Τσιμπολογώντας την επικαιρότητα

Πνευματικοί άνθρωποι και κοινωνικός λόγος, λογοκρισία και ομοφοβία, διαφήμιση και βιβλίο, συγγραφείς-πρότυπα και δημοσιογράφοι-κόλακες…

 

1.Η ελευθερία λόγου και η φωνή των πνευματικών ανθρώπων

Η φωνή των διανοούμενων (Guardian, 28/3/2014): ο Ορχάν Παμούκ και άλλοι διεθνούς φήμης συγγραφείς συνυπογράφουν μια ανοικτή επιστολή, στην οποία εκφράζουν τη διαμαρτυρία-τους για την προσπάθεια του Ερντογάν να φιμώσει το twitter και το youtube. Διάβασα (δεν θυμάμαι πού) ότι ο Ερντογάν που επιχειρεί να κλείσει το διαδίκτυο θυμίζει τον Ξέρξη, ο οποίος έβαλε να μαστιγώσουν τη θάλασσα. Αφήνω παράμερα το γεγονός αυτό, παρόλο που ενδιαφέρομαι ως μπλόγκερ να υπάρχει ελευθερία λόγου, και εστιάζω στη φωνή των πνευματικών ανθρώπων, που θα μπορούσε παντού και στην Ελλάδα να είναι στεντόρεια, πνευματικών ανθρώπων που δεν ξέρω αν συνεπαίρνουν τα πλήθη, αλλά τουλάχιστον ορθώνουν τον λόγο απέναντι στη βαρβαρότητα.

 

2.Λογοτεχνία και ΜΜΕ

Διαφήμιση και βιβλίο: Μερικές φορές βλέπω έκθαμβος τα δελτία ειδήσεων, συνήθως τα μεσημεριανά, να αφιερώνουν τα ρεπορτάζ-τους στην έκδοση ενός καινούργιου βιβλίου, γεγονός που θα έπρεπε να με κάνει να χαίρομαι για την προβολή της λογοτεχνίας στο ευρύ κοινό. Αν όμως σκεφτεί κανείς τι βιβλία προβάλλονται, ποιοι είναι οι συγγραφείς-τους, ποια η σχέση-τους με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (μήπως είναι δημοσιογράφοι;) ή με τον πολιτικό χώρο (μπας και είναι πολιτικοί, πολιτευτές ή συγγενείς πολιτικών;), ποιοι εκδοτικοί οίκοι βρίσκουν δίοδο στο γυαλί, δεν πρέπει να απορεί γιατί ο πολιτισμός της πλατιάς μάζας είναι η γκλαμουριά, το λούσο, ο Νταν Μπράουν και οι Πενήντα αποχρώσεις του γκρι.  

3.Τελικά μιλάνε οι πνευματικοί άνθρωποι;

Είναι ομοφοβική η Σώτη; Παραδόξως (συνεχίζοντας το δεύτερο παρασχόλιο της ανάρτησης) χθες στο γυναικείο τηλεμαγκαζίνο Joy (στον τηλεοπτικό Σκάι) είχαν πάρει συνέντευξη από τη Σώτη Τριανταφύλλου, πρόσκληση που εκ πρώτης όψεως φαίνεται αταίριαστη με το εικαζόμενο κοινό της εκπομπής. Ή μήπως η Τριανταφύλλου έχει ένα ευρύτερο fun club που την παρακολουθεί; Ένα σχόλιο στην AthensVoice δείχνει πώς η συγγραφέας παρεμβαίνει κατά καιρούς και λέει ανοιχτά τη γνώμη-της:

Και καλημέρα να πει, κάποιον θα συγχύσει. Το κείμενό της στην Αthens Voice για την επέτειο του Πολυτεχνείου προκάλεσε πολλά νεύρα, ένα άλλο στη Γυναίκα κατηγορήθηκε ως ομοφοβικό, αυτό για την Αυγή προκάλεσε απάντηση της εφημερίδας. Το 2009, στην παρουσίαση του βιβλίου της Ο Χρόνος Πάλι στο Φλοράλ δέχθηκε επίθεση με αβγά, ενώ είχε εκνευρίσει πολλούς και η στάση της σχετικά με απολύσεις στις εκδόσεις Πατάκη. Η Σώτη είναι πετυχημένη συγγραφέας, πλέον διδάσκει αμερικανική ιστορία σε σχολείο στο Μπρούκλιν και είχε πάντα πανκ μαλλιά. Ποτέ δεν μάσησε τα λόγια της. Από τις πιο γνωστές μορφές της Πρωτοβουλίας των 58.

Για να το συνδέσουμε και με το πρώτο παρασχόλιο της ανάρτησης, δείτε και τη συνέντευξή-της στη Lifo έναν χρόνο πριν.

4.Λογοτεχνία και δημόσιος λόγος

Εντέλει, συνειδητοποιώ ότι όλα τα παραπάνω γυρίζουν γύρω από ένα βασικό θέμα: πόσο η ίδια η λογοτεχνία είναι δραστική (πόσο δηλαδή τα κείμενα αρκούν για να διαδραματίσουν κοινωνικό ρόλο) και αν οι συγγραφείς οφείλουν να εκφέρουν άλλον δημόσιο λόγο, ώστε να δείξουν ως διανοούμενοι τον δρόμο για συζητήσεις και επανακαθορισμούς. Δεν θα ξαναμιλήσω για την ανάγκη εξωστρέφειας του αναγνώστη, αλλά για τη φωνή του δημιουργού, ο οποίος είχε/έχει αποσυρθεί από προσκήνιο, μιλώντας μόνο μέσα από το τυφλό δωμάτιο του γραφείου-του.

5.Πες-μου ποιος είσαι για ν’ ασχοληθώ μαζί-σου

Εκδίδει ο Γιάννης Μπουρδουλόπουλος το βιβλίο-του “Σταυροβελονιά και ψαροκόκαλο. Ο πολιτισμός του κεντήματος”. Το βιβλίο είναι πολύ καλό, αφού όχι μόνο παρουσιάζει με φωτογραφίες τις τεχνικές του κεντήματος, αλλά κάνει και μια εμβριθή λαογραφική μελέτη για τις ελληνικές κοινότητες, που έδειξαν στο κέντημα στοιχεία της κουλτούρας-τους που δεν φαίνεται με το πρώτο μάτι, και συνάμα αναδεικνύει μια μορφή παραγνωρισμένης (ζωγραφικής) καλλιτεχνίας. Κανείς κριτικός ή δημοσιογράφος δεν ασχολείται μ’ αυτό! Εκδίδει η Κατερίνα Σχινά το βιβλίο-της “Καλή και ανάποδη. Ο πολιτισμός του πλεκτού” κι αμέσως πρέπει όλοι να πέσουν πάνω-του, να το παρουσιάσουν, να της πάρουν συνέντευξη κ.ο.κ., όχι επειδή η συγγραφέας-του είναι γνωστή στον χώρο, όχι…, αλλά επειδή το πλέξιμο είναι “μια πράξη επαναστατική” και το βιβλίο προτείνει μια εναλλακτική στάση απέναντι στη ζωή!! 

            Τα παραπάνω ήταν μερικές σκέψεις παρά ολοκληρωμένες απόψεις και επιχειρήματα. Πιο πολύ αφορμές για μπλογκοκουβέντα… Η βάση-τους έγκειται σε μια κουλτούρα που ίσως πάντα υπήρχε και θα την ονόμαζα «λατρεία του προσώπου». Η κοινωνία έχει μάθει να αγαπά πρόσωπα και όχι ιδέες, να ακούει και να περιμένει να ακούσει κάτι από τον Χ, επειδή τον συμπαθεί, ενώ απαξιώνει τον Ψ, επειδή η φήμη-του δεν είναι σημαίνουσα. Επομένως, οι πνευματικοί άνθρωποι μπορούν να φανούν, αλλά μάλλον (να η αντίφαση) οι απόψεις-τους θα περάσουν, λαμπερές και αξιόλογες, χωρίς να εφαρμοστούν. Λατρεύουμε το πρόσωπο αλλά όχι αυτά που λέει, εκτός αν εξοργίσουν, πικράνουν, ξεβολέψουν. Αυτή η κουλτούρα της προσωπολατρίας στήνει image makers, εξυψώνει το έργο με βάση τον δημιουργό-του, κάνει τηλεοπτικά τα πάντα και συνάμα ό,τι δεν εμφανίζεται στη μικρή οθόνη δεν υπάρχει.

[Υλικό για τη φωτογραφική διακόσμηση του ποστ έλαβα από: www.mxphone.net, gabrielagirmacea.wordpress.com, abcnews.go.com, www.andro.gr, www.upenn.edu, www.velonistas.gr και www.themarysue.com]

Πατριάρχης Φώτιος

“Η στερνή συνοδεία” του Λοράν Γκοντέ

Μπορούμε να θεωρήσουμε τον Αλέξανδρο κέντρο ενός υπαρξιακού συνόλου ή τον θάνατό-του βάση μιας λυσσαλέας, σκηνικής και παρασκηνιακής, διαπάλης για την εξουσία στην αυτοκρατορία-του; 

 

 

Γαλλικός καφές με άρωμα πραλίνα:

Laurent Gaudé

“Pour seul cortège”

Acted Sud 2012

Λοράν Γκοντέ

μετ. Κλαιρ Νεβέ – Εύη Σιούγγαρη

εκδόσεις Μεταίχμιο

2013 

            Η βιογραφία, είτε στην αμιγή-της μορφή είτε στη μυθιστορηματική-της εκδοχή, κερδίζει συνεχώς έδαφος. Είναι η πραγματικότητα που διεγείρει τον αναγνώστη, ο οποίος αναζητά συχνά τα σκοτεινά, τα σκανδαλώδη, τα ζουμερά σημεία μιας διασημότητας, για να τα δει από την κλειδαρότρυπα; Είναι η γοητεία ενός μεγάλου άνδρα ή μιας κραταιής γυναίκας; Είναι ο συνδυασμός δημόσιου και ιδιωτικού, προσωπικού και ιστορικού;

            Ο Μέγας Αλέξανδρος δεν είναι τυχαία μορφή κι ο θάνατός-του, αδιευκρίνιστος και μυστηριώδης όπως και ο τόπος ταφής-του άδηλος και αινιγματικός, προκαλεί την περιέργεια του σημερινού Έλληνα. Ο Γκοντέ ευτυχώς δεν γράφει ένα περιπετειώδες αφήγημα αλά Ιντιάνα Τζόουνς, αλλά ένα πολυπρισματικό, ατμοσφαιρικό κείμενο, όπου ο θάνατος του στρατηλάτη είναι αφορμή για μια υπαρξιακή κατάβαση. Το μυθιστόρημα είναι πολυπρισματικό, καθώς με ποικίλα πρόσωπα και οπτικές γωνίες δίνονται τα γεγονότα και τα συναισθήματα τόσο του ίδιου του Αλεξάνδρου, καθώς πεθαίνει, της Δρυπέτης, Περσίδας πριγκίπισσας και συζύγου του αδικοχαμένου Ηφαιστίωνα, και ενός πλαστού προσώπου, του Ερικλέοπα, ο οποίος με διαταγή του Μακεδόνα ηγέτη εθελούσια πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Ωρείτες, ώστε να οδηγηθεί στον βασιλιά των Ναβανάντα.

            Η Δρύπετη εκπροσωπεί τη χαμένη αυτοκρατορία και τις αξίες των Περσών που πλέον αντικαθίστανται από αυτές των Ελλήνων; Ο Ερικλέοπας με τον θάνατό-του, που έρχεται όταν ανακοινώνει στον Ινδό βασιλιά την απειλή του Αλεξάνδρου, αντιπροσωπεύει το πνεύμα του ελληνισμού που φτάνει πέρα από εκεί που έφτασε ο ίδιος ο Αλέξανδρος; Είναι δύσκολο να αποφανθώ, γιατί το έργο είναι ενός Γάλλου, που δεν ξέρω αν μπορεί ή αν θέλει να εκφράσει τέτοιες γηγενείς σκέψεις.

Μάλλον γύρω από τον θάνατο ενός κορυφαίου ανθρώπου δημιουργείται ένα κενό, που έρχεται η λογοτεχνία να το γεμίσει χωρίς να αφήσει στην ιστορία να τη χειραγωγήσει. Ο Αλέξανδρος και οι υπόλοιποι Μακεδόνες, η Δρύπετη και η εναπομείνασα περσική αυλή είναι φυσικά πραγματικά πρόσωπα, αλλά το μυθοπλαστικό στίγμα της νέας οπτικής το δίνει ο Ερικλέοπας, πρόσωπο επινοημένο. Έτσι, δεν θα έλεγα πως πρόκειται για καθαρόαιμο ιστορικό μυθιστόρημα αλλά για ένα κείμενο που γυρίζει γύρω από ένα κέντρο, που χάνεται. Μια βραχύβια αυτοκρατορία καταρρέει, ένας μεγάλος ηγέτης πεθαίνει και μια νέα πραγματικότητα εγείρεται… 

Δίνω το ιστορικό πλαίσιο για να γίνει κατανοητό το κλίμα:

Οι έριδες που ακολούθησαν το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, οδηγώντας στους πολέμους των διαδόχων και το μοίρασμα της αυτοκρατορίας του είναι πασίγνωστες. Λιγότερο γνωστές όμως είναι οι μηχανορραφίες που διεξάγονταν την ίδια περίοδο στο εσωτερικό της αυλής του στρατηλάτη μεταξύ γυναικών, και συγκεκριμένα των συζύγων του.

Ο Αλέξανδρος είχε νυμφευθεί τη Ρωξάνη, κόρη του σογδιανού αρχηγού Οξυάρτη (329 π.Χ) και τη Στάτειρα, κόρη του Δαρείου Γ΄ (324 π.Χ.), ενώ εικάζεται ότι είχε και μια τρίτη σύζυγο, την Παρυσάτιδα, κόρη του Αρταξέρξη Γ΄. Είχε επίσης δύο παιδιά, τον Αλέξανδρο (από τη Ρωξάνη) και τον Ηρακλή (από μια γυναίκα που ονομαζόταν Βαρσίνη). Σύμφωνα με τον Πλούταρχο (Βίος Αλεξάνδρου, 77.4), μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου, η Ρωξάνη με τη βοήθεια του αντιβασιλέα Περδίκκα, εξόντωσε τη Στάτειρα καθώς και την αδερφή της Δρύπετη (που ήταν χήρα του Ηφαιστίωνα), φορείς βασιλικού αίματος και πιθανές αντιζήλους της στο θρόνο. Η τύχη της Παρυσάτιδας, που ήταν επίσης πριγκίπισσα, είναι άγνωστη αν και σύμφωνα με μια σύγχρονη θεωρία, ίσως ήταν εκείνη που σκότωσε η Ρωξάνη, και όχι η Δρύπετη. Όπως και να έχει, και η ίδια η Ρωξάνη δεν εξασφάλισε τον θρόνο της. Δολοφονήθηκε με διαταγή του Κασσάνδρου, μαζί με τον γιο της Αλέξανδρο το 310 π.Χ, έξι χρόνια μετά τη δολοφονία της μητέρας του Αλεξάνδρου– και… ειδικής σε δυναστικές δολοφονίες – Ολυμπιάδας (316 π.Χ.), η οποία την προστάτευε.

Οι τελευταίοι της βασιλικής οικογένειας – αν και μη αναγνωρισμένοι από τους στρατηγούς-Διαδόχους – ήταν η Βαρσίνη και ο γιος της Ηρακλής, οι οποίοι τελικά δολοφονήθηκαν το 309 π.Χ. μετά από ενέργειες του Κασσάνδρου και του Πολυπέρχοντα (Διόδ. Σικ. 20.28.2-4). Φαίνεται ότι ο Μ. Αλέξανδρος κατέκτησε την Ασία αλλά δεν μπόρεσε να εδραιώσει τη δική του δυναστική γραμμή στην εξουσία.

(Πηγή: http://www.archaiologia.gr/blog/2011/09/12

            Το ζητούμενο στο οποίο τείνει όλη η ιστορία είναι πού θα ταφεί ο Αλέξανδρος, μέσα σε ένα κλίμα συνωμοσιών και συντροφικών συγκρούσεων για τον θρόνο. Κι ενώ οι πρώην στρατηγοί-του προβαίνουν σε εμφύλιο πόλεμο για την εξουσία, μια μικρή ομάδα με τη Δρύπετη οδηγούν τη σορό στα πέρατα της οικουμένης, εκεί όπου την περιμένει ο βασιλιάς των Ναβανάντα, όπως το είχε προετοιμάσει ο Ερικλέοπας.

            Αν κάτι κρατάμε από το έργο είναι πιο πολύ το κλίμα και η μεταθανάτια τύχη του Αλέξανδρου σε μια αυτοκρατορία που δείχνει να μην τον υπολογίζει πια, παρά μόνο ως λάφυρο εξουσίας. Μόνο δυο τρεις σεβάστηκαν απόλυτα τη σορό-του. Μερικές πολύ καλές σκηνές, όπως όταν περνάνε μπροστά στον άρρωστο Αλέξανδρο όλοι οι Μακεδόνες, όταν ο Ταρκιλίας αναγνωρίζει τραυματισμένο τον άλλοτε φίλο-του και νυν σε αντίπαλα στρατόπεδα Αριστόνου, όταν ο νεκρός Αλέξανδρος παρελαύνει με όλους τους νεκρούς συστρατιώτες-του…

 

[Οι εικόνες που συνοδεύουν την ανάρτηση ελήφθησαν από: www.hellinon.net, exiledpersian.blogspot.com, derekbro.blogspot.com, www.imerisia.gr, eftropios.blogspot.com και musicfortheeyes.com]

Πατριάρχης Φώτιος

“Ο Σέρλοκ Χολμς σώζων τον κ. Βενιζέλον”

Όχι, ο Ντόυλ δεν ασχολήθηκε με τα ελληνικά πράγματα, ούτε ο Σέρλοκ Χολμς αναμίχθηκε στις βαλκανικές υποθέσεις. Αλλά ένας Έλληνας συγγραφέας μιμήθηκε τον Άγγλο ομότεχνό-του και εξελλήνισε το αστυνομικό είδος. 

 

 

Ελληνικός καφές με καϊμάκι:

Ανώνυμος

“Ο Σέρλοκ Χολμς σώζων τον κ. Βενιζέλον”

εκδόσεις Άγρα

2013 

            Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες το 1913 στο περιοδικό “Ελλάς”. Εικάζεται από τον επιμελητή Ανδρέα Αποστολίδη ότι μπορεί να το έγραψε είτε ο διευθυντής του περιοδικού Σπύρος Ποταμιάνος ή ένας μεταφραστής, ο Ευάγγελος Παπανικολάου. Κι είναι εύλογο να γράφτηκε ένα τέτοιο έργο από Έλληνες συγγραφείς, αφού το αγγλοσαξονικό αστυνομικό μυθιστόρημα είχε ήδη αρχίσει να αποκτά φίλους και οπαδούς στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα διάφοροι να μιμούνται το είδος και να σπεύδουν να γράψουν ανάλογα, πετώντας και ως δόλωμα το όνομα ενός ξένου συγγραφέα. Γι’ αυτό ιστορικά μπορεί να έχει μεγάλη αξία, αν αναλογιστεί κανείς πώς μεταφέρθηκε στα ελληνικά γράμματα η αστυνομική λογοτεχνία, πώς έβγαλε ρίζες και πώς απέκτησε εν τέλει ντόπιους θεράποντες.

            Η υπόθεση του έργου ακολουθεί τα βήματα του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ (η φλεγματική μορφή του Σέρλοκ Χολμς και η ευήκοος φιγούρα του Ουάτσον, ο οποίος αφηγείται κιόλας), την οποία εξελληνίζει στο σκέλος της απόπειρας δολοφονίας του Ελευθέριου Βενιζέλου. Η δράση λαμβάνει χώρα στο Λονδίνο, η αφήγηση ως προς το κλίμα μιμείται τον Ντόιλ, οι συζητήσεις βγάζουν πάντα τον Χολμς ιδιοφυή και τον Ουάτσον έκθαμβο…

Από την άλλη, το θέμα αποκτά πολιτικές διαστάσεις, αφού η συνωμοσία εις βάρος του Έλληνα πρωθυπουργού εμπλέκει βουλγαρικό δάχτυλο και διεθνή παρασκήνια. Μην ξεχνάτε ότι βρισκόμαστε στην καρδιά των Βαλκανικών πολέμων, στην αρχή μιας δεκαετίας που θα αλλάξει τον χάρτη της Χερσονήσου του Αίμου και θα αναστατώσει ολόκληρη την Ευρώπη με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Βενιζέλος ήταν πολιτική μορφή πρώτης γραμμής, με εχθρούς εντός και εκτός των τειχών, ενώ πρωτοστάτησε στη διεκδίκηση των ελληνικών συμφερόντων την εποχή εκείνη.

Ο αναγνώστης βλέπει μια δειλή μίμηση, που δεν αποφεύγει τις αφέλειες της εποχής, όπως η ξαφνική απόδραση του Χολμς από το ξενοδοχείο μέσω ενός αλεξίπτωτου, που βγήκε από την τσέπη-του σαν λαγός από καπέλο ή που βρήκε πάλι τυχαία την πόρτα ανοικτή κι έτσι μπήκε λαθραία στο ύποπτο σπίτι της οδού Γόρδον (δείγματα αμηχανίας όχι μόνο του ελληνικού κειμένου). Ίσως τον αναγνώστη να ενδιαφέρει περισσότερο να δει την καθαρεύουσα που είναι απλή και σχετικά ρηχή, ίσως νοιάζεται για την ιστορική εποχή που αλλάζει τον χάρτη, ίσως διαβάζει από περιέργεια για το πώς εντοπιώνεται η αγγλική αστυνομική λογοτεχνία, εμπλεκόμενη με τις πολιτικές ραδιουργίες ενός μικρού λαού της Ευρώπης. Γενικά, δεν μπορώ να πω ότι διασκέδασα με το έργο που δεν προσφέρει άλλη απόλαυση πέρα από το ιστορικό βήμα που έκανε. 

[Οι φωτογραφίες ελήφθησαν από: irakliolive.gr, www.npr.org, commons.wikimedia.org και coventgardenmemories.org.uk]

Πατριάρχης Φώτιος

Ανάγνωση και Πολιτική

(Ο αναγνώστης και οι άλλοι ΙΙ)

 

Ωραίες ιδέες, φαντασμαγορικοί κόσμοι, εξαίσιες αφηγηματικές τεχνικές, άρτια γλώσσα, λυτρωτικοί στίχοι… Τι όμως απ’ όλα αυτά επιδρούν στη ζωή-σου και σε αφυπνίζουν από ένα βόλεμα, στο οποίο εκουσίως και ακουσίως έχεις εγκλωβιστεί;

            Έγραψα στην προηγούμενη ανάρτηση (στις 17/3/2014) ότι εύκολα εσύ, ο αναγνώστης, απομακρύνεσαι από τους άλλους, κλείνεσαι στον κόσμο-σου, σκύβεις πάνω στο βιβλίο-σου και παύεις να παρακολουθείς τον περαστικό συνάνθρωπο. Αν θέλεις, δείχνεις και μια διάθεση αυτοεγκλεισμού, αφού εκπέμπεις μηνύματα του στυλ «Μη με ενοχλείτε, διαβάζω». Έτσι, διαμορφώνεται όχι πλέον το προφίλ του άφωνου διανοούμενου συγγραφέα, που κλείνεται στο γραφείο-του και πληκτρολογεί αμέριμνος, αλλά και το προφίλ του φιλήσυχου αναγνώστη, ο οποίος διαβάζει, ενδιαφέρεται για τις λογοτεχνικές εξελίξεις, παρακολουθεί τις κριτικές και τα ιστολόγια, αγωνιά πότε θα βγάλει ο αγαπημένος-του πεζογράφος το νέο-του μυθιστόρημα ή πότε θα μεταφραστεί το τελευταίο αφήγημά-του, αλλά…

            Αυτή η ομφαλοσκοπική συμπεριφορά θεωρείται εύλογη, καθώς πιστεύεται πια ότι η λογοτεχνία δεν επιδρά καθοριστικά στο κοινωνικό τοπίο και στις αλλαγές που συμβαίνουν μέσα σ’ αυτό. Αυτή η θέση εντάσσεται στην ευρύτερη πίστη ότι το βιβλίο δεν μπορεί να σε κάνει καλύτερο: «Το ερώτημα για το αν μπορεί η λογοτεχνία να μας κάνει καλύτερους», γράφει ο Χατζηβασιλείου στον ιστότοπο www.oanagnostis.gr , «πήγασε από τη θέση του Στ. Ζουμπουλάκη πως μολονότι η ποίηση και το μυθιστόρημα είναι σε θέση να εγείρουν έναν εις βάθος ανθρωπολογικό προβληματισμό, μάλλον δεν έχουν την ικανότητα να εμπνεύσουν περισσότερη αλληλεγγύη μεταξύ των ανθρώπων ή να επιφέρουν κάποια βελτίωση της ηθικής τους κατάστασης.».

Σ’ αυτό το πλαίσιο, ποιος αναγνώστης ξεσηκώνεται από τη λογοτεχνία, ποιος επαναστατεί μέσα-του και δρα αναλόγως, ποιος παρακινείται εν τέλει να αλλάξει τον κόσμο; Κι αν αυτό είναι λογικό («γιατί κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα / κανένας στίχος δεν κινητοποιεί τις μάζες» έγραφε ο Τίτος Πατρίκιος κι επαναλάμβανε ο Μανόλης Αναγνωστάκης: «Γιατὶ» ὅπως πολὺ σωστὰ εἶπε κάποτε κι ὁ φίλος μου ὁ Τίτος, «κανένας στίχος σήμερα δὲν κινητοποιεῖ τὶς μᾶζες κανένας στίχος σήμερα δὲν ἀνατρέπει καθεστῶτα.»), δεν είναι λογικό το βιβλίο να σε οδηγεί στο άλλο άκρο, αυτός της επανάπαυσης, της ατομικής ολοκλήρωσης, του εφησυχασμού.

            Βλέπω όλο και περισσότερο τους αναγνώστες να κλείνονται στον χώρο-τους, να κρατάνε το βιβλίο-τους και να ταξιδεύουν, χωρίς ωστόσο να αξιοποιούν τη σκέψη, την πείρα, την επαφή με τα σκληρά προβλήματα που οι συγγραφείς θίγουν… Η εξήγηση είναι α) η γενικότερη απολιτική συμπεριφορά που πλήττει μεγάλο μερίδιο των ανθρώπων, στάση που φυσικά τηρούν όσο η πολιτική δεν τους ενοχλεί και β) η θεώρηση της λογοτεχνίας ως ενός περιχαρακωμένου κόσμου, μέσα στον οποίο μπορεί να γίνουν τα πάντα και τίποτα δεν θα βγει εκτός για να σοκάρει τον αναγνώστη. Οι κειμενικοί γαλαξίες δεν έχουν ηθική, δεν σχετίζονται με την κοινωνία, δεν πρέπει να εκλαμβάνονται ιδεολογικά…

Κι οι φιλαναγνώστες μπλόγκερς, μετά λύπης-μου το διαπιστώνω, παύουν –αν ποτέ είχαν αναπτύξει- να συζητάνε κοινωνικά και πολιτικά, αρέσκονται σε προσωπικές εξομολογήσεις αλλά δεν θίγουν ευρύτερα θέματα, απέχουν από ανάλογους προβληματισμούς και κρατάνε τα βιβλία σαν ευαγγέλια για την απόλυτη ευχαρίστηση μιας μεμονωμένης συνείδησης.

            Παραθέτω ολόκληρο το ποίημα του Τίτου Πατρίκιου, γιατί εκφράζει αυτή την πίκρα:

Στίχοι 2

Στίχοι που κραυγάζουν

στίχοι που ορθώνονται τάχα σαν ξιφολόγχες
στίχοι που απειλούν την καθεστηκυία τάξη
και μέσα στους λίγους πόδες τους
κάνουν η ανατρέπουν την επανάσταση,
άχρηστοι, ψεύτικοι, κομπαστικοί,
γιατί κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα
κανένας στίχος δεν κινητοποιεί τις μάζες…
(Ποιες μάζες;… Μεταξύ μας τώρα
ποιοι σκέφτονται τις μάζες;…
Το πολύ: μια λύτρωση ατομική -αν όχι ανάδειξη!...)
Γι' αυτό κι εγώ δεν γράφω πια
για να προσφέρω χάρτινα ντουφέκια,
όπλα από λόγια φλύαρα και κούφια!
Μόνο μιαν άκρη της αλήθειας να σηκώσω
να ρίξω λίγο φως στην πλαστογραφημένη μας ζωή-
όσο μπορώ, κι όσο κρατήσω!...

Η λογοτεχνία εν τέλει γίνεται το όπιο του λαού, που τον κοιμίζει και τον επαναπαύει στις δάφνες-του, που τον οδηγεί σε μια άλλη πραγματικότητα επειδή αυτή τον απωθεί, που τον οδηγεί σε νιρβάνα…

 

[Οι φωτογραφίες ελήφθησαν από: oneartfulvoice.blogspot.com, bookshelves.tumblr.com, www.tovima.gr, greece.greekreporter.com, muralhasdetroia.blogspot.com και feminspire.com]

Πατριάρχης Φώτιος

Ένα Βιβλίο Μακριά Από Τον Άνθρωπο

(Ο αναγνώστης και οι άλλοι Ι)

Ναι, σε σένα μιλάω. Κάποιος είπε ότι το βιβλίο είναι ένας εύσχημος τρόπος να απομακρυνθείς από τον άλλο. Να το χρησιμοποιήσεις ως ασπίδα. Να αποκρούσεις έτσι την πιθανότητα συγχρωτισμού.

            Μην απορρίψεις αμέσως την ισχύ της φράσης. Αντίθετα σκέψου πόσο το βιβλίο μπορεί να λειτουργήσει κοινωνικά και πόσο αντικοινωνικά.

            Το διάβασμα, από τη στιγμή που αντικαταστάθηκε η μεγαλόφωνη ανάγνωση, μπροστά σε ένα (συχνά αναλφάβητο) ακροατήριο, από τη σιωπηλή, γίνεται μια μοναχική εμπειρία. Όποιος διαβάζει, συχνά επιζητεί την απόσυρση, για να μπορεί να συγκεντρωθεί. Και, αν δεν συμβεί αυτό, η τετ-α-τετ σχέση αναγνώστη – αναγιγνωσκόμενου αντικειμένου έμμεσα αποκλείει τη συζήτηση και την από κοινού εμπειρία. Ο άλλος δύσκολα να “ενοχλήσει” έναν αναγνώστη, σεβόμενος τη μονήρη ενασχόλησή-του και την επιθυμία-του να εγκύψει προσεκτικά σ’ αυτό που διαβάζει.

            Ακόμη περισσότερο δες πώς λειτουργείς κι εσύ μερικές φορές. Οι ώρες αναγνωστικής προσήλωσης δεν γίνονται κι αυτές μια διέξοδος αλλά ταυτόχρονα και μια φυλακή στη μοναξιά; Η ανάγνωση τότε γίνεται –σκόπιμα ή μη- μια ενδοστρεφής διαδικασία που σε αποξενώνει από τους άλλους. Εστιάζεις την προσοχή-σου στο εγώ και όχι στο εμείς. Μα θα μου πεις: η ανάγνωση είναι μια διεγερτική αρχή, που ευαισθητοποιεί και ανοίγει το πνεύμα για να χωρέσει και τους άλλους. Ναι, έχεις δίκιο. Αλλά ταυτόχρονα η ανάγνωση κατεβάζει συχνά ρολά και στρέφει τη μερική ή την ολική προσοχή στο κλειστό σύστημα του βιβλίου και όχι στο ανοικτό της συναναστροφής και της επικοινωνίας.

            Δεν είναι μόνο θέμα προτιμήσεων αλλά κυρίως νοοτροπίας που αναπτύσσεται σε μια ατομικιστική αντίληψη, υποσυνείδητη έστω. Ο άλλος είναι ο έξω-από-το-βιβλίο-σου, ενώ το ίδιο το έντυπο γίνεται ο-άλλος-εντός-σου, με αποτέλεσμα εσύ, ο παθιασμένος αναγνώστης, να παύεις να ενδιαφέρεσαι για τον συνάνθρωπο και να καταβυθίζεσαι σε μια περιορισμένης αντίληψης αυτοτροφοδότηση. Θυμήσου τον ήρωα της “Τύφλωσης” του Ελίας Κανέτι, ο οποίος χωμένος στα βιβλία-του δεν μπορούσε να συμπεριλάβει στο εύρος της σκέψης-του τους άλλους.

            Φυσικά, η ανάγνωση μπορεί να είναι διέξοδος από τη μοναξιά, καθώς το βιβλίο γίνεται ένας πιστός σύντροφος, κάτι ποιοτικότερο από την τηλεόραση. Κάτι πιο εύχρηστο στις μακρές σιωπές της νύχτας ή στην αμηχανία της αναμονής λ.χ. στην τράπεζα ή στο μετρό. Η ανάγνωση παράλληλα μπορεί να γίνει αφορμή για συζήτηση, λ.χ. σε ένα ιστολόγιο! (άντε σκέψου και σχολίασε όσα μπλογκοδιαβάζεις) ή πιο άμεσα σε μια λέσχη ανάγνωσης, σε μια παρέα φίλων, σε μια κοινωνική συνάθροιση με πνευματικά ενδιαφέροντα. Όλα αυτά αναδεικνύουν το βιβλίο ως αφορμή για κοινωνικοποίηση.

            Νομίζω όμως ότι συχνά το βιβλίο οδηγεί στη μοναξιά, όταν εσύ, ο εγγράμματος άνθρωπος, θα το προτιμήσεις αντί για την κουβέντα με τον άγνωστο διπλανό-σου. Για σκέψου-το. Ο άνθρωπος του προφορικού λόγου είναι πιο πρόθυμος να πιάσει κουβέντα μ’ έναν άγνωστο, ενώ ο άνθρωπος του γραπτού λόγου θα προτιμήσεις τη σιωπηλή περισυλλογή. Θα σκύψεις μέσα στις σελίδες του βιβλίου και θα περιχαρακωθείς σε μια κατά μόνας ενασχόληση. Οι άλλοι χάνονται από τον ορίζοντά-σου και έτσι ούτε εσύ ως αναγνώστης θα επιδιώξεις κουβεντούλα ούτε οι άλλοι θα επιχειρήσουν να διαταράξουν τη συγκέντρωσή-σου. Εκτός κι αν είναι ένας εύλογος τρόπος για καμάκι…!!!

Και το χειρότερο θα κλειστείς στο σύμπαν-σου και θα πάψεις να βλέπεις κατάματα τη γύρω πραγματικότητα. Θα χάσεις την κοινωνική-σου συνείδηση αρκούμενος στην προσωπική-σου απόλαυση. Αλλά γι’ αυτό ας περιμένουμε την επόμενη ανάρτηση.

            Με ένα βιβλίο λοιπόν μπορείς να απομακρυνθείς από τον συνάνθρωπο και να μείνεις κλεισμένος στον κόσμο-σου; Κυριολεκτικά. Το κάνεις;

 

[Οι φωτογραφίες αντλήθηκαν από: www.mystripybook.com, meetville.com, www.cultofmac.com, tx.english-ch.com, vanishingnewyork.blogspot.com, laughingsquid.com και www.commonwealthwriters.org]

Πατριάρχης Φώτιος

“Η Βικτώρια δεν υπάρχει” του Γιάννη Τσίρμπα

Ο λόγος του ρατσιστή, απλός και αμόρφωτος, μάγκικος και στακάτος, έρχεται να δείξει πως η ανάγκη για επιβίωση μετατρέπει τη δυσφορία σε ρατσισμό και την καχυποψία σε βία. 

 

 

Γαλλικός σκέτος:

Γιάννης Τσίρμπας

“Η Βικτώρια δεν υπάρχει”

εκδόσεις Νεφέλη

2013 

            Αν πρόπερσι στο “Εκ Πειραιώς” του Διονύση Χαριτόπουλου γνωρίσαμε τη μαγκιά των Πειραιωτών, βγαλμένη από συνοικίες φτωχών ανθρώπων που ζουν με τη δική-τους αίσθηση τιμής, το 2013 μυούμαστε στον κόσμο της πλατείας Βικτωρίας και των παρακείμενων γειτονιών. Από την Αχαρνών έως το Πεδίον του Άρεως κι από τον Άγιο Παντελεήμονα ως την πλατεία Αττικής κινείται ένας νεαρόκοσμος που μιλάει αργκό, που απεχθάνεται τους ‘φλώρους’ και που εντέλει είναι ενοχλημένος με πολλά, ανάμεσα στα οποία και η παρουσία των μεταναστών.    

Η νουβέλα του Γιάννη Τσίρμπα είναι ένα χαλαρό στη δομή του κείμενο, όπου μονόλογοι και διάλογοι, αφηγήσεις και εξομολογήσεις αποτελούν μια αλυσίδα ιστοριών οι οποίες δεν συνδέονται μεταξύ-τους με κανέναν άλλο τρόπο παρά μόνο με την τοπογραφική ένταξή-τους στο παρακμιακό πλέον (βόρειο) κέντρο της Αθήνας. Είναι δυο ξένοι που βρέθηκαν τυχαία στο τρένο, από τους οποίους ο ένας ανακαλύπτει μέσα από τις αποκαλύψεις του άλλου τι ήταν και τι είναι η πλατεία Βικτωρίας. Πρόκειται για λαϊκή σε γενικές γραμμές συνοικία που ανατρέφει ατίθασα παιδιά, που ακόμα και στη χούντα δεν υπέκυπταν σε πιέσεις, κι ας έτρωγαν πολύ ξύλο από την αστυνομία. Τώρα ζουν ανάμεσα σε συμμορίες, βλέπουν με μισό μάτι τους μετανάστες που έχουν αλλάξει το χρώμα της περιοχής, δεν διστάζουν να δείρουν και προφυλάσσονται από το να δαρθούν, αφηνιάζουν με την αλλαγή και παίρνουν μέτρα για να την “καθαρίσουν”.

Το χειμαρρώδες κείμενο του Τσίρμπα είναι μια συναισθηματική τοιχογραφία ενός κόσμου που ζούσε και ζει φτωχά, που έχει γνωρίσει τη βία και έχει προβεί σε βίαιες ενέργειες, πριν ενσκήψει καν η νέα τάξη πραγμάτων στην περιοχή, που ωρύεται και ανάγεται σταδιακά σε διαμαρτυρόμενο κάτοικο ο οποίος αποφασίζει να πάρει τον νόμο στα χέρια-του. Ο αναγνώστης παρακολουθεί με αγκομαχητό ένα σλάλομ ανάμεσα σε πολλές αντιθέσεις, που στίζουν τη νουβέλα και συγχέουν τις γραμμές μεταξύ μαύρου και άσπρου: ντόπιοι και αλλοδαποί, πειναλέοι Βικτωριανοί και κυριλέδες Αγιοπαρασκευιώτες, μπαγιάτικο ψωμί στους κάδους και παγωτό παρφέ στο στόμα των άλλων, ένα παρελθόν που έχει σβήσει κι ένα παρόν που υποβαθμίζεται συνεχώς κ.λπ.

Από ένα σημείο και μετά, ωστόσο, ο λόγος του κατοίκου της Βικτώριας γίνεται ρατσιστικός, όχι μόνο όσον αφορά στο πώς αντιμετωπίζει τους ξένους και πόσο παρείσακτους τους θεωρεί, αλλά και ως προς τις πρακτικές εξόντωσής-τους που παρουσιάζει στον έκπληκτο συνεπιβάτη-του, τεχνικές δηλητηρίασης ώστε οι μετανάστες να εξολοθρευτούν σαν σκυλιά ή σαν ποντίκια. Η απλή δυσφορία γίνεται ενόχληση, ανεβαίνει σε επίπεδα οργής, μετατρέπεται συν τω χρόνω σε απέχθεια, ριζώνει και αποκτά ρατσιστική μορφή, η οποία δεν θα αργήσει να δείξει τα αιματοβαμμένα δόντια-της και να τα μπήξει στο κορμί του αλλοδαπού που “μόλυνε” την περιοχή με την παρουσία-του.

Άξιος ο κόπος.

Ο Librofilo είδε το κείμενο ως τη διαλεκτική συζήτηση ενός ρατσιστή (ενός καφενόβιου) και ενός βολεμένου αστού, ενός αδιάφορου, που βλέπει, φρίττει αλλά εθελοτυφλεί.

[Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο In2life στις 10/2/2014 και οι φωτογραφίες ελήφθησαν από: www.tovima.gr, kartesios.com, epitropesdiodiastop.blogspot.com και www.thebest.gr]

 

Οι επόμενες αναρτήσεις {καλώς εχόντων των προγραμμάτων} θα αφορούν στην απομόνωση του αναγνώστη από τους γύρω-του και στη νάρκωση που μπορεί να προκαλέσει το διάβασμα στην κοινωνική συνείδηση του ανθρώπου. Γιατί αν διαβάζουμε, για να κλειστούμε στον εαυτό-μας, να φιλοσοφούμε εκ του ασφαλούς και να περιχαρακωνόμαστε σε γαλήνιες ώρες ψυχαγωγίας, τότε είναι εξίσου ωραίο και το κέντημα!

Πατριάρχης Φώτιος

Από το Βερίκοκο …στην Ελιά: λίγες ερωτήσεις και λιγότερες απαντήσεις

1.Σπάσαμε τον δικομματισμό και αποκτήσαμε πολυκομματισμό. Πόσο αλλάζει το σκηνικό;

Σε περιόδους κρίσης οι χώρες πολυδιασπώνται, γιατί πολλοί θεωρούν εαυτούς σωτήρες και επιχειρούν να κερδίσουν τον κόσμο. Σήμερα, με το πρώτο κόμμα, -όποιο κι αν είναι- να παίρνει 25% το πολύ, υπάρχει άφθονος χώρος για νέες προσπάθειες, παλιές που ανανεώνονται, νέες με κομματικό παρελθόν, παλιά πρόσωπα που κάνουν λίφτινγκ κ.ο.κ. Το Πασόκ θέλει να αναβαπτιστεί ως Ελιά, το Ποτάμι κατεβαίνει ως εναλλακτική λύση αλλά χωρίς συγκεκριμένες θέσεις, άλλα κόμματα ξεφουσκώνουν και αποσυντίθενται.

2.Τι παίζεται στις Ευρωεκλογές;

Μας φαίνεται μια μακρινή υπόθεση, η οποία δεν παίζει σημαντικό ρόλο για δύο λόγους: πρώτον, η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει ενιαία πολιτική και δεν δρομολογεί εξελίξεις που να εξυπηρετούν τους λαούς και δεύτερον, οι ευρωβουλευτές δεν έχουν ισχυρή δύναμη, αφού οι εθνικές κυβερνήσεις, ειδικά των Μεγάλων Δυνάμεων (βλ. Γερμανία) κάνουν ό,τι θέλουν.

Το σοβαρότερο όμως είναι ότι η ακροδεξιά παρελαύνει παντού, από την Ελλάδα ως την Ουκρανία κι από τη Νορβηγία στη Γαλλία. Έτσι, πολύ φοβάμαι ότι στο Ευρωκοινοβούλιο θα έχουμε αυξημένα ποσοστά τέτοιων κομμάτων, κάτι που δεν είναι μέχρι στιγμής ικανό να ξυπνήσει τις κεντρικές πολιτικές. Ε, ρε Μπόνο που σας χρειάζεται…

3.Τι γίνεται με το βιβλίο του Κουφοντίνα;

Αν ο συγγραφέας δεν είχε βάψει τα χέρια-του με αίμα, θα μπορούσε να είναι μια ιδεολογική πλατφόρμα για συζήτηση. Όσο κι αν διαφωνώ με πολλά απ’ όσα φαντάζομαι ότι λέει, θα μπορούσα να δω τη λογική-του, θα μπορούσα να σκεφτώ τα δίκια μιας πλευράς που πρεσβεύει την επαναστατική δράση. Τώρα όμως με αίμα στις σελίδες-του πώς να το ανοίξω;

4.Αγαπάει ο Κορτώ τον άνδρα-του;

Δεν με ενδιαφέρει η προσωπική ζωή του λογοτέχνη-συγγραφέα. Δεν κρίνω τη σεξουαλική-του στάση. Δεν με αφορά κάθε συγγραφέας πώς μοιράζεται το κρεβάτι-του, αν γέννησε πρόσφατα, αν ταξιδεύει στην Αφρική, αν είναι άτομο με ειδικές ανάγκες… Διαβάζω τον Κορτώ, γιατί τον θεωρώ οξύτατη πέννα, με όλες τις κορυφές και τους γκρεμούς-του. Δεν με ενδιαφέρει η προσωπική-του ζωή…

Με ενδιαφέρει όμως όταν η δημοσιογραφία μου πετάει κατάμουτρα τον βόθρο-της, όταν κρίνει τον άνθρωπο με όλες τις προκαταλήψεις-της, όταν εμέσσει σε μια προφορική παραζάλη, που δεν με πείθει για τη μεταμέλειά-της. Με ενδιαφέρει όταν παίρνει μια δήλωση και τη στήνει στον τοίχο, σαν την κυρα-Τασία στο παράθυρο του χωριού-της που σχολιάζει τι συμβαίνει στο καλντερίμι-της…

Πατριάρχης Φώτιος