Ντράγκο Γιάντσαρ, “Αυτή τη νύχτα την είδα”

Η λογοτεχνία της ευρωπαϊκής αντίστασης απέναντι στον Ναζισμό -5. Το ζεύγος Zarnik κερδίζει συμπάθειες και έχθρες, ώσπου οι αντάρτες Παρτιζάνοι τούς εκτελούν. Συνεργάτες των Nazi ή κρυφοί πατριώτες;  Δίκαιο ή άδικο;

Drago Jančar “To noč sem jo videl” 2010 Ντράγκο Γιάντσαρ “Αυτή τη νύχτα την είδα” μετ. Λ. Αβαγιανού εκδόσεις Καστανιώτη -2018

Όλη η ζωή του ένας παραπονιάρης μύθος τυλιγμένος / στου νου του την ανέμη και στου ονείρου την απόχη / κι αυτός στ’ άλογο με τα όπλα του στο στήθος φορτωμένος / περνάει κι όλοι γιουχάρουν "Δον Κιχώτη" (Sadahzinia):

Σλοβένικη λογοτεχνία ;;; Δεν έχω ιδέα. Δεν έχω διαβάσει κανένα βιβλίο αλλά και δεν ξέρω κανένα όνομα Σλοβένου συγγραφέα. Όταν λοιπόν έπεσα στο βιβλιοπωλείο πάνω στον Jančar, σκέφτηκα να γνωρίσω τη χώρα του και τη νοοτροπία της με τον καλύτερο, όπως προβάλλεται, πεζογράφο της.

Αυτό ζητάει η καρδιά του ν’ αλαφρώσει. / Να φέρει ανάσκελα το κόσμο από τη βάση (Sadahzinia):

Ο Jančar, γεννημένος το 1948, έχει γιουγκοσλαβική συνείδηση. Με κέντρο το ζεύγος Leo και Veronika Zarnik χτίζει ένα “ελεγειακό και δραματικό” κείμενο, όπου πέντε αφηγήσεις πλευροκοπούν τα χρόνια λίγο πριν και κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και την αντίσταση των Γιουγκοσλάβων εναντίον των Γερμανών.

Στην πρώτη αφήγηση δυο κόσμοι συγκρούονται. Είμαστε στα 1937. Ο αφηγητής είναι ο υπολοχαγός ιππικού Stevan Radovanović, ο οποίος διατάζεται να διδάξει την πλούσια Veronika Zarnik να ιππεύει. Ο μεν έχει στρατιωτική σκέψη και πορεύεται by the box με όλα τα βήματα που ξέρει, ενώ εκείνη είναι απείθαρχη, λίγο έως πολύ κακομαθημένη, που θέλει να γίνονται όλα όπως η ίδια επιθυμεί. Ο έρωτάς τους τους φέρνει πιο κοντά, παρά τον εκτοπισμό του από το Maribor στη νότια Γιουγκοσλαβία, ώσπου η κακομαθημένη αρχόντισσα επιστρέφει στον άντρα της κι ο υπολοχαγός παίρνει μέρος στον πόλεμο καταρχάς εναντίον των Ναζιστών κι έπειτα εναντίον των κομουνιστών του Tito.

Στη δεύτερη αφήγηση η μητέρα της Veronika που λέγεται Josipina θρηνεί το 1944 την ξαφνική εξαφάνιση του ζεύγους. Η εξαφάνιση είναι ένα μυστήριο που σχετίζεται με τη γερμανική κατοχή και την απελευθέρωση; Ο λόγος της είναι πιο συναισθηματικός ως μητέρας που αναζητεί με όποια ψευδαίσθηση το παιδί της, αλλά ταυτόχρονα αφηγείται τις τελευταίες ώρες πριν και μετά την εξαφάνιση της κόρης της.

Μετά τη συναισθηματική γέφυρα που αποτέλεσε η Josipina τον λόγο αναλαμβάνει ο Γερμανός στρατιωτικός γιατρός Horst Hubmayer, που σύχναζε όπως και πολλοί άλλοι αξιωματικοί, επιχειρηματίες και καλλιτέχνες στον πύργο των Zarnik. Η αφήγησή του, πέρα απ’ τη φρίκη του πολέμου, αναδεικνύει δύο βασικές παραμέτρους. Απ’ τη μια, πόσο σαγηνευτική ήταν η Veronika, όχι μόνο για τον Stevo, τον υπολοχαγό της πρώτης αφήγησης, αλλά και τον γιατρό ή τον χωρικό Jeranek. Η οικοδέσποινα ήταν μια λαμπερή ύπαρξη, που δεν ασχολούνταν με την πολιτική ή τον πόλεμο, αλλά δέσμευε πάνω της τη σκέψη όσων ήταν γύρω της. Κι απ’ την άλλη, ο Horst εικάζει ότι το ζεύγος το σκότωσαν στο δάσος οι Παρτιζάνοι αντιστασιακοί, επειδή συγχρωτίζονταν με τους Γερμανούς κατακτητές, αν και μια πολύ δυνατή διαίσθηση τού υπέβαλε τη σκέψη ότι οι Zarnik κρυφά είχαν πάρε δώσε με τους αντάρτες και τους ενίσχυαν.

Τέταρτη στη σειρά είναι η υπηρέτρια Jozi, η οποία αγαπά πολύ τ’ αφεντικά της και ειδικά τη Veronika, την οποία δεν θεωρεί καθόλου ψηλομύτα και τη δικαιολογεί. Η μαρτυρία της φωτίζει εκείνη τη νύχτα του Ιανουαρίου 1944, όταν εξαφανίστηκαν οι Zarnik. Δεν ήταν μια βραδιά με καλεσμένους, άλλοι απ’ τους οποίους έμεναν στον πύργο όλη τη νύχτα κι άλλοι έφευγαν μισομεθυσμένοι. Εκείνο το βράδυ οι Παρτιζάνοι έκαναν έφοδο, αναστάτωσαν το σπίτι και έφυγαν παίρνοντας μαζί τους τον Leo και τη Veronika Zarnik. Τελικά, ήταν γερμανόφιλοι και καλοπερασάκηδες προδότες ή κρυφά φιλοπαρτιζάνοι και πατριώτες;

Η τελευταία αφήγηση κανονικά πρέπει να ρίξει φως στην υπόθεση. Είναι του Ivan Jeranek, του νεαρού χωρικού που δούλευε στον πύργο. Αγαπούσε κι αυτός τους Zarnik κι ειδικότερα τη Veronika, εντάχθηκε στις τάξεις των Παρτιζάνων, ήταν παρών τη νύχτα εκείνη της σύλληψης και τώρα, μετά τον πόλεμο, προσπαθεί να θυμηθεί και να εξηγήσει την παρτιζάνικη εφόρμηση.

Η γη το παραμύθι λέει του ταξιδιώτη / (που `χε αγάπη την ωραία, την πριγκιπέσσα την κρυφή τη Δουλτσινέα) (Sadahzinia):

Ο Drago Jančar φτιάχνει μια μοναδική πολυφωνική αφήγηση, κάθε αφηγητής της οποίας συμπληρώνει, αναιρεί και προσθέτει κάτι στις προηγούμενες. Συγκινητικό όσο και δραματικό μυθιστόρημα, που πλάθει χαρακτήρες και έντονες σκηνές, που δεν χάνει ποτέ τον ρυθμό του και καταφέρνει να δώσει τις κορυφώσεις που χρειάζεται ο αναγνώστης.

> Ο Ντράγκο Γιάντσαρ γεννήθηκε το 1948 στο Μάριμπορ. Σήμερα ζει και εργάζεται στη Λιουμπλιάνα. Θεωρείται ο κορυφαίος συγγραφέας της Σλοβενίας και είναι ο πλέον γνωστός και μεταφρασμένος στο εξωτερικό. Σπούδασε νομικά και εργάστηκε ως δημοσιογράφος, επιμελητής εκδόσεων και σεναριογράφος. Ταξίδεψε στις ΗΠΑ και στη Γερμανία. Αντιτάχθηκε στο κομμουνιστικό καθεστώς της πατρίδας του και φυλακίστηκε. Ως πρόεδρος του PEN Slovenija την περίοδο 1987-1991, αγωνίστηκε για την έλευση της δημοκρατίας στη Γιουγκοσλαβία και τη Σλοβενία. Τον χαρακτήρισαν μάλιστα "σεισμογράφο μιας χαοτικής ιστορίας". Το πλούσιο έργο του περιλαμβάνει μυθιστορήματα, διηγήματα, νουβέλες, δοκίμια και θεατρικά κείμενα. Έχει τιμηθεί με πολλές και σημαντικές διακρίσεις για τα βιβλία του. Το 2011 του απονεμήθηκε το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας. Με το μυθιστόρημά του "Αυτή τη νύχτα την είδα" (2010) απέσπασε το σλοβένικο Βραβείο Kresnik για τρίτη φορά στην ιστορία του θεσμού και το Βραβείο Καλύτερου Ξενόγλωσσου Βιβλίου στη Γαλλία το 2014.

Πάπισσα Ιωάννα