Τηλέμαχος Κώτσιας, “Σινική μελάνη”

Ο θάνατος του Βορειοηπειρώτη Κωνσταντίνου Κατσίφα έφερε πάλι στο προσκήνιο την ελληνική κοινότητα της Αλβανίας. Και ποιος είναι ο καταλληλότερος να μας μιλήσει γι’ αυτήν απ' τον Τηλέμαχο Κώτσια; Τριάντα χρόνια μετά την έλευσή του στην Ελλάδα ο Βορειοηπειρώτης συγγραφέας αποφασίζει να καταγράψει και να κοινοποιήσει όσα έζησαν οι Έλληνες στην Αλβανία του Enver Hoxha.

Τηλέμαχος Κώτσιας “Σινική μελάνη” εκδόσεις Πατάκη  -2018

Όλη η ζωή του ένας παραπονιάρης μύθος τυλιγμένος / στου νου του την ανέμη και στου ονείρου την απόχη / κι αυτός στ’ άλογο με τα όπλα του στο στήθος φορτωμένος / περνάει κι όλοι γιουχάρουν "Δον Κιχώτη" (Sadahzinia):

Ο θάνατος του Κατσίφα με οδήγησε να διαβάσω για την ελληνική μειονότητα στη Βόρεια Ήπειρο.

Αυτό ζητάει η καρδιά του ν’ αλαφρώσει. / Να φέρει ανάσκελα το κόσμο από τη βάση (Sadahzinia):

Θα μπορούσαν να λείπουν τα τρία πρώτα από τα είκοσι κεφάλαια και το μυθιστόρημα να ξεκινούσε από το τέταρτο. Έτσι θα βλέπαμε τους ασφαλίτες της Αλβανίας του 1974 να έχουν θορυβηθεί από τις αντικαθεστωτικές προκηρύξεις που ρίχτηκαν στην ελληνόφωνη Δερβιτσάνη της Βόρειας Ηπείρου. Και μετά από μια μεθοδική έρευνα ανακαλύπτουν δύο καταρχάς κι έπειτα έναν τρίτο μαθητή, κι οι τρεις Έλληνες: ο Αριστοτέλης Σκεύης, ο Σωτήρης Ζώτος κι ο Φώτης Οικονόμου αποφάσισαν να αφυπνίσουν τον πληθυσμό και να δείξουν την αντίδρασή τους στον ολοκληρωτισμό του Κόμματος.

Ο Κώτσιας, παρόλο που θέτει συχνά ως άξονα την πατρίδα του, την Ήπειρο και την κουλτούρα της, διαθέτει ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και τρόπων προσέγγισής τους: από την ψυχαναλυτική ηθογραφία στο “Ο χορός της νύφης” και τον “Κώδικα τιμής”  μέχρι τις αλληγορικές νουβέλες “Οι δεινόσαυροι των Αθηνών – Ταξίδι σε λάθος χώρα”. Τριάντα χρόνια τώρα, από τότε δηλαδή που έφτασε στην Ελλάδα, έχει γράψει πολλά πεζογραφήματα και έχει μεταφράσει άλλα τόσα.

Οι αρχές βασανίζουν τους δυο πρώτους φίλους κι, αφού δεν καταφέρνουν να τους εξαγοράσουν, τους στέλνουν στη φυλακή, ενώ ο Φώτης τρελαίνεται από τo ξύλο. Έτσι, ο Αριστοτέλης κι ο Σωτήρης καταλήγουν στα Τίρανα, όπου έχουν καταδικαστεί σε καταναγκαστικά έργα σ' ένα άθλιο ορυχείο. Ο Αριστοτέλης αρνείται να συμβιβαστεί, ενώ ο Σωτήρης μετά από βάσανα και χρόνια απελευθερώνεται.

Το βασικό πρόβλημα του έργου είναι ότι αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο μυθιστόρημα και στην πολιτική Ιστορία. Η πλοκή σε μερικά σημεία είναι μυθιστορηματική, αφού υπάρχουν διάλογοι και σκηνές όπου οι χαρακτήρες αποκτούν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Στο μεγαλύτερο όμως μέρος οι δύο ήρωες και ως το τέλος ο ένας δεν είναι εξατομικευμένοι, αλλά τύποι, που αντιπροσωπεύουν όλους τους αντιφρονούντες και μη που δοκιμάστηκαν από το αλβανικό καθεστώς. Και στα περισσότερα σημεία η χρήση του παρατατικού, η παρακολούθηση της τύχης πολλών άλλων χαρακτήρων, οι γενικευτικές κρίσεις και οι αφηγήσεις που ισχύουν για όλους ρίχνουν το βάρος στην ιστορική-κοινωνική αποτύπωση, σαν μια καταγγελία του καθεστώτος κατά πρόσωπο και όχι μέσω της προσωπικής ζωής του Σωτήρη Ζώτου. Ο Κώτσιας θα έπρεπε να λειτουργήσει επαγωγικά, αποδίνοντας μια ζωή και όσα συνέβησαν στην εμβέλειά της και μέσω αυτής να αναγάγει τον αναγνώστη στο ευρύτερο πλαίσιο του αλβανικού ολοκληρωτισμού.

Η γη το παραμύθι λέει του ταξιδιώτη / (που `χε αγάπη την ωραία, την πριγκιπέσσα την κρυφή τη Δουλτσινέα) (Sadahzinia):

Η επιδίωξη του συγγραφέα ν’ αναδείξει τα βιώματά του και να καταδικάσει στη συνείδησή μας τον αλβανικό σοσιαλισμό που έγινε γρήγορα η δικτατορία του κόμματος και του Enver Hoxha δεν ευοδώθηκε στις λογοτεχνικές του πλευρές. 

> Ο Τηλέμαχος Κώτσιας γεννήθηκε το 1951 στο χωριό Βρυσερά της Δρόπολης, στη Βόρεια Ήπειρο. Μαθητής του Λυκείου Αργυροκάστρου, διακρίθηκε για την κλίση του στα γράμματα. Φοιτητής στο Ανώτατο Γεωπονικό Ινστιτούτο διώχθηκε για πολιτικούς λόγους. Με την αλλαγή του καθεστώτος άρχισε να δημοσιεύει ξανά στο Λογοτεχνικό Λαϊκό Βήμα, όργανο της Ελληνικής Μειονότητας στην Αλβανία. Ζει στην Αθήνα από το 1990. Εργάζεται ως μεταφραστής στη μεταφραστική υπηρεσία του Υπουργείου Εξωτερικών. Μέλος της Ένωσης Ελλήνων Συγγραφέων.Έχει δημοσιεύσει διηγήματα σε εφημερίδες και περιοδικά. Έχει εκδώσει συλλογές διηγημάτων, νουβέλες και μυθιστορήματα. Το μυθιστόρημά του "Στην απέναντι όχθη" ήταν υποψήφιο για το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας, το Βραβείο του περιοδικού Διαβάζω και του περιοδικού (Δε)κατα. Έχει μεταφράσει πλήθος αλβανικών έργων στα ελληνικά και αντίστροφα.

Πάπισσα Ιωάννα