίρμπες. Από τότε που ξεκίνησε η κρίση στην Ελλάδα, λίγοι είναι αυτοί που κατάφεραν να την ενσωματώσουν πετυχημένα στο έργο-τους, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Τσίρμπας στη νουβέλα-του “Η Βικτώρια δεν υπάρχει”. Την ίδια χρονιά, το 2013, στην Ισπανία που είχε μπει πριν από μας στην οικονομική δίνη, ο Ραφαέλ Τσίρμπες στοιχήθηκε με τον Έλληνα συνάδελφό-του και παρουσίασε ένα πιο πολύπλοκο, πανοραμικό έργο, ένα μυθιστόρημα πλατιάς πνοής.

          Το μυθιστόρημα ξεκινάει δυναμικά όταν ο Μαροκινός Αχμέτ βρίσκει ένα πτώμα στους βάλτους της Όλμπα. Κι έπειτα ο Εστεμπάν μένει ξεκρέμαστος λόγω ύφεσης και κλείνει το ξυλουργείο-του, οδηγώντας στην ανεργία τον ίδιο και τους υπαλλήλους-του. Η πρώτη έντονη δράση περνάει σταδιακά σε πολλές ομόκεντρες περιγραφές της οικονομικής κρίσης όπως βιώνεται από τους Ισπανούς και μέσα σ’ αυτούς σκιαγραφούνται συνήθειες, αντιλήψεις, φιλοσοφίες της καθημερινότητας, συμπτώματα υπαρξιακών αλλαγών και παραίτησης. Κι ενώ θα περίμενα να κάτσει το ενδιαφέρον-μου, ελλείψει δραματικότητας, εξερευνώ με περιέργεια το τσιμπεσικό σύμπαν, ανακαλύπτοντας μια Ισπανία που ταλανίζεται όπως η Ελλάδα.

          Ανακαλύπτω γωνιές με ανθρώπους που δεν έχουν να ζήσουν τα παιδιά-τους και εκλιπαρούν για ελάχιστα δανεικά, με ανθρώπους που έχασαν κάθε ίχνος αξιοπρέπειας και είναι πλέον ο ίσκιος του εαυτού-τους, έναν βάλτο που συμβολίζει όλη την κοινωνική αποτελμάτωση, μια κρίση που τη ζούμε κι εμείς στις διάφορες πτυχές-της… Η ιστορία του ξυλουργείου και της οικογένειας που το λειτουργούσε, από τον ενενηντάχρονο πλέον πατέρα μέχρι τα τέσσερα αδέλφια διακλαδίζεται σε πολυάριθμες μικρές ιστορίες, πολλούς ενδιάμεσους αφηγητές, παρακλάδια και φιντάνια, σε έναν λαβύρινθο που επιχειρεί να περικλείσει όλη την επαρχιακή ζωή, πριν και μετά την κρίση. Ομολογώ ότι άλλες φορές ταξίδευα μέσα σ’ αυτούς τους παραπόταμους, χωρίς να με νοιάζει πού πάω, κι άλλες αγκομαχούσα σε ένα πολυδαίδαλο σύστημα διαδρόμων που δεν είχε καθόλου κάδρα.

          Κι εκεί ως αναγνώστης έχασα τον μπούσουλα. Όλο αυτό το ψηφιδωτό που χάνει την ευθεία πορεία και με παρασέρνει σε μια περιήγηση μέσα στη λίμνη, χωρίς σταθερά σημεία αναφοράς. Την ίδια βαρυστομαχιά διέκρινα και στην Κατερίνα του diavazontas.blogspot.com: “Όμως το βιβλίο τραβάει σε μάκρος, οι ιδέες, οι φράσεις, οι καταστάσεις ανακυκλώνονται κι όλα αυτά χωρίς παραγράφους, με ελάχιστα σημεία στίξης, με ένα λόγο που κολλάει και ξανακολλάει, με επαναλήψεις νοημάτων. Από την μέση και μετά το βαρυγκώμησα σε μεγάλο βαθμό, σχεδόν δεν ήθελα να το βλέπω στο κομοδίνο μου”. Μπλόκαρα αλλά συνέχισα να διαβάζω. Έψαξα όμως ταυτόχρονα να δω τι ακριβώς άρεσε και γοήτευσε το κοινό, έψαξα να δω σημεία στον χάρτη της λίμνης που “έπρεπε” κι εγώ να κοιτάξω.

          Ο Μαρίνος στο fractal θίγει το θέμα των απλών ανθρώπων: “Δεν εξυψώνει τη μοίρα τους, δεν ωραιοποιεί τις αφαιρέσεις τους, δεν ντύνει την κτηνωδία με την πολιτική επίφαση της εποχής, δεν ψάχνει λύσεις και διεξόδους. Τίποτα από όλα αυτά δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα: μόνο αυτή η άκρη του γκρεμού που όλους θα τους καταπιεί…  Είναι ένα μυθιστόρημα για την κρίση, αλλά για την πιο βαθιά ουσία της που δεν είναι οικονομική, αλλά οντολογική. Είναι μια κρίση του αξιακού συστήματος, της ανθρώπινης οντότητας, της ζωής που απλώθηκε σε πράγματα που δεν της άξιζαν και δεν της έπρεπαν.”.

          Η Χαρτουλάρη στην “Εφημερίδα των συντακτών” μιλάει, ως συνήθως, πολιτικά: “Το επίτευγμα αυτού του σπουδαίου Ισπανού συγγραφέα είναι ότι δημιουργεί υψηλή λογοτεχνία και φιλοσοφεί τα της ανθρώπινης συνθήκης, με πρώτη ύλη την επικαιρότητα της κρίσης στις πιο ωμές λεπτομέρειές της. Την περιγράφει ρεαλιστικά μέσα από μια πλειάδα σύνθετων και καλοδουλεμένων χαρακτήρων, της δίνει αλληγορική διάσταση, τη σχολιάζει ειρωνικά, τη ζυγίζει ηθικά και την αναστοχάζεται εντάσσοντάς την σε ένα ιστορικό πλαίσιο που αγκαλιάζει τρεις γενιές. Χωρίς καθόλου να πολιτικολογεί, γίνεται εντέλει βαθύτατα πολιτικός”.

          Το πώς μετατρέπει ο συγγραφέας το πολιτικό σε λογοτεχνικό επιχειρεί να εξηγήσει ο Αθανασίου στην “Εποχή”: “Γράφοντας για όλα αυτά, ο Τσίρμπες αποφεύγει τη μεγάλη παγίδα: το διδακτισμό, τη διακηρυκτική ευκολία, το άρωμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Ο Τσίρμπες τραβάει το ρεαλισμό στα όριά του, μεν, για να αποτυπώσει όμως ένα οικουμενικό ερώτημα που βγαίνει μέσα από τα βάθη της ψυχής του ανθρώπου. Γράφει ένα κείμενο εξαιρετικά πυκνό και γεμάτο εσωτερική ένταση, ένα κείμενο που πιάνει τον αναγνώστη από το λαιμό, χρησιμοποιώντας ένα λόγο ακριβή, σαφή, ξεκάθαρο, σκληρό, που παγιδεύει τον αναγνώστη σε ένα κείμενο ζόρικο αλλά απολαυστικό, χωρίς να καταφεύγει σε στιλιστικούς ναρκισισμούς και εκζητήσεις.”.

          Αναζητώντας τη λογοτεχνική αξία του έργου, τι είναι αυτό που κάνει τον αναγνώστη να δει όχι την κρίση αλλά την απόδοση της κρίσης και τη μυθιστορηματική-της πραγμάτωση, διαβάζω στον Δαββέτα στην “Καθημερινή”: “Χαρακτηριστικό δείγμα κοινωνικού εξπρεσιονισμού, λογοτεχνικού ρεύματος που άνθησε -όχι τυχαία- μετά το μεγάλο «Κραχ» του μεσοπολέμου, το έργο του Τσίρμπες έχει υφολογικές συγγένειες τόσο με το «Βερολίνο-Πλατεία Αλεξάντερ» του Ντέμπλιν, όσο και με το «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας» του Σελίν...  Ο καταιγιστικός ρυθμός του εσωτερικού μονολόγου του πρωταγωνιστή - συνδυασμός προφορικού ιδιώματος και ισπανικής αργκό- όπως και ο λυγμικός τόνος των μικροϊστοριών, που αφηγούνται σε πρώτο πρόσωπο οι εμπλεκόμενοι στη ζωή του συγγενείς και απολυμένοι εργάτες, κατορθώνουν να μεταδώσουν στον αναγνώστη ακέραιη την αγωνία, το άγχος και την απόγνωση μιας ολόκληρης κοινωνίας, που δέχεται καταπρόσωπο το «Δόγμα του Σοκ» και συντρίβεται”.

          Τελικά καλή είναι η δύσκολη, στρυφνή, δαιδαλώδης λογοτεχνία; Καταλαβαίνω ότι ο Τσίρμπες έχει κάνει πολλή και καλή δουλειά, αποδίδοντας πολλές λεπτομέρειες της κρίσης, στην καθημερινότητα ενός μέσου Ισπανού, με όλα τα μικρά και μεγάλα ποταμάκια που διαρρέουν τη ζωή των κατοίκων μιας μικρής βαλτώδους πόλης. Από την άλλη, ως αναγνώστης βαρυγκομώ σε κάθε σελίδα που πρέπει να την ανέβω σαν γολγοθά. Καταλαβαίνω και αισθάνομαι τις μικρές σκηνές που έχουν τη δική-τους μαγεία, μια μικρή γωνιά που ανθίζει η χαρά και η λύπη, η απογοήτευση και η ελπίδα. Από την άλλη, πλακώνομαι με τόνους τέτοιες σκηνές που δεν αφήνουν το μυαλό να αναπνεύσει από την αναγνωστική υπερένταση.

[Η βιβλιοπαρουσίασή-μου πρωτοδημοσιεύτηκε στον φιλόξενο ιστότοπο In2life και εδώ αναδημοσιεύεται, όπως πάντα, με έναν επιπρόσθετο μικρό πρόλογο και φωτογραφίες τις οποίες άντλησα από: www.theamazingpics.com, dearkitty1.wordpress.com, tx.english-ch.com, geneseecountyparks.org, awesomeshit.ninja, marcanderson.photoshelter.com, www.bugbog.com, www.fluency.io και www.abc.es]

Πατριάρχης Φώτιος

“Ο θαμμένος γίγαντας” του Καζούο Ισιγκούρο

Μια ιστορική αφήγηση ή μια αλληγορία για τη σημερινή Ευρώπη; Κι αν ο Μεσαίωνας μοιάζει με το σήμερα, πώς αναδεικνύεται αυτή η ομοιότητα; Αλλιώς, ποιο μήνυμα αφήνεται από τα βάθη του παρελθόντος στον σημερινό αναγνώστη;

Γιαπωντσίνο: Kazuo Ishiguro “The Buried Giant” Faber & Faber London 2015 Καζούο Ισιγκούρο “Ο θαμμένος γίγαντας” μετ. Α. Μαντόγλου εκδόσεις Ψυχογιός 2015

          Στα “Απομεινάρια μια μέρας”, στο πιο γνωστό έργο του Ισιγκούρο, βλέπουμε την απόλυτη βρετανοποίηση του Ιάπωνα συγγραφέα, καθώς αυτός καταφέρνει να αποδώσει το κλίμα της αγγλικής κοινωνίας τόσο φλεγματικά που δεν φαντάζεται κανείς ότι δεν πρόκειται για γηγενή αναντάμ παπαντάμ.

          Σ’ αυτό-του το έργο ο μυθιστοριογράφος παραμένει στη βρετανική γη, αλλά την επισκοπεί στη μεσαιωνική-της εποχή, μια αναγωγή που κάνει όσα συμβαίνουν να φαίνονται εκτός χρόνου, εκτός έθνους, εκτός πραγματικότητας. Ένα παραμύθι για μεγάλα παιδιά, που καταρχήν κερδίζει τον αναγνώστη με την αφηγηματική-του ομαλότητα και το άχρονο πλαίσιό-του. Ξεκινώ λοιπόν κι εγώ με ορμή, περιμένοντας από την ιστορία να αποκτήσει βάθος και τις διάφορες ενδείξεις, όπως το εύρημα με την απώλεια μνήμης ή την ύπαρξη μυθικών δράκων, να εξελιχθούν σε πιθανές αλληγορικές αναγωγές.

          Ένα ηλικιωμένο ζευγάρι φεύγει από το χωριό-τους για να βρει τον γιο-τους. Ο Αξλ και η Μπέατρις διασχίζουν τη χώρα, περνάνε από το χωριό των Σαξόνων, συναντούν πολεμιστές, ακούνε για δράκους, διασταυρώνονται με παράξενες γριές και πανύψηλους βαρκάρηδες κ.ο.κ., πάντα με τη λήθη να συνοδεύει τις ανησυχίες-τους, καθώς νιώθουν ότι ο Θεός τους καταράστηκε να ξεχνάνε.

          Η ιστορία εξελίσσεται κατά τα επικά πρότυπα σε μια μονόδρομη πορεία, πάνω στην οποία συναρθρώνονται τα επεισόδια σε μια αλυσίδα. Σε κάποια στιγμή η ιδιωτική ιστορία δυο γηραιών αγροτών αποκτά εθνικό χαρακτήρα, καθώς εμπλέκεται με τη διαμάχη Σαξόνων και Βρετανών μετά την ένωσή-τους από τον βασιλιά Αρθούρο τον 6^ο μ.Χ. αιώνα. Σημειωτέον ότι ο Αρθούρος δεν είναι σίγουρο ότι είναι ιστορικό πρόσωπο, αλλά ο θρύλος-του γαλούχησε τους Βρετανούς κι έτσι ο Ισιγκούρο πατά σ’ αυτόν τον θρύλο για να μυθιστορηματοποιήσει. Σε ένα ορεινό μοναστήρι το κυνήγι της δράκαινας Κουερίνγκ συνδέεται με τη σύγκρουση του λόρδου Μπρένους με τον πολεμιστή Γούισταν.

          Ο Ισιγκούρο αναμιγνύει ιστορία και μύθο, ρεαλιστικό επίπεδο και φανταστικό, πραγματικότητα και θρύλους. Δεν ξέρω αν για έναν Βρετανό το μυθιστόρημα λέει κάτι καινούργιο ή αν είναι μια ενήλικη “σοβαρή” εκδοχή του “Άρχοντα των Δακτυλιδιών” και άλλων παρόμοιων λογοτεχνικών έργων. Δεν ξέρω αν ένας σύγχρονος Αγγλοσάξονας, μεγαλωμένος με αυτήν την κουλτούρα, θα το βρει επίκαιρο, πρωτοποριακό, δυναμικό. Δεν ξέρω καν γιατί γράφτηκε, εκτός αν η χαμένη στην αχλή των θρύλων βρετανική ιστορία αντικατοπτρίζει την κατά Ισιγκούρο σύγχρονη πραγματικότητα.

Έτσι, επειδή εγώ δεν μπόρεσα να αντιληφθώ το πολιτισμικό διακύβευμα, παρόλο που ξεκίνησα το βιβλίο με προσδοκίες, βούλιαξα σε μια ωραία ιστορία, σαν άρλεκιν για ιστοριόφιλους, σαν μαγικό έπος που δεν μπορώ ωστόσο να καταλάβω ποιο στίγμα δίνει στον σημερινό αναγνώστη. Πιστεύω και το έχω ξαναγράψει ότι τέτοια βιβλία εκφράζουν μια συγκεκριμένη πολιτισμική παράδοση και πολλοί προσπαθούν να τα παρουσιάσουν, λόγω της κυριαρχίας της αγγλοσαξονικής κουλτούρας, ως must παγκοσμιοποιημένο προϊόν.

          Θα ξαναγράψω αυτό που είχα πει για τον άκρως αγαπητό-μου Κούντερα. Βιαζόμαστε ως χώρα να προβούμε στην έκδοση ενός καθιερωμένου ξένου συγγραφέα (το προκείμενο βιβλίο του Ισιγκούρο κυκλοφόρησε στα αγγλικά μέσα στο 2015 και, φαντάζομαι, ο Ψυχογιός είχε ήδη κλείσει την έκδοσή-του, χωρίς να ξέρει καλά καλά περί τίνος πρόκειται) κι έτσι δείχνουμε αφάνταστο επαρχιωτισμό και λογοτεχνικό καταναλωτισμό με τυφλή εμπιστοσύνη σε σινιέ προτάσεις.

[Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το κείμενο είναι αντλημένες από: themiddleagesjpf.weebly.com, www.pinterest.com, www.uk.filo.pl, www.bbc.co.uk, www.ducksters.com και www.dailymail.co.uk]

Πατριάρχης Φώτιος

“Ο κύριος Νόρις αλλάζει τρένα” του Κρίστοφερ Ίσεργουντ

Ένα μυθιστόρημα γραμμένο τη δεκαετία του ’30 σε μια Ευρώπη που αλλάζει κι ακόμα περισσότερο σε μια Γερμανία που πηγαίνει χωρίς φρένο προς την καταστροφή …του κόσμου. Ένα μυθιστόρημα γραμμένο από έναν Άγγλο που οσμίστηκε το μετά.

Στιγμιαίος καφές με άρωμα βερίκοκο: Isherwood Christopher “Mr Norris Changes Trains” 1935 Κρίστοφερ Ίσεργουντ “Ο κύριος Νόρις αλλάζει τρένα” μετ. Ι. Ηλιάδη εκδόσεις Μεταίχμιο 2015

          Το 1935 ο Χίτλερ έχει ανέβει στην εξουσία και έχει ήδη δείξει τα δόντια-του. Ο Ίσεργουντ οσμίζεται πολλά απ’ αυτά που γίνονται και ίσως όσα θα ακολουθήσουν και γράφει ένα μυθιστόρημα που ξεκινά στις αρχές της δεκαετίας του ’30 με έναν Άγγλο, τον Άρθουρ Νόρρις, να συναντά στο Βερολίνο τον Ουίλιαμ Μπράντσο, μέσα σε κλίμα διαταραγμένης δημοκρατίας και ναζιστικής ενδυνάμωσης.

          Στην αρχή ο Νόρις φαίνεται ένας ανέμελος, τρυφηλός άνθρωπος, που χαριεντίζεται με πόρνες και περνά ράθυμα και άσωτα τη ζωή-του. Η όλη-του προσωπικότητα δεν γεμίζει το μάτι, είναι αρκετά ανισόρροπος, φαίνεται απολίτικος, χαμένος στις δουλειές-του, που δεν ξέρουμε τι περιλαμβάνουν, και στις φιλήδονες νύχτες-του, ενώ ο Μπράντσο, ο οποίος έχει αναλάβει και χρέη αφηγητή, είναι πιο συγκρατημένος και σταθερός. Τελικά τι είδους άνθρωπος είναι ο Νόρις μέσα σε ένα περιβάλλον που φασιστοποιείται, όσο και αν η πολιτική δεν φαίνεται να παίζει (καταρχάς) ενεργό ρόλο στην ιδιωτική-του ζωή…;

          … ώσπου εκφωνεί έναν λόγο σε εκδήλωση κομουνιστών και έπειτα δέχεται πρόσκληση από την πάντοτε επαγρυπνούσα αστυνομία για μια συνεντευξούλα, χωρίς εμφανείς συνέπειες!  Από τότε και στο εξής κι ενώ ο ίδιος ο Νόρις φαίνεται κωμικός και ενίοτε γελοίος, ο αναγνώστης ζυμώνεται με την ιδέα ότι κάποιο πολιτικό παιχνίδι παίζει μέσα στην ετοιμόρροπη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, ενώ ο αφηγητής Ουίλιαμ δεν έχει καταλάβει τίποτα. Έτσι, η όλη σφυρίζω-αδιάφορα κατάσταση μοιάζει να είναι η αδιατάρακτη επιφάνεια ενός ταραγμένου βυθού και ο Νόρις πρόκειται να αποδειχθεί καταλύτης εξελίξεων.

Τα δείγματα σταδιακά πληθαίνουν, οι κομουνιστές τίθενται εκτός νόμου, οι εκλογές πολλαπλασιάζονται, καθώς δεν μπορεί να επικρατήσει πολιτειακή ομαλότητα, οι ναζί ξεθαρρεύουν και βαίνουν δρομαίοι προς την εξουσία. Αυτά στο φόντο, όσο ο Νόρις και ο Μπράντσο συνεχίζουν τη ζωή-τους…

Τελικά, αποδεικνύεται κάτι που αχνοφαινόταν από ένα σημείο και μετά. Ο Νόρις διήγε δεύτερη ζωή, ενώ ο Ουίλιαμ ήταν ανυποψίαστος και αφελής. Πολλά παιχνίδια κατασκοπίας σε ένα ψυχροπολεμικό κλίμα, σε μια δημοκρατία που παρέπαιε, σε ένα ηλεκτρισμένο πλαίσιο που δεν φτάνει μέχρι εμάς, γιατί ο αφηγητής-μας βλέπει τα πράγματα κοντόθωρα, παρασύρεται σε επιφανειακές εξηγήσεις, αγνοεί το ιστορικό και επικεντρώνεται στο ιδιωτικό. Όχι ότι βολεμένος, αλλά κλείνει τα μάτια υποσυνείδητα σε όλη την κοσμοχαλασιά που συμβαίνει γύρω-του. Προς το τέλος αποκαλύπτεται ένας πιο παρασκηνιακός Νόρις, που συμμετέχει ενεργά στις εθνικές έριδες και βρίσκεται στη Γερμανία με σκοπό (για τον οποίο όμως πληρώνεται).

[Οι φωτογραφίες αντλήθηκαν από: www.shockblast.net, artblart.com, www.germanculture.com.ua και www.qotd.org]

Πατριάρχης Φώτιος

“Ζωή μεθόρια” του Θεόδωρου Γρηγοριάδη

Μετά την Αλούζα η Έλλη και μετά την Έλλη η Ζωή. Οι τίτλοι των μυθιστορημάτων του συγγραφέα έχουν συχνότατα στο κέντρο-τους μια γυναίκα και την ερωτική-της μοίρα που παρασύρει σε έναν κύκλο δίνης πολλούς άλλους.

Θρακικός καφές γλυκός: Θεόδωρος Γρηγοριάδης “Ζωή μεθόρια” εκδόσεις Πατάκη 2015

          Ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης έχει καταφέρει με τον καιρό να φτάσει στο σημείο να εκδίδει άρτια αφηγηματικά κείμενα που δεν εμφανίζουν τριγμούς ή σαθρούς αρμούς. Το προηγούμενο έργο-του, “Το μυστικό της Έλλης”, ήταν πραγματική αποκάλυψη, καθώς ένας έρωτας τίθεται μέσα στην κρίση και ζεσταίνει με τη θέρμη της γλώσσας και με τη σαγήνη της αφήγησης. Κι ενώ συχνότατα χρησιμοποιεί επανερχόμενα σχήματα, όπως ενίοτε ο αταίριαστος έρωτας κι ενίοτε η θρακική ενδοχώρα (μερικές φορές μαζί), πετυχαίνει πλέον να τα χύνει σε νέα καλούπια, ώστε να τους δίνει επίκαιρη μορφή με φρέσκους προβληματισμούς.

          Στο τελευταίο-του μυθιστόρημα μάλιστα ο ανάρμοστος κοινωνικά (λόγω της θέσης των δύο προσώπων) έρωτας μιας καθηγήτριας αγγλικών με έναν μαθητή-της σε φροντιστήριο ενηλίκων αναδεικνύει την αποτυχημένη σειρά ερώτων-της. Όταν η Ζωή διορίζεται σε σχολείο στον Έβρο, εκεί στις αρχές της δεκαετίας του ’80, η επανασύνδεσή-της με τον εικοσιτριάχρονο Γιάννη, επίδοξο καπετάνιο, βγάζει στην επιφάνεια προσωπικές ρωγμές και ανησυχίες. Όλα αυτά εξελίσσονται λίγο μετά τη νίκη του Ανδρέα Παπανδρέου στις εκλογές του 1981 και τη σοσιαλιστική στροφή της χώρας. Τι να θέλει άραγε ο συγγραφέας να δείξει εντάσσοντας το ερωτικό μέσα στο πολιτικό, και μάλιστα στο ιστορικά πολιτικό της πασοκικής αλλαγής;

          Τελικά, πόσο μπορεί να αντέξει ένας τέτοιος έρωτας; Η Ζωή, παρά την αντισυμβατική-της νοοτροπία και συμπεριφορά, παρά τα σχόλια που ακούει στη μικρή θρακική κοινωνία, είναι μια πιστή Πηνελόπη, που πιστεύει στον άγραφο νόμο του έρωτα, ασχέτως αν τον τηρεί ο ναυτικός αγαπημένος-της. Ένα ατύχημα ωστόσο, που την καθιστά συναισθηματικά ψυχρή, έρχεται να κλονίσει την αρραγή σχέση-τους και να αδειάσει τον εσωτερικό κόσμο της ηρωίδας. Το δυστύχημα προκάλεσε ψυχολογικά τραύματα ικανά να αφαιρέσουν από τον έρωτα το πάθος, το δόσιμο, την εγκαρτέρηση, το χτυποκάρδι… Κι επιπλέον ανέδειξε μια σειρά ερώτων, πριν και μετά τον Γιάννη, που καταλήγουν στον θάνατο, σαν να είναι η ηρωίδα φορέας μιας δυσοίωνης κατάρας.

          Τι είναι τελικά η ιστορία της Ζωής; Είναι μια σειρά ερώτων που απέτυχαν; Είναι μια ψυχαναλυτική περιπέτεια που αναζητεί το βαθύτερο τραύμα; Είναι μια αναζήτηση του εγώ στις σχέσεις-του με το εσύ; ή μήπως ο ιστορικός χρόνος της δεκαετίας του ’80 υποδεικνύει μια Ελληνίδα που μεγαλώνει στη μεταπολίτευση, μισή στην πρόοδο και μισή στη συντήρηση, σαν μια βαθειά πληγή να την καθηλώνει σε έναν ψυχολογικό πνιγμό;

          Νομίζω ότι τελικά ο Γρηγοριάδης οδήγησε την ιστορία-του σε μια μοιρολατρική αντιμετώπιση της ζωής, όχι με την έννοια της παθητικότητας, αλλά με την έννοια του μεταφυσικού προκαθορισμού. Το πολιτικό πλαίσιο δεν είναι λειτουργικό και οι κοινωνικές αναφορές, από το AIDS μέχρι την έγχρωμη τηλεόραση κι από τον Χατζιδάκη έως τον Παπακωνσταντίνου, είναι ωραία στοιχεία του σκηνικού, αλλά διακοσμητικά, ατμοσφαιρικά, παρασκηνιακά σε μια ιστορία που δεν διαλέγεται μαζί-τους. Αντίθετα, πιο σημαντικό ρόλο παίζει ένα παραφυσικό πλαίσιο, από τον υπνωτιστή και τη γριά-Μπάμπω μέχρι την αλυσίδα ερώτων που προδιαγεγραμμένα καταλήγουν θανατηφόροι. Κι αυτό το πλαίσιο υπαγορεύει μια πίστη στη μοίρα, μια πίστη σε δυνάμεις που, ενώ η κοινωνία εξελίσσεται, αυτές κρατούν τον άνθρωπο δέσμιο αθέλητων εξελίξεων.

          Επαναλαμβάνω ότι ο Γρηγοριάδης έχει πετύχει πολύ υψηλά επίπεδα αφηγηματικής δεξιότητας και καθαρότητας. Αλλά συνάμα χάνει το στίγμα της μυθοπλασίας, όταν ο στόχος-της παρεκκλίνει σε χαμηλές πτήσεις και άδηλες, ερωτικές ή ιδεοληπτικές, πορείες.

[Η βιβλιοπαρουσίαση δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στις 10/11/2015 στον ιστότοπο In2life και εδώ αναδημοσιεύεται με εικόνες που ξεσήκωσα από: www.patrasevents.gr, www.lac-expo.com, www.thrakipalace.gr, www.athensmagazine.gr και www.napkyn.com. Δείτε επίσης την πολύ ενδιαφέρουσα μπλογκοσελίδα του συγγραφέα: http://teogrigoriadis.blogspot.gr]

Πατριάρχης Φώτιος

“Εξοχικό με πισίνα” του Herman Koch

Η τραγωδία στηρίζεται σε ένα είδος “ελέου και φόβου” που φορτίζει την ατμόσφαιρα και παρασύρει τους θεατές στην κάθαρση, λυτρωτική όσο και επώδυνη. Ο Ολλανδός συγγραφέας καταφέρνει με ωμά όσο και καθημερινά υλικά να οδηγήσει την ανάγνωση στο χείλος μιας συναισθηματικής αβύσσου.

Ολλανδικός καφές με γάλα: Herman Koch “Zomerhuis met Swenbad” Άμστερνταμ 2011 “Εξοχικό με πισίνα” μετ. Ι. βαν Ντάικ-Μπαλτά εκδόσεις Μεταίχμιο 2015

          Αυτό που καταλαβαίνει κανείς μόλις ξεκινήσει το βιβλίο είναι ο ωμός, απίστευτος μέχρις ενός σημείου, κυνισμός του Μαρκ Σλόσερ, που είναι ο αφηγητής και κεντρικός χαρακτήρας του μυθιστορήματος. Αυτός είναι οικογενειακός γιατρός, με πελάτες μάλιστα πλούσιους επώνυμους καλλιτέχνες, όπως ο ηθοποιός Ραλφ Μέγιερ.

          Ο κυνισμός του γιατρού φαίνεται με την ψυχρή αντιμετώπιση του λειτουργήματός του. Αντιμετωπίζει τους ασθενείς-του με όρους δημόσιων σχέσεων, αφού δεν τους χαλάει χατίρι, ακόμα κι αν ζούνε με ανθυγιεινό τρόπο (πίνουν ακόρεστα και τρώνε αχόρταγα), περιγράφει το ανθρώπινο σώμα ουδέτερα, νατουραλιστικά, σχεδόν με απέχθεια, δίνει φάρμακα “εύκολα”, προκειμένου να ανακουφιστούν προσωρινά, χωρίς να υπολογίζει τις μακροπρόθεσμες συνέπειες. Ο κοφτός τρόπος με τον οποίο μιλάει δείχνει απλότητα, δείχνει ότι όλα μπορεί να γίνουν άνετα, αρκεί να μην έχει ο γιατρός δεύτερες σκέψεις. Εξ αρχής ο Σλόσερ φαίνεται αντιπαθής και με ενδείξεις ύποπτος εγκληματικών ιατρικών πρακτικών…

          Σ’ αυτό το στυγνό πρόσωπο προστίθεται και το αίσθημα της ζήλιας, όταν ο Ραλφ γνωρίζει τη γυναίκα του Μαρκ, ο οποίος βλέπει στο πρόσωπο του πρώτου βλέμμα λιγούρη! Ψηφίδα ψηφίδα σχηματίζεται όλο και πιο πλήρης ο χαρακτήρας του Μαρκ Σλόσερ, καθώς συμπληρώνεται με την πίστη-του στο ένστικτο, στην εκδίκηση ως φυσική κατάσταση της ανθρωπότητας, …

          Οι αναγνώστες παρακολουθούν τα γεγονότα το καλοκαίρι εκείνο, όταν η οικογένεια του Σλόσερ (αυτός, η γυναίκα-του Καρολίν και οι δυο μικρές κόρες-του Γιούλια και Λίζα) φιλοξενήθηκε στο εξοχικό του Ραλφ Μέγιερ. Εκεί βλέπουμε πώς σταδιακά διαμορφώνεται ο τρόπος με τον οποίο ο γιατρός βλέπει τον ηθοποιό, τη χυδαία-του συμπεριφορά, την έκφυλη διάθεσή-του, μια εικόνα που σχηματίζεται μέσα από το βλέμμα του αφηγητή Σλόσερ. Κι αυτός αποδεικνύεται εξίσου φαύλος, αφού φλερτάρει με τη γυναίκα του Ραλφ, τη Γιούντιτ, …

Έτσι, με δύο ταχύτητες (από τη μια, μια αργή εξιστόρηση των γεγονότων με νατουραλιστική ακρίβεια, και από την άλλη ένα είδος περιέργειας που θα εξηγήσει πώς ο γιατρός προσπάθησε να σκοτώσει τον Μέγιερ) η ανάγνωση κινείται σε μια εύθραυστη ισορροπία. Ένα δραματικό γεγονός αλλάζει τις ισορροπίες, επιβαρύνει την ατμόσφαιρα και επιταχύνει τις εξελίξεις στο μυαλό του Σλόσερ. Ο Κοχ καταφέρνει σε όλο το έργο να δείξει μαεστρία στην αφήγηση, κυρίως στις ιατρικές λεπτομέρειες που κάνουν το έργο ωμό και απηνές, αλλά και στην ψυχολογία του κεντρικού χαρακτήρα, ο οποίος οδηγείται σε θανατηφόρες αποφάσεις, έξω από την ιατρική δεοντολογία και έξω από την αίσθηση της αβεβαιότητας για κάτι που δεν μπορεί να είναι σίγουρος.

Εξαιρετικό βιβλίο. Γραμμένο με αίσθηση της έντασης, της τραγικότητας και της οδύνης. Βασισμένο σε μια ιδιότυπη ψυχοσύνθεση. Με κορυφώσεις που έχουν σοφά προγραμματιστεί. Εξαιρετική ανάγνωση, που κάνει τον αναγνώστη να αγγίζει την αίσθηση του θρίλερ και τη φόρτιση των γεγονότων και των ανθρώπινων παθών. Σημειώνω ιδιαιτέρως την καθαρτική δράση της ατμόσφαιρας που με έκανε να σταματώ κάθε λίγο και λιγάκι για να χωνέψω το βάρος όσων δεχόμουν.

[Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στον ιστότοπο In2life στις 3/11/2015 και εδώ κοσμείται με εικόνες που δανείστηκα από: gulfstreampoolcare.com, www.adelantehealthcare.com, wedding.sabayagazine.com, blog.thepalmshotel.com, www.huffingtonpost.com & ostfi.wordpress.com]

Πατριάρχης Φώτιος