“Ο χορός της νύφης” του Τηλέμαχου Κώτσια

Ο Φρόιντ είχε προσπαθήσει να εξηγήσει τις υστερίες και τις νευρώσεις πολλών ανθρώπων βάσει σεξουαλικών απωθημένων. Η επαναστατικότητα της ερμηνείας-του έχει αφήσει το στίγμα-της σε όλο τον 20ό αιώνα, αλλά ξεπεράστηκε, τουλάχιστον στις γενικές-της θέσεις, επειδή κρίθηκε μονόπλευρη και επειδή αγνόησε άλλες παράλληλες πτυχές του πολύπλευρου ψυχισμού του ανθρώπου.

Ελληνικός καφές βαρύ γλυκός:
Τηλέμαχος Κώτσιας
“Ο χορός της νύφης”
εκδόσεις Ψυχογιός
2011

            Η λογοτεχνία συναντά πολλές φορές τη λαογραφία, συναντά πολλές φορές έθιμα και τελετουργίες, ειδικές δοξασίες και δημοτικά τραγούδια, λαϊκούς θρύλους και άλλα ανάλογα. Θυμάμαι ενδεικτικά το “Έβδομο ρούχο” της Φακίνου, “Φωτιές του Ιούδα, στάχτες του Οιδίποδα” της Γαλανάκη, για να μην πάω παλιότερα στην άνθηση της ηθογραφίας και στην ακμή της αποτύπωσης της ντόπιας κουλτούρας στα έργα των Βιζυηνού, Παπαδιαμάντη, Κονδυλάκη, Καρκαβίτσα κ.ο.κ.

            Ο Τηλέμαχος Κώτσιας, Ηπειρώτης στην καταγωγή, έχει στον νου-του ένα έθιμο, έναν θρύλο μάλλον της ορεινής-του πατρίδας και πάνω σ’ αυτό στήνει την υπόθεσή-του. Πιο πολύ τον κέντρισε, απ’ ό,τι μπορώ να καταλάβω, η διάθεση να εξηγήσει το γιατί κάποτε, χαμένο στα άδηλα χρόνια της λαϊκής μνήμης, μια νύφη λιποθύμησε στον γάμο-της και έπειτα –όπως λέγεται- αναστήθηκε από το κλαρίνο. Μια μισοαληθινή – μισοψεύτικη ιστορία, εξυφασμένη στο πέρασμα των χρόνων από τη λαϊκή ψυχή, φτάνει ως σήμερα και το μυθιστόρημα προσπαθεί να ρίξει την επίκαιρη ματιά του σήμερα ώστε να εξηγήσει, όχι φυσικά επιστημονικά, 1) γιατί λιποθύμησε η νύφη (εξήγηση μάλλον εύκολη) και 2) πώς έγινε και “αναστήθηκε”.

            Η υπόθεση λοιπόν του έργου βασίζεται στην 28χρονη Βίκυ, η οποία μόλις χώρισε από τον άνδρα-της, και μεταξύ μελαγχολίας και αναμνήσεων προσπαθεί να ξαναβάλει μπροστά τον μύλο της ζωής-της. Οι αναμνήσεις-της σχετίζονται με σεξουαλικές στιγμές που τώρα της λείπουνε και τώρα μόνη, και στερημένη, αναζητεί μια καινούργια αρχή. Μπαίνει σε ένα μεταπτυχιακό λαογραφίας, σχετίζεται με τον καθηγητή-της, ενώ για λίγες μέρες ξεδίνει σε ένα νησί, κάνοντας τόπλες ή και ολόγυμνη μπάνιο, χωρίς όμως να ενδώσει στις ορέξεις των αρσενικών. Με τον σύντροφό-της πηγαίνει στην Ήπειρο για να μελετήσουν επιστημονικά το έθιμο, που προανέφερα, μυείται στην ατμόσφαιρα της ηπειρωτικής ζωής, παρακολουθεί τα δρώμενα, ακούει διηγήσεις και εκφράζει εικασίες (λ.χ. μήπως υπήρχε δίδυμη αδελφή που πήρε τη θέση της νεκρής κ.ο.κ.). Στο τέλος παθαίνει η ίδια ό,τι μελετούσε και συνέρχεται με μια σεξουαλική διέγερση που θα την ξαναδώσει τη χαμένη-της ζωντάνια.

            Διαβάζοντας κανείς το βιβλίο βρίσκεται συχνά σε παραγράφους ή και σε σελίδες φλύαρες που απλώς γεμίζουν τα κενά για να προχωρήσει σταδιακά η ιστορία, χωρίς να βαραίνουν με την ουσία-τους. Και σε μια λογοτεχνία, όπως η σημερινή, που τίποτα περιττό -αν είναι δυνατόν- δεν πρέπει να υπάρχει, το μυθιστόρημα του Κώτσια περπατά αργά, σαν τους ηπειρώτικους χορούς. Παράλληλα, πάμπολλα πραγματολογικά λάθη, λάθη αληθοφάνειας, προκύπτουν και κάνουν το νεο-ηθογραφικό αυτό εγχείρημα (άρα και εξ ανάγκης ρεαλιστικό) να τρίζει. Η διαδικασία λ.χ. εισόδου της Βίκης στο μεταπτυχιακό, η πρώτη συνάντηση με τον καθηγητή για να πάρει πληροφορίες κ.ό.κ. μάλλον απέχει παρασάγγας από τον τρόπο που θα προχωρούσαν ανάλογες διαδικασίες σε ένα πανεπιστήμιο της Ελλάδας. Ή το πώς έκλεισε δύο δωμάτια στο ξενοδοχείο αλλά από λάθος τούς δώσανε ένα, και άλλες λεπτομέρειες που ανά τακτά διαστήματα κλονίζουν την εμπιστοσύνη του αναγνώστη στο στέρεο έδαφος της αφήγησης.

            Η πιο σημαντική ωστόσο ένσταση αφορά στην ίδια την ιδεολογική τοποθέτηση του κειμένου (και του συγγραφέα;). Περίπου στο ¼ του μυθιστορήματος, άλλοτε μαζικά όπως στην περίοδο του γυμνισμού της Βίκυς κι άλλοτε σκόρπια, η λογοτεχνία του Κώτσια φλερτάρει με τον ακραίο ερωτισμό αν όχι με το πορνό. Αυτό καθεαυτό δεν ενοχλεί, όσο ενοχλεί η διάθεση έξαψης των παθών με τον τρόπο που θέτει την ερωτική διάθεση στο κέντρο όλης της ζωής της Βίκυς, σαν να είναι εξημμένη έφηβη και όχι ώριμη τριαντάρα (σχεδόν), λες και δεν είχε δουλειά ή δεν έκανε σχέδια για άλλες προοπτικές της ζωής-της. Και πάνω σ’ αυτή την φροϊδικής έμπνευσης εμμονή με το σεξ, ξαναλέω σαν να ζούμε σε έναν στερημένο κόσμο, πατά το όλο ιδεολόγημα για να εξηγήσει τον θρύλο της νύφης. Η γενετήσια στέρηση έκανε τη νύφη να λιποθυμήσει, παρθένα προφανώς, στη φάση του απογαλακτισμού από το σπίτι, σε μια έξαρση της στιγμής και της γαμήλιας κορύφωσης. Και η λύση για να συνέλθει δεν είναι φυσικά το κλαρίνο, αλλά η τριβή των γεννητικών οργάνων-της, ο ερωτικός ερεθισμός, η σεξουαλική ηλεκτροπληξία που θα αναταράξει το είναι-της.

            Ο Κώτσιας συνδέει τη λαογραφία με την ψυχανάλυση, την παράδοση με την επιστήμη, τη γυναικεία φύση με τον λαό και τις αντιλήψεις-του. Θα μπορούσε ωστόσο να είναι πιο πυκνός. Θα μπορούσε να γράψει ένα μεγάλο ίσως διήγημα, να αποφύγει τις ατέρμονες σκηνές και έτσι να συμπτύξει την ιδέα-του σε μια πιο ουσιαστική αφήγηση. Αν γινόταν αυτό, η εξήγηση του τέλους, όσο μονόπλευρη κι αν φαίνεται τουλάχιστον στα μάτια-μου, θα μπορούσε να έλθει ως κορύφωση και όχι ως προκατασκευασμένη λύση.

Πατριάρχης Φώτιος