Friday, January 28, 2022

Μαξ Φρις, “Homo Faber”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -7. Ένα ερωτικό τρίγωνο αιμομικτικής κοπής οδηγεί στον προβληματισμό για θέματα μοίρας, ένας άλλος Οιδίποδας ερωτεύεται, χωρίς να το ξέρει, όχι τη μάνα του αλλά την κόρη του.


Max Frisch

“Homo Faber”

1957

Μαξ Φρις

“Homo Faber”

μετ. Σ. Τριανταφύλλου

εκδόσεις Πατάκη -2021


Κάπου στο μυαλό μου ο Φρις υπήρχε, αλλά ποτέ έως τώρα δεν είχα διαβάσει κάτι δικό του. Νομίζω ότι ο “Homo Faber” είναι το πιο γνωστό του κι επομένως ξεκίνησα απ’ αυτό.


> Ο Μαξ Φρις (1911-1991) γεννήθηκε στη Ζυρίχη, ταξίδεψε σε πολλά μέρη του κόσμου και πέθανε στην πόλη του, που τη θεωρούσε το πιο βαρετό μέρος πάνω στη γη. Σπούδασε αρχιτεκτονική και γερμανική φιλολογία, και εργάστηκε ως δημοσιογράφος μέχρι να αφοσιωθεί στο γράψιμο (το 1955). Μαζί με τον Φρίντριχ Ντύρενματ αποτελεί τον εκπρόσωπο της σύγχρονης ελβετικής λογοτεχνίας. Ανάμεσα στα έργα του είναι τα θεατρικά "Ο κύριος Μπίντερμαν και οι εμπρηστές" και "Ανδόρα", τα μυθιστορήματα "Στίλλερ", "Το όνομά μου ας είναι Γκαντενμπάιν", "Ο Κυανοπώγων", καθώς και τα ιστορικά μελοδράματα "Το Σινικό Τείχος" και "Όταν τελείωσε ο πόλεμος". Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους Ευρωπαίους συγγραφείς της μεταπολεμικής εποχής: ο Μαξ Φρις σχολιάζει τα διλήμματα του εικοστού αιώνα, περιφρονώντας τα χρηστά ήθη και τις ηθικές επιταγές της αστικής Ευρώπης.

 

HOMO Faber ονομάζεται ένας προϊστορικός άνθρωπος, που πρώτος κατασκεύασε εργαλεία. Σημαίνει λοιπόν τον Άνθρωπο Κατασκευαστή. Εδώ (Walter) Faber ονομάζεται ο πρωτοπρόσωπος πρωταγωνιστής, που το 1957 ταξιδεύει τόσο με αεροπλάνο, το οποίο οδηγείται σε αναγκαστική προσγείωση στην έρημο του Μεξικού, όπου γνωρίζει τον αδελφό του παλιού του φίλου (αδελφός Herbert, φίλος Joachim Henke), με τζιπ στις ζούγκλες της Κεντρικής Αμερικής, όπου βρίσκει ότι ο φίλος του είναι νεκρός, και με πλοίο προς την Ευρώπη, στο οποίο ανακαλύπτει την κόρη του Elizabeth Piper, την ύπαρξη της οποίας δεν γνώριζε. Ένας Homo Vians λοιπόν, ένας άνθρωπος ταξιδευτής, Ελβετός αλλά μαζί κοσμοπολίτης.

Η ΤΥΧΗ επομένως παίζει καθοριστικό ρόλο στο μυθιστόρημα. Ή μάλλον η μοίρα, όπως ο ίδιος την ονομάζει και στην οποία δεν πιστεύει. Κι όμως αυτή τον οδήγησε στον φίλο του και στην κόρη του, χωρίς αυτός να το επιδιώκει. Έχουμε συνεπώς έναν Hominem Fatalistum, ο οποίος άγεται από τη μοίρα, χωρίς ο ίδιος να την κυνηγά, χωρίς καν να την πιστεύει μέσα στο σκληρό εγκεφαλικό προφίλ του; Ωστόσο εκ των υστέρων εντοπίζει ομοιότητες, όχι τόσο φυσιογνωμικές, όσο κινησιολογικές, που τον κάνουν να σκέφτεται μια γενετική μοιρολατρία, ειδικά όσο ο ίδιος ως μηχανικός (και πρώιμος μηχανικός υπολογιστών) βλέπει τον άνθρωπο σαν ρομπότ, δηλαδή μηχανιστικά.

Ο FABER συναντά ξανά την Zabet, όπως τη λέει, και της προτείνει να παντρευτούν, χωρίς να ξέρει τη σχέση τους. Η συνάντηση – αντίζευξη των δύο κινείται σε διάφορα επίπεδα: όχι μόνο το ηλικιακό, αυτός 50 αυτή γύρω στα είκοσι, αλλά και στη νοοτροπία, καθώς αυτός είναι ένας μηχανικός (εδώ το faber αποκτά ουσία), που σκέφτεται μόνο μηχανές και ορθολογικές επινοήσεις, ενώ εκείνη θέλγεται από την τέχνη, την ιστορία και τον πολιτισμό, πράγματα τόσο ξένα για τον αφηγητή. Και σταδιακά αντιλαμβάνεται ότι είναι παιδί της Hanna, της δικής του νεανικής αγάπης, ώσπου να συνειδητοποιήσει ότι είναι και δικό του παιδί.

ΤΕΛΙΚΑ, όλα υπονομεύουν τον ρασιοναλιστικό τρόπο σκέψης του Walter Faber. Η πίστη του στην τεχνολογία και τη λογική ναρκοθετείται από συμπτώσεις, απ’ το μοιραίο που δεν μπορεί να ελέγξει, απ’ τη ζωή που σαν την τέχνη τραβάει το χαλάκι της ισορροπίας. Το τρίγωνο, με το οποίο κορυφώνεται, η δράση, ο Faber, η Hanna κι η Elisabeth δημιουργούν όρους δράματος, ένα ιψενικό ίσως τρίγωνο, με όρους αιμομιξίας, αλλά και πώς το παρελθόν (ανεξέλεγκτο κι άφευκτο) καθορίζει ερήμην μας (;) το παρόν μας. Σαν τον Οιδίποδα που προσπάθησε να αποφύγει τη μοίρα, να σκοτώσει δηλαδή τον πατέρα του και να παντρευτεί τη μητέρα του, όπως ο χρησμός έλεγε, έτσι και ο Faber δεν ήξερε ότι έχει κόρη κι επομένως, όταν ερωτεύτηκε τη νεαρή Elizabeth, δεν μπορεί να προβλέψει το μοιραίο. Η κορύφωση δεν έρχεται με σκηνές τραγωδίας (εσωτερική αυτογνωσία, αυτοκριτική, τύψεις κ.ο.κ), αλλά με μια μυθιστορηματική έξοδο που λύνει το “πρόβλημα”, αφού πρώτα το δημιούργησε.

Πάπισσα Ιωάννα

Monday, January 24, 2022

Gabriel García Márquez, “Περί έρωτος και άλλων δαιμονίων”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -6. Στην Λατινική Αμερική του 18ου αιώνα τα δαιμόνια και οι δαιμονισμένοι αποτελούν προσφιλές πεδίο κυνηγιού για την Εκκλησία. Κι εκεί όλα ανατρέπονται όταν εμφανίζεται το μέγιστο δαιμόνιο!

 

Gabriel García Márquez

“Del amor y otros demonios”

1994

“Περί έρωτος και άλλων δαιμονίων”

Μετ. Μ. Παλαιολόγου

εκδόσεις Ψυχογιός -2021

 

MARQUEZ σημαίνει Νόμπελ και “Εκατό χρόνια μοναξιάς”. Σημαίνει “Οι δύστυχες πουτάνες της ζωής μου”. Σημαίνει φυσικά και “Το φθινόπωρο του Πατριάρχη”, που το έγραψε –μεταξύ μας- για τον Πατριάρχη Φώτιο.

 

> Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες γεννήθηκε στις 6 Μαρτίου του 1927 στην Αρακατάκα, ένα παραλιακό χωριό της Κολομβίας, όπου μεγάλωσε κοντά στους παππούδες του από τη μεριά της μητέρας του. Το 1947 άρχισε στο Πανεπιστήμιο της Μπογκοτά τις σπουδές του στα νομικά και τις πολιτικές επιστήμες και τον ίδιο χρόνο η εφημερίδα Ελ Εσπεκταδόρ δημοσίευσε το πρώτο διήγημά του με τίτλο "Η τρίτη παραίτηση". Το 1948 μετακόμισε στην Καρταχένα των Δυτικών Ινδιών κι εκεί άρχισε να εργάζεται ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα "Ελ Ουνιβερσάλ". Στη συνέχεια συνεργάστηκε με πολλά περιοδικά και εφημερίδες στην Αμερική και την Ευρώπη.
Το πρώτο μυθιστόρημά του, "Τα νεκρά φύλλα", εκδόθηκε το 1955 και ακολούθησαν τα έργα "Κακιά ώρα", "Ο Συνταγματάρχης δεν έχει κανέναν να του γράψει" και "Η κηδεία της μεγάλης μάμα". Το 1967 κυκλοφόρησε το έργο "Εκατό χρόνια μοναξιά", μυθιστόρημα που αποκόμισε αμέσως τις θετικότερες κριτικές και κέρδισε το αναγνωστικό κοινό, καθιερώνοντας έτσι τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ως έναν από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της εποχής μας.
Στο τεράστιο έργο του, που το 1982 του χάρισε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, συμπεριλαμβάνονται και τα μυθιστορήματα: "Το φθινόπωρο του Πατριάρχη", "Χρονικόν ενός προαναγγελθέντος θανάτου", "Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας", "Δώδεκα διηγήματα περιπλανώμενα" και "Περί έρωτος και άλλων δαιμονίων". Επίσης έγραψε άρθρα σε περιοδικά, βιβλία με διηγήματα και κινηματογραφικά σενάρια.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του είχε αποσυρθεί από τη δημόσια ζωή καθώς αντιμετώπιζε προβλήματα υγείας. Πέθανε στις 17 Απριλίου 2014, σε ηλικία 87 ετών, στην Πόλη του Μεξικού όπου είχε εγκατασταθεί από το 1961.

 

Cartagena de Indias: σε μια πόλη της Κολομβίας τον 18ο αιώνα ξεκινά το έργο, με σημείο καμπής το δάγκωμα από λυσσασμένο σκύλο της δωδεκάχρονης Sierva Maria de Todos Los Angeles. Η μικρή είναι κόρη του μαρκήσιου Don Ygnacio de Alfaro y Duenas και της Bernarda Cabrera, κόρη δηλαδή πλουσίων, αλλά μεγαλωμένη στις καλύβες των νέγρων και των μιγάδων του υπηρετικού προσωπικού. Στην ουσία πιο πολύ έχει λάβει αφρικάνικη παιδεία παρά αυτή των λευκών.

ΤΟ ΔΑΓΚΩΜΑ, που απειλεί τη ζωή του κοριτσιού, τέμνει τον χρόνο. Στα πριν ανήκουν οι αναδρομικές αναφορές στον προηγούμενο γάμο του πατέρα της, στην ερωτική σχέση της μάνας της με τον Ιούδα και άλλα που παρουσιάζουν το παρελθόν και το οικογενειακό πλαίσιο. Στα μετά ανήκουν όσα κάνει η οικογένεια προκειμένου να προλάβει το μοιραίο, με πρώτη πράξη την κλήση του Εβραίου γιατρού Abrenuncio de Sa Pereira Cao, ο οποίος δεν είναι και πολύ σόι. Κι έπειτα έρχεται η κλήση προς τον 35χρονο ιερέα Cayetano Delaura, που αναλαμβάνει να ξορκίσει τους δαίμονες της Maria, αφού η παραμονή της στο μοναστήρι απέτυχε. Όμως ο έρωτας έρχεται να υπερισχύσει των άλλων δαιμονίων… Αυτός!

Ο MÁRQUEZ γράφει ένα μυθιστόρημα που φαίνεται ανάλαφρο και μαζί σατιρικό, αν και δεν είναι επιπόλαιο και ρηχό, αφού ενέχει στοιχεία τραγικότητας. Το ευρύτερο πλαίσιο με τη διάκριση λευκών και μιγάδων-νέγρων, η αφέλεια της εποχής και η αδυναμία της ιατρικής επιστήμης, η Ιερά Εξέταση, οι κοινωνικές συμβάσεις που καταρρέουν από τις ανεξέλεγκτες σαρκικές επαφές κ.ο.κ. αποτελούν τους στόχους της κριτικής, που βάλλει κατά της εποχής και της νοοτροπίας της.

ΚΑΙ ΜΕΣΑ σ’ αυτά ο έρωτας προβάλλεται ως δαιμόνιο και συμπαρουσιάζεται μαζί με άλλα. Κακή διατύπωση. Ο Κολομβιανός συγγραφέας εξηγεί μέσω της ιστορίας του ότι κακώς οι άνθρωποι έψαχναν να ξορκίσουν δαιμόνια και στοιχεία, κακώς ανέτρεχαν σε μεταφυσικές και θρησκευτικές ερμηνείες και πρακτικές. Το μεγαλύτερο δαιμόνιο, που καθηλώνει, στοιχειώνει, παίρνει το μυαλό, αλλοτριώνει το άτομο, το καβαλά και το χειραγωγεί, χωρίς ο “δαιμονισμένος” να μπορεί να αντιδράσει, είναι ο ΕΡΩΤΑΣ. Αυτός εισχωρεί σατανικά μέσα στην ψυχή, αλλάζει το είναι, ανατρέπει πεποιθήσεις, κλονίζει πίστεις, απομακρύνει από τον θεό και την ηθική, γυρίζει το μέσα έξω και υπονομεύει κάθε ομαλότητα που υπήρχε μέχρι εκείνη τη στιγμή.

Πάπισσα Ιωάννα

Friday, January 21, 2022

Χέρμαν Μέλβιλ, “Μπίλλυ Μπαντ, ναύτης”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -5. Αν το αγαθό συγκρουστεί με το κοινωνικό, ποιος πρέπει να επικρατήσει; Κι αν το κοινωνικό έχει δίκιο; Η νομιμότητα λοιπόν ή η εκ φύσεως καλοσύνη;

 

Herman Melville

“Billy Budd, Sailor”

1924

Χέρμαν Μέλβιλ

“Μπίλλυ Μπαντ ναύτης”

μετ. Π. Κεχαγιάς – Κ. Σπαθαράκης

εκδόσεις Αντίποδες -2021


Τον “Μόμπυ Ντικ” τον διάβασα μικρή. Τώρα, ξαναέρχομαι στον Melville με όρεξη να δω και κάτι άλλο. Τελικά έπεσα πάλι σε μια ναυτική περιπέτεια, που ωστόσο δεν αφορά τη σύγκρουση του ανθρώπου με τη φύση.

 

> Ο Χέρμαν Μέλβιλ, που πέρασε κι ο ίδιος πολλά χρόνια της ζωής του σε φαλαινοθηρικά πλοία - και μάλιστα σε μια εποχή που το κυνήγι της φάλαινας ήταν επικίνδυνη δουλειά - γεννήθηκε το 1819 στη Νέα Υόρκη και θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους Αμερικανούς συγγραφείς. Η οικογένειά του ήταν εύπορη κατά τη διάρκεια των παιδικών του χρόνων. Μα ο πατέρας του χρεωκόπησε το 1830 και πέθανε αμέσως μετά αφήνοντας τη γυναίκα του μόνη με οχτώ παιδιά. Ο Χέρμαν σταμάτησε νωρίς το σχολείο κι αναγκάστηκε να πιάσει δουλειά για να βοηθήσει τ' αδέλφια του. Στα καράβια πρωτομπαρκάρισε το 1839. Τα ταξίδια του τον οδήγησαν σε πολλά μέρη του κόσμου. Όταν κυκλοφόρησαν τα πρώτα του βιβλία, γνώρισε αμέσως την επιτυχία. Και το 1847, που παντρεύτηκε, παράτησε τη θάλασσα κι εγκαταστάθηκε στη Μασαχουσέτη, όπου και πέρασε τα ωραιότερα χρόνια της ζωής του. Ο Εμφύλιος Πόλεμος αναστάτωσε και την οικογένεια του Μέλβιλ, που επέστρεψε στη Νέα Υόρκη. Πέθανε το 1891 αφήνοντας μισοτελειωμένα ένα σωρό έργα, τα οποία ανακαλύφθηκαν πολύ αργότερα.


ΕΚΕΙ στα τέλη του 19ου αιώνα, λίγο πριν πεθάνει, ο Αμερικάνος συγγραφέας γράφει το τελευταίο του έργο. Ο Billy ή Baby Budd είναι ένας ναύτης που ναυτολογείται από το εμπορικό πλοίο όπου δούλευε στο βρετανικό ναυτικό που περιπολεί στη Μεσόγειο. Είμαστε στο 1797. Ο Billy είναι πανέμορφος, αγγλοσαξονικής ομορφιάς μάλιστα, γεγονός που οδηγεί στον φθόνο των άλλων, αλλά και πολύ καλός στην ψυχή, κάτι που όλους τούς ηρεμεί και τους κατευνάζει. Γι’ αυτό απέκτησε και το παρατσούκλι “Ειρηνοποιός”. Δουλεύει ως γραμπιέρης στο πρώτο κατάρτι που ονομάζεται τουρκέτο.

ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΟ στη γραφή του κείμενο. Μια νουβέλα για τη θάλασσα και τα καράβια, όπως και το πιο γνωστό έργο του πεζογράφου, το “Moby Dick”. Ναυτική ορολογία, ζωντανές σκηνές πάνω στο κατάστρωμα, νοοτροπία λιμανιών, εμπορίου και πολέμου. Ο Melville ζωντανεύει απόλυτα αυτό το κλίμα και προσελκύει τον αναγνώστη μέσα του, δείχνοντας ότι ξέρει πολύ καλά να το σκιαγραφεί. Και μέσα απ’ αυτό το πλαίσιο, εξέρχεται ως ομιλών αφηγητής και σχολιάζει τον τρόπο γραφής, σχόλια δηλαδή για το σύνηθες αλλά και για τον δικό του τεχνοτροπικό σχεδιασμό. Προσθέτει και μερικές παρεκβάσεις, αλατοπιπερώνει με χιούμορ που ελαφρύνει τη σοβαρή αφήγηση, ακροπατεί από εδώ κι από κει με περισσή χορευτική διάθεση. Δεν παραλείπω τις παρομοιώσεις, ίδιον και το Ροΐδη την ίδια περίπου εποχή, που παρεκτρέπουν την αφήγηση σε ζουμερά συνυποδηλωτικά μονοπάτια.

ΠΑΝΩ απ’ όλα όμως στοχάζεται πάνω στη φύση του ανθρώπου. Ο ανοικτός ωκεανός μένει στο παρασκήνιο και η κάμερα εστιάζει στην ψυχή του ήρωα. Είναι έμφυτα όσα έχει ή επίκτητα; Ο Billy κι ο οπλονόμος John Claggart είναι καλός και κακός αντίστοιχα από τη φύση τους ή έτσι μεγάλωσαν; Η στάση του συγγραφέα δηλώνεται εξαρχής: υπάρχει μια προπτωτική κατάσταση, αγαθή ή φαύλη, που δεν αλλάζει με τον πολιτισμό και την κοινωνική παιδεία. Ο Ωραίος Ναύτης θυμίζει την αγνότητα του Χριστού (σε συνδυασμό με τη σωματική ομορφιά), αλλά και παραπέμπει στο πρότυπο της αφελούς καλοσύνης, όπως ήταν ο πρίγκιπας Μίσκιν στον “Ηλίθιο” του Ντοστογιέφσκι.

ΚΑΙ Σ’ ΑΥΤΟ το δίπολο αναδεικνύει την πάλη, που διχάζει τους ήρωες και τους αναγνώστες. Απ’ τη μια, είναι το αρχέγονο καλό, η αθωότητα, η απόλυτη καλοσύνη που δεν μπορεί καν να διανοηθεί το κακό, κι απ’ την άλλη ο νόμος και το κοινωνικό δίκαιο. Όταν ο Billy σκοτώνει από λάθος, σίγουρα χωρίς πρόθεση, τον Claggart που τον συκοφάντησε για ανταρσία, ο καπετάνιος και το ναυτοδικείο πρέπει να δικάσουν. Η έμφυτη αγαθότητα, που ωστόσο κάνει ένα λάθος, και το κοινωνικό δίκαιο, που πρέπει ειδικά σε συνθήκες πολέμου να επιβληθεί. Οι τραγωδιακοί όροι φέρνουν αντιμέτωπα δύο σωστά: την ανθρώπινη καλοσύνη και τον νόμο, κι οι δύο έχουν δίκιο, κι οι δύο εκπροσωπούν ένα είδος τάξης και κανείς δεν μπορεί να αποφασίσει υπέρ του ενός ή του άλλου αγόγγυστα. Η επιβολή του δικαίου με νομικό τρόπο ίσως δείχνει ότι η αγαθότητα που έρχεται εκ φύσεως προσκρούει και συντρίβεται από την κοινωνική πράξη, ή ότι ακόμα και η καλοσύνη, όταν διαπράττει κάποια αμαρτία, κάποιο έστω και αθέλητο σφάλμα, πρέπει να τιμωρείται.

Πάπισσα Ιωάννα

Tuesday, January 18, 2022

Γουίλιαμ Γκόλντινγκ, “Ο άρχοντας των μυγών”


Επιστροφή στη φύση σημαίνει αγριότητα ή μεταφορά του πολιτισμού και των ανταγωνισμών του; Αυτό το διαχρονικό ερώτημα παίρνει αλληγορικές διαστάσεις στο κορυφαίο έργο του Άγγλου Νομπελίστα.

 

William Golding

“Lord of the Flies”

1954

Γουίλιαμ Γκόλντινγκ

“Ο άρχοντας των μυγών”

μετ. Ε. Τσιρώνη

εκδόσεις Διόπτρα -2021


Διαβάζω σιγά σιγά παγκόσμιας αξίας έργα για να γεμίσω τον νου μου με ποιοτικά αναγνώσματα. Για να μάθω κι εγώ πώς προάγεται ο διεθνής πολιτισμός, πώς η λογοτεχνία κατακτά τις δικές της κορφές.


> Ο Γουίλιαμ Γκόλντινγκ γεννήθηκε το 1911 στην Κορνουάλη, όπου και πέθανε το 1993. Ο πατέρας του ήταν δάσκαλος, επάγγελμα που θα επέλεγε τελικά και ο γιος. Ο Γκόλντινγκ σπούδασε αγγλική φιλολογία στην Οξφόρδη και αφού έκανε μερικές απόπειρες ως συγγραφέας και ηθοποιός άρχισε να εργάζεται ως δάσκαλος. Παντρεύτηκε και απέκτησε δύο παιδιά. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε στο Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό και μεταξύ των άλλων επιχειρήσεων όπου έλαβε μέρος ήταν και η βύθιση το 1940 του "Βίσμαρκ", του μεγαλύτερου γερμανικού θωρηκτού, και η απόβαση στη Νορμανδία. Όταν αποστρατεύθηκε, το 1945, συνόψισε τις πολεμικές του εμπειρίες ως εξής: "Ο άνθρωπος, παράγει το κακό όπως η μέλισσα παράγει το μέλι" και ξαναγύρισε στη δουλειά του δασκάλου. Παράλληλα έγραψε βιβλία, αλλά κανένα δεν έφθανε στο τυπογραφείο. Ο Γκόλντινγκ ήταν 44 ετών όταν, το 1954, κυκλοφόρησε "Ο άρχοντας των μυγών" που με την εκπληκτική εμπορική του επιτυχία επέτρεψε στον συγγραφέα του να αφήσει τη δουλειά του δασκάλου κα να αφοσιωθεί αποκλειστικά στο γράψιμο. Ακολούθησαν μεταξύ άλλων "Οι κληρονόμοι" (1955), "Μάρτιν ο φαταούλας" (1956), "Ελεύθερη πτώση" (1960), "Το κωδωνοστάσιο" (1964), "Ορατό σκοτάδι" (1979), "Άνθρωποι και ποντίκια" (1984) και η τριλογία: "Μύησις ταξιδευτού" (1980), με το οποίο κέρδισε το Βραβείο Booker, "Σε απόσταση αναπνοής" (1987), "Φωτιά στα έγκατα". Μετά τον θάνατο του Γκόλντινγκ εκδόθηκε το 1996 "Η διπλή γλώσσα".
Η βράβευση του Γκόλντινγκ με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1983 ήταν έκπληξη επειδή εκείνη τη χρονιά επικρατέστερος βρετανός υποψήφιος εθεωρείτο ο Γκράχαμ Γκριν (1904-1991).

 

ΕΜΒΛΗΜΑΤΙΚΟ έργο το οποίο έδωσε φήμη στον συγγραφέα και συνέβαλε στην κατάκτηση εκ μέρους του του βραβείου Nobel. Μια ομάδα παιδιών πέφτει με το αεροπλάνο σε ένα εξωτικό νησί και αναγκάζεται να ζήσει εκεί χωρίς ενήλικες, μόνη με τις δικές της δυνάμεις. Όσο το διαβάζω, τόσο ξεπηδούν άλλα βιβλία που το γέννησαν:

-“Το νησί των θησαυρών” (1881-2) του Robert Louis Stevenson: Ταυτόχρονα µία ιστορία ενηλικίωσης και µία ατµοσφαιρική περιπέτεια µε αλησµόνητους χαρακτήρες και δράση. Ο Τζιµ Χόουκινς ζει µια ήρεµη ζωή στο πανδοχείο του πατέρα του, µέχρι που εµφανίζεται ένας γερο-θαλασσόλυκος, ο οποίος όµως λίγο αργότερα πεθαίνει. Ο Τζιµ ανακαλύπτει στο σεντούκι του τον χάρτη ενός νησιού όπου έχει κρύψει τον θησαυρό του ο θρυλικός πειρατής καπετάν Φλιντ. Από εκείνη τη µέρα ξεκινάνε οι περιπέτειές του…

-“Χελιδόνια και αμαζόνες” (1929 κ.εξ.) του Arthur Ransome.

-“Κοραλλένιο νησί” (1857) του Robert Michael Ballantyne: Τρεις δεκαπεντάχρονοι φίλοι καταφέρνουν να ζήσουν το όνειρο της ζωής τους: να ταξιδέψουν στα νησιά της θάλασσας των Κοραλλίων. Όμως το καράβι τους βουλιάζει και αυτοί βρίσκονται ναυαγοί σ’ ένα παραδεισένιο νησί, όπου ξαφνικά φτάνουν πειρατές και κανίβαλοι...

-“Ροβινσώνας Κρούσος” (1719) του Daniel Dafoe: Όταν το πλοίο του Ροβινσώνα Κρούσου ναυάγησε, αυτό ήταν ο μοναδικός επιζών. Ξεβράστηκε στην ακτή ενός έρημου νησιού. Εκεί έχτισε ένα καταφύγιο, έμαθε να υπερασπίζεται τον εαυτό του και να κυνηγάει για να έχει τροφή. Μετά από χρόνια μοναξιάς, ο Κρούσος ανακαλύπτει ότι ίσως τελικά να μην είναι μόνος του. Ποιος άλλος βρίσκεται στο νησί; Και θα μπορέσει ποτέ ο Ροβινσώνας Κρούσος να επιστρέψει στην πατρίδα του;

 

ΕΝΩ το βιβλίο ξεκινά ως ένα μυθιστόρημα περιπέτειας με ήρωες παιδιά, σταδιακά καταλαβαίνουμε ότι το περιβάλλον ενός απομακρυσμένου νησιού, όπου δεν κατοικούν ενήλικες, δίνει ένα καλό πλαίσιο στον Golding για να χτίσει τη δική του αλληγορία περί ήθους, ενστίκτου και πολιτισμού. Παιδιά 6 μέχρι 12 περίπου χρονών, που έχουν μεγαλώσει σε ένα εγγλέζικο περιβάλλον, που έχουν δηλαδή υιοθετήσει τις πρώτες αρχές της κοινωνίας, πώς θα συμπεριφερθούν σε ένα ελεύθερο πεδίο; Θα ακολουθήσουν το ένστικτο της ζούγκλας, δηλαδή της προκοινοτικής ζωής, ή θα συνεχίσουν όσα είχαν μάθει στον πολιτισμό;

ΑΥΤΟ μού φέρνει στον νου ένα άλλο εμβληματικό έργο της παγκόσμιας γραμματείας:

-“Αιμίλιος, ή Περί Αγωγής” (1762) του Jean-Jacques Rousseau: Σε μόνιμη διαμάχη με τους συγχρόνους του, ο J.-J. Rousseau στον Αιμίλιο, "έργο κλειδί για τον πολιτισμό μας", όπως χαρακτηρίσθηκε από τους μελετητές του, εκθέτει τις απόψεις του περί αγωγής. Η παιδαγωγική του θεμελιώνεται σε δύο μεγάλες αρχές: την απομάκρυνση του παιδιού από την ολέθρια επιρροή της κοινωνίας και την ανάπτυξη της ελευθερίας. Ο πλούτος, το θεωρητικό ενδιαφέρον και ο ζωογόνος ρόλος αυτού του κειμένου σήμερα το καθιστούν απαραίτητο όχι μόνο σε παιδαγωγούς, κοινωνιολόγους, και φιλοσόφους αλλά και σε κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο.


Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ του χώρου και η αρχική ευφορία των παιδιών δίνει την εικόνα ενός παραδείσου χωρίς πολιτισμό και μεγάλους. Ατελείωτη φύση, ανεμελιά, άφθονη τροφή, ελευθερία. Τα πρώτα βήματα της αυτοοργάνωσης περιλαμβάνουν ίσως μια υποθετική κατάσταση για το πώς οι άνθρωποι οργανώθηκαν σταδιακά: α) όρισαν αρχηγό και έκαναν συνελεύσεις, β) άναψαν φωτιά και όρισαν υπεύθυνους για αυτήν, ώστε να τους δει ένα διερχόμενο πλοίο, γ) έφτιαξαν καταφύγια για τις καιρικές συνθήκες, δ) έφτιαξαν ομάδες κυνηγών για να έχουν κρέας, πέρα από φρούτα. Ο παράδεισος των τροφοσυλλεκτών περνά στη φάση του κυνηγιού και της χρήσης της φωτιάς κι έτσι παίρνει σχεδόν αυτόματα χαρακτηριστικά πολιτισμού, αλλά χαλαρά και όχι πειθαρχημένα.

ΤΑ ΦΡΥΓΑΝΑ που γίνονται προσάναμμα για τη συναισθηματική πυρκαγιά είναι ο ανταγωνισμός. Εξαρχής οι δυο πρωταγωνιστές βρίσκονται σε μια άλλοτε ελαφριά κι άλλοτε έντονη κόντρα για την εξουσία: ο Ralph, ο αρχηγός, κι ο Jack, ο επικεφαλής των κυνηγών. Στην αρχή διαφωνούν για τις προτεραιότητες: ο πρώτος θεωρεί ότι ο καπνός πρέπει να εκλύεται συνεχώς, ώστε να τους δουν και να τους σώσουν, ο δεύτερος ότι πρέπει να κυνηγήσουν γουρούνια για να έχουν κρέας. Και πάνω σ’ αυτό το προσάναμμα πέφτει ο φόβος, που αχνοκαίει όταν οι μικροί πιστεύουν ότι υπάρχει ένα θηρίο στο νησί. Ανταγωνισμός και φόβος.

ΣΗΜΕΙΟ καμπής είναι το κυνήγι ενός αγριόχοιρου που μετατρέπεται πρόσκαιρα σε απόπειρα σφαγής του Robert, ενός παιδιού. Η έκσταση του κυνηγιού, η λύσσα της νίκης, η μανία των βακχικών ορμών παίρνει χαρακτήρα τελετουργίας, το μαχαίρι πλησιάζει το σώμα του νεαρού ανθρώπου, οι ιαχές βομβίζουν γύρω του, ένα τύμπανο θα ήθελαν να έχουν, για να ολοκληρώσουν τη θανάτωση. Το επεισόδιο αποτελεί το μεταίχμιο στο οποίο περνάνε σταδιακά από την αλληλεγγύη στην αχαλίνωτη επιθετικότητα. Το επόμενο στάδιο είναι μια βακχική παράκρουση, που με βροντές, χορό και φαί, οδηγεί στον φόνο του Simon, επειδή τα παιδιά πίστεψαν μέσα στο ομαδικό παραλήρημά τους ότι είναι το θηρίο.

 

Καταλάβαιναν πολύ καλά την απελευθερωτική αγριότητα στην οποία σε οδηγούσε το κρύψιμο πίσω από τη βαφή

 

ΠΩΣ ΛΟΙΠΟΝ τα αθώα παιδιά που βρίσκονται σε έναν παραδείσιο τόπο μετουσιώνονται σε άγριες μαινάδες, γεμάτες ένστικτο και βία; Είναι η επιθετικότητα έμφυτη και βρίσκει κάποια στιγμή τρόπο να εκδηλωθεί ή οι συνθήκες μπορεί εύκολα να οδηγήσουν σε μια μαζική εκτός ελέγχου σκοτοδίνη; Ο Golding φτιάχνει μια αλληγορία, για να απεικονίσει συνθήκες της πρωτόγονης ανθρωπότητας και να διερευνήσει πώς εμφανίστηκε η βία στη ζωή της. Η έξοδος από τον παράδεισο του Θεού, ο φόνος του Κάιν, τα βακχικά παραληρήματα, ο ανταγωνισμός και το ένστικτο υπάρχουν μέσα μας ή δημιουργούνται από τις κοινωνικές συνθήκες;

Πάπισσα Ιωάννα

 

In2life, 12/5/2021 

Saturday, January 15, 2022

Alberto Moravia, “Η προσήλωση”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -3. Ένα ερωτικό τρίγωνο και ο πόθος που ουδέποτε εκπληρώνεται κινητοποιεί την πένα ενός δημοσιογράφου που θέλει να γράψει μυθιστόρημα. Όμως η αλήθεια συνεχώς διολισθαίνει και ποτέ οι ημερολογιακές σημειώσεις που κρατά δεν είναι αξιόπιστες, αλλά πάντα εμφιλοχωρούν μέσα τους επινοημένα συμβάντα.

 

Alberto Moravia

“L’ attentione”

1965

Η προσήλωση

εκδόσεις Κριτική

-2021

 

Μου το σύστησαν κι εγώ το ξεκίνησα με μειωμένες προσδοκίες. Δεκαετία του ’60: πόσο έχει αποβάλει τα μεταπολεμικά κόμπλεξ; Καμία σχέση τελικά.

 

>Ο Αλμπέρτο Μοράβια (1907-1990) γεννήθηκε και πέθανε στη Ρώμη, που είναι το σκηνικό των περισσότερων βιβλίων του. Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους συγγραφείς της Ιταλίας: ο Μοράβια έγραψε μέσα στο περιβάλλον του μεταπολεμικού ρεαλισμού χωρίς να ταυτιστεί με κανένα λογοτεχνικό κίνημα, δημιουργώντας, μάλλον, ο ίδιος σχολή με το έργο του. Το 1929 εκδόθηκε στο Μιλάνο το πρώτο του μυθιστόρημα, "Οι αδιάφοροι", μια ρεαλιστική περιγραφή της μεσαίας τάξης, που έγινε μπεστ σέλερ και αργότερα μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο με πρωταγωνιστή τον Ροντ Στάιγκερ. Με τα επόμενα μυθιστορήματά του επιχείρησε να σχολιάσει την κατάσταση των πραγμάτων στην Ιταλία κατά τη διάρκεια του φασισμού, προκαλώντας το θρησκευτικό και πολιτικό κατεστημένο της εποχής. Η κοινωνική αλλοτρίωση, το σεξ χωρίς αγάπη, η συχνά αξιολύπητη εικόνα του ανδρικού φύλου, το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, η συναισθηματική ανικανότητα, τα προβλήματα του σύγχρονου ζευγαριού και η απομόνωση αποτελούν μερικούς από τους θεματικούς άξονες στα μυθιστορήματα "Αγκοστίνο", 1944, "Μια γυναίκα από τη Ρώμη", 1947, "Η ανυπακοή", 1948, "Ο κομφορμιστής", 1951, "Η χωριάτισσα", 1957, "Η πλήξη", 1960. Έγραψε, επίσης, νουβέλες, σενάρια και συλλογές διηγημάτων. Πολλά βιβλία του μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο (όπως τα "Μια γυναίκα από τη Ρώμη", το 1954, από τον Λουίτζι Τζάμπα, "Αγκοστίνο", το 1962, από τον Μάουρο Μπολονίνι, "Η περιφρόνηση", το 1963, από τον Ζαν-Λυκ Γκοντάρ, "Η πλήξη", το 1963, από τον Νταμιάνο Νταμιάνι, "Οι αδιάφοροι", το 1964, από τον Φραντσέσκο Μαζέλι, "Ο κομφορμιστής", το 1970, από τον Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, κ.ά.), καθώς διακρίνονται από καθαρά "κινηματογραφικές" αρετές: απλό αφηγηματικό στιλ, δυνατή πλοκή, καίριες ψυχολογικές παρατηρήσεις και αυθεντικούς χαρακτήρες.

 

Ο FRANCESCO MERINGI παντρεύτηκε σχετικά νεαρός τη λαϊκή κοπέλα Cora, η οποία μάλιστα είχε μια κόρη, την Gabriella ή Baba, από έναν Γερμανό αξιωματικό. Ο πρωταγωνιστής, που είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας, ταξιδεύει για μήνες, προκειμένου να σπάσει το μίζερο περιβάλλον της οικογένειας, στο οποίο ζει, αφότου κατάλαβε ότι έπαψε να αγαπά τη γυναίκα του. Μετά από μια δεκαετία τέτοιας παγωμένης κατάστασης κι ενώ η Baba είναι πλέον είκοσι, όλα αλλάζουν.

Ο ΗΡΩΑΣ αναπληρώνει το κενό της γυναίκας του με πόρνες. Η Cora στρέφεται στο επάγγελμα της προαγωγού και μάλιστα για ένα τρίμηνο επιχείρησε να εκδώσει και την κόρη της. Οι δυο παράλληλοι άσωτοι βίοι συγκλίνουν, όταν η Baba παρακαλεί τον Francesco να της φέρεται σαν πατέρας της κι αυτός την ερωτεύεται. Η ανάγνωση του “Οιδίποδα Τυράννου” υποδεικνύει τις βαθύτερες αιμομικτικές αναφορές που πεταλουδίζουν σε όλο το κείμενο.

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ θα ήταν ένα εύκολο πορνογράφημα, μολονότι δεν περιέχει περιγραφές και βωμολοχίες, αν ο Moravia δεν έχτιζε πάνω στο δυνάμει αιμομικτικό τρίγωνο μια ολόκληρη ψυχολογική γέφυρα. Πρώτα απ’ όλα η γραφή του είναι τόσο καθαρή, που ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται διαυγέστατα τα γεγονότα αλλά και τις ψυχικές και νοητικές ακροβασίες των χαρακτήρων. Οι διάλογοι π.χ. καθιστούν τόσο ευκρινές πώς σκέφτεται ο καθένας και με μια τριμερή οπτική γωνία ο πεζογράφος αποκαλύπτει, πότε από δω και πότε από κει, την στάση τους σε κάθε περίσταση. Πώς βλέπει π.χ. ο Francesco τη δική του αποστασιοποίηση, την πορνεία, την ανακάλυψη πως η Cora κάνει την τσατσά μέσω τηλεφωνικών ραντεβού, την εκπόρνευση της Baba, τον κρυφό έρωτά του για την προγονή του…


ΑΠ’ ΤΗΝ ΑΛΛΗ, ο πρωταγωνιστής γράφει ένα ημερολόγιο, στο οποίο θα στηρίξει το μελλοντικό μυθιστόρημά του. Στην αρχή δεσμεύεται να καταγράφει ακριβώς τα γεγονότα, αντικειμενικά και ασχολίαστα. Σιγά σιγά, όχι μόνο σχολιάζει, όχι μόνο μυθιστορηματοποιεί τη γραφή του, αλλά και προσθέτει φανταστικές σκηνές, που κάνουν το ίδιο το ημερολόγια αυτόχρημα λογοτεχνικό έργο. Παρακολουθούμε τον συγγραφέα να ζει και να γράφει παράλληλα, να ζει τα γεγονότα και να τα σκέφτεται και μαζί να τα σχολιάζει και να τα παραλλάσσει και να τα περνά από το πρίσμα της λογοτεχνικής πένας του.

ΤΕΛΙΚΑ, αυτό το αριστούργημα είναι εξαιρετικό για δύο λόγους, εκτός από τον τρόπο γραφής. Η γραφή περιίπταται γύρω από την ερωτική επιθυμία του Francisco προς την προγονή του, κυλιέται σε μια πλειάδα σαρκικών επαφών και ερωτικών πόθων, εκτονώνεται με φαντασιώσεις και λόγια, αλλά ποτέ δεν φτάνει στο κέντρο που είναι η πραγματική αιμομιξία. Κι απ’ την άλλη, το ημερολόγιο που γίνεται μυθιστόρημα αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει γραφή χωρίς φαντασία, δεν υπάρχει ουδέτερη καταγραφή των γεγονότων, αλλά όλα είναι διαμεσολαβημένα, φανταστικά ή σκόπιμα πλαστά.

Αυτός είναι ο λόγος που τα ημερολόγια, οι εφημερίδες, οι αυτοβιογραφίες, όπως και οι κάθε λογής εξομολογήσεις και αναμνήσεις είναι λίγο πολύ ψευδείς ως προς τα γεγονότα και αληθείς από ψυχολογική άποψη

Η ημερολογιακή γραφή υπονομεύει την αλήθεια, μετατρέποντας την κατ’ επίφαση αντικειμενικότητα σε παραχάραξη.

Πάπισσα Ιωάννα

 

In2life, 23/6/2021

Wednesday, January 12, 2022

William Saroyan, “Η ανθρώπινη κωμωδία”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -2. Ο πόλεμος, που καταδικάζεται λογοτεχνικά, έρχεται σε αντίστιξη με την Οδύσσεια. Η Αμερική του 1942 ζει την ειρηνική ζωή που θολώνει όσο κάποια νέα παιδιά είναι στην πρώτη γραμμή του πυρός.

 

William Saroyan

“The Human Comedy”

1943

“Η ανθρώπινη κωμωδία”

μετ. Ν. Μάντης

εκδόσεις Gutenberg -2021

 

Κλασική λογοτεχνία σημαίνει καταξιωμένη, αλλά το ζητούμενο είναι πόσο ανταποκρίνεται σε μια σημερινή ανάγνωση.


> O William Saroyan (1908-1981), παιδί Αρμένιων μεταναστών στην Αμερική, ήταν πολύ δημοφιλής μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και είχε τιμηθεί με το βραβείο Πούλιτζερ.

 

ΞΕΚΙΝΩ με ενθουσιασμό γιατί βλέπω μια πολύ έξυπνη ιδέα, γραμμένη απλά, ώστε να πετύχει τον στόχο της. Ο δεκατετράχρονος Homer Macauley ζει στην Ithaca των ΗΠΑ κι εργάζεται ως ταχυδρόμος, για να συνεισφέρει οικονομικά στην οικογένειά του, που ζει χωρίς πατέρα. Αποτελείται από τη μάνα του Katie, τον μεγάλο αδελφό του Marcus, που λείπει στρατιώτης στην Ευρώπη (είμαστε μέσα στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο), τον τετράχρονο αδελφό του Ulysses και την αδελφή τους Bess.

Η ΠΑΙΔΙΚΗ απλότητα θαμπώνει αφενός απ’ τη φτώχια που περιορίζει την οικογένεια, αφετέρου απ’ την απώλεια του πατέρα και φυσικά απ’ την αγωνία για τον Marcus, ο οποίος βρίσκεται συνεχώς σε κίνδυνο μέσα στον πόλεμο. Αυτή η ατομική (και οικογενειακή) μοίρα διασταυρώνεται με τα τηλεγραφήματα που παραδίδει ο μικρός ήρωας στις οικογένειες, τηλεγραφήματα που αναγγέλλουν τον θάνατο κάποιου στρατιώτη. Η ανησυχία για τον αδελφό πέφτει πάνω, συναντά, εντείνεται από το πένθος που έρχεται με λίγες λέξεις να συντρίψει μάνες και συζύγους.

ΚΙ ΑΠ’ ΤΗΝ ΑΛΛΗ, η Ithaca (Ιθάκη), ο Homer (Όμηρος), ο Ulysses (Οδυσσέας) κ.ο.κ. παραπέμπουν ευθέως στην ομηρική Οδύσσεια. Όχι στην Ιλιάδα. Στην Οδύσσεια, αφενός επειδή αυτό το έπος θεωρείται ως το φιλειρηνικό ομόλογο της φιλοπόλεμης Ιλιάδας κι αφετέρου επειδή ο νόστος, που είναι σημαντικός για κάθε πολεμιστή, δεν έρχεται αν αυτός πεθάνει. Άρα, η επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη αντιδιαστέλλεται με τη μη επιστροφή πολλών Αμερικανών στρατιωτών στη δική τους πατρίδα.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ παρακολουθεί την ήσυχη ζωή του Homer (και του λιλιπούτειου Ulysses) στο σχολείο και στη δουλειά, αλλά μέσα σ’ αυτήν την ησυχία τα τηλεγραφήματα-μηνύματα θανάτου ραγίζουν ανεπανόρθωτα το γυαλί. Ιδιαίτερα ενδεικτική είναι η σκηνή στην οποία φτάνει στο σπίτι της κυρίας Μποφρέρ, για να της παραδώσει το τηλεγράφημα θανάτου του γιου της, φτάνει ενώ αυτή έχει γιορτή. Η ζωή και ο θάνατος παίζουν κρυφτό. Η ζωή μοιάζει να κινείται αυτόνομα, αλλά θολώνει από την αγωνία για όσα συμβαίνουν στην εμπόλεμη Ευρώπη κι έρχονται ως ανακοινωθέντα θανάτου. Αυτή τη ζωή, με την οικογένεια, το επάγγελμα, τους φιλήσυχους δρόμους, το φαγητό, τα μικρά πάθη υπόσχεται ο Marcus στον συστρατιώτη του Tobey George, ο οποίος μεγάλωσε σε ορφανοτροφείο και δεν έζησε όλα αυτά. Η τραγικότητα του τέλους, όπου ο Tobey κι ο Marcus αλλάζουν ρόλους, δίνει μια ακόμα δραματική ώθηση σε όσα εξιστορούνται εξαρχής.

ΕΙΝΑΙ ένα βιβλίο που διαβάζεται εύκολα, αλλά συνάμα προκαλεί δύστηνες σκέψεις και βαριά συναισθήματα. Η επιφανειακή απλότητα δεν αποκρύπτει τον θάνατο που ακούγεται, που ελλοχεύει, που απλώνεται σε γνωστούς και αγνώστους σε μια αντιπολεμική στίξη.

Πάπισσα Ιωάννα

Παραλλαγή του δημοσιεύτηκε στο In2life, 5.10.2021 

Sunday, January 09, 2022

Τζ. Ντ. Σάλιντζερ, “Ο φύλακας στη σίκαλη”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -1. Πώς ένας έφηβος, με γλώσσα αργκό και προφορική, ψάχνει μέσα στον μηδενισμό του και την κοινωνική αλητεία του να βρει το στίγμα του;

 

J.D. Salinger

“The Catcher in the Rye”

1951

Τζ. Ντ. Σάλιντζερ

“Ο φύλακας στη σίκαλη”

μετ. Α. Δημητριάδου

εκδ. Πατάκη -2020


Μερικά κλασικά έργα δεν έρχονται νωρίς, αλλά εμφανίζονται ξαφνικά στη ζωή σου και, ενώ λες πάντα ότι πρέπει να τα διαβάσεις, έρχεται η ώρα και λες, ναι άξιζε.


> Ο J. D. Salinger (1919-2010) γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη. Κέρδισε τη συγγραφική του φήμη με την έκδοση ενός και μόνο μυθιστορήματος, του "The Catcher in the Rye" ("Ο φύλακας στη σίκαλη", 1951), του οποίου ο κεντρικός ήρωας, Holden Caulfield, συνόψιζε τη βίαιη έκφραση του άγχους της νέας γενιάς της εποχής. Η αίσθηση που προκάλεσε το βιβλίο και η ταύτισή του με τη γενιά των μπήτνικ, ανάγκασε τον Σάλιντζερ να εγκαταλείψει τη Ν. Υόρκη για ένα σπίτι στους μακρινούς λόφους του Cornish, New Hampshire. Προηγουμένως, είχε προλάβει να δημοσιεύσει και ορισμένα διηγήματά του, σε ένα από τα οποία -στο "A Perfect Day for Bananafish" ("Τέλεια μέρα για μπανανόψαρα", περιοδικό "New Yorker", 1949)-, εμφανίζεται για πρώτη φορά ο Seymour Glass, χαρακτήρας τον οποίο ξαναβρίσκουμε στα βιβλία "Franny and Zooey" ("Φράνυ και Ζούι", 1961) και "Raise High the Roof Beam, Carpenters/Seymour: An Introduction" ("Ψηλά σηκώστε τη στέγη, ξυλουργοί/Σίμορ: συστατικά στοιχεία", 1963), τα μόνα άλλα βιβλία που εξέδωσε ο Σάλιντζερ. Από 35, περίπου, διηγήματά του που δημοσιεύτηκαν σε διάφορα περιοδικά, επέτρεψε να εκδοθούν όσα, κατά τη γνώμη του, μπορούσαν να αντέξουν στο χρόνο, στον τόμο "Nine Stories" ("Εννέα ιστορίες", 1953). Πέθανε τον Ιανουάριο του 2010 στο σπίτι του, στο Νιού Χαμπσάιρ, από φυσικά αίτια.


ΑΥΤΟ που εξ αρχής σε πιάνει από τη μύτη και σε τραβάει μέσα στο βιβλίο είναι το ύφος του νεαρού αφηγητή. Εφηβική-νεανική αργκό, γεμάτη μαγκιά και αφέλεια, επαναστατικότητα κι αντισυμβατικότητα, ένα κράμα επιθετικού ύφους και σνομπ ανίας. Φαντάζομαι πως η μετάφραση θα είχε πολλές δυσκολίες ώστε να αντιστοιχηθεί η αμερικάνικη μεταπολεμική νεανική ιδιόλεκτος με την ελληνική. Κι άραγε θα ήταν το ίδιο κείμενο το 1978 όταν πρωτομεταφράστηκε στα ελληνικά και το ίδιο τώρα; Δηλαδή πώς μιλούσε ένας έφηβος τη μεταπολιτευτική περίοδο και πώς σήμερα;

Ο HOLDEN Caulfield είναι ένας έφηβος που σπουδάζει στο Pencey, αλλά για μια ακόμα φορά αποβάλλεται από το σχολείο, λόγω της “αλήτικης” συμπεριφοράς του, όπως είχε γίνει και σε άλλα σχολεία προηγουμένως. Η δεκαεξάχρονη αλητεία του είναι σύμφυτη με την ιδιοσυγκρασία του και γι’ αυτό ο νεαρός αφηγητής μπαίνει κατευθείαν στο μυαλό μας ως ζωντανός και αληθινός χαρακτήρας. Έτσι, ενώ δεν ξέρουμε πού πάει και πώς θα εξελιχθεί η ιστορία, ο ίδιος ο πρωταγωνιστής μπορεί να κρατήσει με τον λόγο του και την επαναστατική του ατομικιστική ματιά το ενδιαφέρον.

ΚΙ ΟΝΤΩΣ η ιστορία είναι μια σειρά από συναντήσεις και σκέψεις του Holden, καθώς φεύγει από το σχολείο. Συγκάτοικοι, συμμαθητές, γκόμενες, μια πόρνη, μια παλιά φίλη, ένας καθηγητής, όλοι οι σάπιοι κατ’ αυτόν που εκπροσωπούν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο ένα “κάλπικο” (αγαπημένη του λέξη) σύστημα. Οι κατηγορίες δεν είναι συγκεκριμένες, ή μάλλον είναι οι συνηθισμένες αιτιάσεις των εφήβων. Έτσι, η προσοχή μας δεν εστιάζεται πράγματι στην ψεύτικη κοινωνία, αλλά στη συνείδηση του νεαρού που εκτοξεύει την αγανάκτησή του, τον σνομπισμό και την απέχθειά του σε ό,τι συναντά. Με μια έννοια λοιπόν έχουμε ένα Bildungsroman, ένα μυθιστόρημα μαθητείας, που σαρώνει όσα ζει ο Holden. Άραγε θα καταλήξει σε ένα είδος ενηλικίωσης, δηλαδή αυτοσυνειδησίας;

ΚΙ ΟΝΤΩΣ καταλήγει. Σε όλο το βιβλίο ο νεαρός διακρίνεται από ένα είδος μηδενισμού, καθώς μισεί τα πάντα, δεν βρίσκει ενδιαφέρον σε τίποτα, αγαπά ίσως μόνο την αδελφή του Φοίβη, αλλά πουθενά αλλού δεν δείχνει κανένα ενδιαφέρον, καμία πώρωση, τίποτα που να τον κάνει να ενεργοποιηθεί. Ψάχνει και ψάχνεται, όλα όμως του φαίνονται ανούσια. Διαβάζει βιβλία, παίζει τένις, είναι καλός στην έκθεση, αλλά όλα τα …σκατώνει, επειδή δεν έχει κανένα κίνητρο. Ανάμεσα στην αρχική σκηνή όπου συναντά τον γηραιό καθηγητή του Spencer και μία από τις τελευταίες όπου συνομιλεί με τον νεαρότερο καθηγητή Antolini, αναδεικνύεται όλη αυτή η αρνητική στάση ζωής. Εφηβική κι αμήχανη. Το βιβλίο κλείνει με ένα ανοικτό τέλος, αλλά μένει μια γεύση αισιοδοξίας.

ΤΟ ΧΑΡΗΚΑ!

In2life, 15/3/2021 

Πάπισσα Ιωάννα