Ελλάδα, Περιφέρεια και Κέντρο …ή αν γράφαμε λογοτεχνία στα αγγλικά

           

Η σύγχρονη λογοτεχνία-μας είναι μικρή σαν τη γλώσσα-μας. Πόσοι μιλάνε ελληνικά, πόσοι δηλαδή θα ενδιαφερθούν από πρώτο χέρι για τα ποιήματα και τα πεζά-μας; Έντεκα εκατομμύρια Ελλαδίτες, κάτω από ένα εκατομμύριο Κύπριοι, μερικά εκατομμύρια ομογενείς και μερικές δεκάδες (εκατοντάδες;) χιλιάδες ελληνολάτρες και ελληνομαθείς. Συνεπώς η ίδια η γλώσσα-μας είναι η φυλακή της λογοτεχνίας-μας!

           

Κι ας κάνουμε μια υπόθεση εργασίας… Ένας αδίστακτος δικτάτορας, κλειδοκράτορας των νόμων και αναμορφωτής του εκπαιδευτικού συστήματος, επιβάλλει ως επίσημη γλώσσα, τόσο στον γραπτό όσο και στον προφορικό λόγο, λ.χ. την αγγλική. Και συνεπώς οι επόμενες γενιές, στην καλύτερη περίπτωση δίγλωσσες, στη χειρότερη αγγλόφωνες, μιλάνε αγγλικά, παρακολουθούν από πρώτο χέρι

CNN, διαβάζουν αγγλικές εφημερίδες, μιλάνε και γράφουν αγγλικά, σερφάρουν στο διαδίκτυο, συγγνώμη στο ίντερνετ έπρεπε να πω, με την άνεση της μητρικής γλώσσας και ως εκ τούτου γίνονται συμμέτοχοι της παγκοσμιοποιημένης κουλτούρας που ξεκινά από την αμερικάνικη ιστορία και φτάνει ως τους εξερευνητές της Αυστραλίας κι από τον Σαίξπηρ και καταλήγουν στα ποπ τραγούδια και στους ύμνους των ομάδων του NBA.

            Ως εκ θαύματος η λογοτεχνία-μας θα γινόταν κατανοητή από δισεκατομμύρια ανθρώπους, native speakers ή αγγλομαθείς, θα βρισκόταν στο διεθνές στερέωμα επί ίσοις όροις με τους Ιρλανδούς, τους Ινδούς, τους Νεοζηλανδούς, τους Νοτιοαφρικανούς, τους Άγγλους και τους Αμερικανούς, θα προσεχόταν πιο εύκολα χωρίς την ανάγκη και τη δέσμευση της μετάφρασης. Κάποιο μυθιστόρημά-μας θα έπαιρνε Booker, κάποιο άλλο Pulitzer, μπορεί μελλοντικά να ακουγόταν και για το Νόμπελ, οι εμβριθείς κριτικοί των New York Times ή του Guardian θα έγραφαν για ελληνικά έργα, θα εξυμνούσαν τη σύγχρονη Ελλάδα που ναι μεν έχει μια δική-της ιστορία αλλά μπορεί να τη χύσει μέσα στο καλούπι της διεθνοποίησης και να την κάνει οικουμενική. Σκεφτόμουν ότι η Κύπρος είναι κοντά σ’ αυτό το σενάριο, αλλά η δική-μου μελλοντολογική σύλληψη πάει πιο μακριά, καθώς η αγγλική γλώσσα θα επικρατήσει απόλυτα κι έτσι η ελληνική λογοτεχνία θα είναι πλέον αγγλική, …αλλά οι συγγραφείς-της θα είναι διάσημοι.

            Βάζω στη συζήτηση (από το παράθυρο) και την Εσπεράντο, μια τεχνητή γλώσσα, απλή και στηριγμένη στα πιο βασικά σημασιολογικά και φωνολογικά στοιχεία, που θα ήταν ίσως «ιδανική» να οριστεί ως η παγκόσμια γλώσσα που θα μιλιέται και θα γράφεται από όλους σπάζοντας έτσι τους φραγμούς της απομόνωσης και της δυσκολίας επικοινωνίας μεταξύ των λαών. Το πρόβλημα με την Εσπεράντο είναι ότι δεν έχει ιστορία και γι’ αυτό δεν έχει μέσα-της βιώματα που να την τρέφουν και πέρα από τη λογική πλευρά-της να τη γεμίσουν με μεταφορές, με συνδηλώσεις και άλλες παρεκκλίσεις που χρωματίζονται από την καθημερινότητά-της. Θα είναι λοιπόν η αγγλική μια νέα εσπεράντο για τους Έλληνες;

           

Σε καιρούς υβριδισμού και πολυπολιτισμικότητας που ζούμε, το να γράψει ένας Έλληνας σε άλλη γλώσσα δεν είναι παράξενο και για πολλούς μπορεί να είναι και ο τρόπος ανοίγματος της λογοτεχνίας-μας στο εξωτερικό. Είναι ίσως ο τρόπος να περάσει η ελληνική λογοτεχνία από την περιφέρεια (και το περιθώριο, θα έλεγε κανείς) στο κέντρο.

            Όμως επειδή κάθε λογοτεχνία ζυμώνεται με τη γλώσσα-της και όσο πιο παλιά και πλούσια είναι η δεύτερη τόσο πιο ριζωμένη σε μια πολυπολιτισμική ιστορία είναι και η πρώτη, δύσκολα μπορεί κανείς να κόψει τη γλώσσα και να ανθίσει η λογοτεχνία. Κάθε σελίδα καλής ελληνικής λογοτεχνίας έχει δεκάδες ύφη, δεκάδες ιδιολέκτους, πάμπολλα εθνικά βιώματα, άπειρα διακείμενα από την αρχαιότητα και το Βυζάντιο ως τον Ερωτόκριτο και τα απομνημονεύματα του ’21, από τα τραγούδια του λαού μέχρι τους στίχους του Γκάτσου και του Σαββόπουλου κι από τις παροιμίες μέχρι τα λογοπαίγνια των νέων. Αν αποκόψεις όλα αυτά, δεν γράφεις ελληνική λογοτεχνία, γράφεις μια νόθη μικρανιψιά-της.

Μα αν γράφεις λογοτεχνία, θα πει κάποιος, τι σημασία έχει σε ποια γλώσσα είναι; Έχει τόση σημασία, όση αξία λένε οι γλωσσολόγοι ότι έχει κάθε μικρή γλώσσα που παύει να μιλιέται στα βάθη του Αμαζονίου. Αν όλοι μιλάγαμε εσπεράντο, η λογοτεχνία θα ήταν ένα αποστειρωμένο μικροβιοφοβικό κατασκεύασμα που δεν θα αρδευόταν από τα λάθη και τα πάθη ενός παρελθόντος.

Πατριάρχης Φώτιος

 

Greece, Periphery and Centre 

Our contemporary literature is small like our language. How many people speak Greek, how many will also be interested in first hand knowledge about our poems and our prose? Only eleven million Greeks and under one million Cypriots, a few million Greeks that live around the world and a few dozen (hundreds of thousand?) who love Greece and its culture or have learned the Greek language. So our language itself is a prison for our literature!

            And let's make a hypothesis. A ruthless dictator, who holds the keys to the laws and reforms the educational system, he imposes as the official language in both written and spoken language, English. And the subsequently generations, are in a best case scenario bilingual, in the worst English speaking, they watch first hand CNN, read English newspapers, speak and write English, surf the Internet, with the comfort of that language being the mother tongue and they become partakers of the globalized culture that begins with American history and reaches the explorers of Australia and from Shakespeare and ends up in the pop songs and the anthems of the basketball teams of NBA.

            Miraculously, our literature would be understood by billions of people, native speakers or english learners, it would be an international stage on an equal footing with the Irish, the Indians, the New Zealanders, the South Africans, the British and Americans, it would be easier to be paid attention to it without needing a translation. One of our novels would get a Booker, another a Pulitzer, maybe in the future our literature would be heard and would be subjected for a Nobel prize, also the profound critics of the New York Times or The Guardian would write about Greek literature, they would praise modern Greece, which although has its own history but can pour into the mould of globalisation and make it universal. I thought that Cyprus is close to that scenario, but my own thoughts about the future go farther, as the English language would prevail so completely that Greek literature would be English, but ... its authors will be famous.

            I will put in the debate (through the window) Esperanto, an artificial language, simple and based on the most basic semantic and phonological elements, it might ideally be defined as the universal language that is spoken and written, thus breaking all the barriers of isolation and the difficulty of communication between people. The problem is that the Esperanto has no history and therefore has no inside experiences to nourish the side beyond the logic to fill in the metaphors, with connotations and other exceptions to be coloured by the everyday use.  Is therefore the English language a new Esperanto for the Greeks?

           

In times of hybridisation and multiculturalism, which we live, a Greek writer writing in another language is not unusual, for many it can be a way to show our literature overseas. It's probably the way the Greek literature to pass from the region (and the margin, you would think) to the centre.

            But because each literature is kneaded with the language and the older and the richer this language is the more rooted it is in a multicultural history, it is difficult to cut the language for the literature to flourish. Each page of good Greek literature gives genres tens, tens of jargon, numerous national experiences, infinitely supportive of antiquity and Byzantium as Erotokritos and the Memoirs of '21, the songs of the people until the lyrics of Savvopoulos and Gatsos and the rhymes of young people. If one cuts this, one does not write Greek literature, is writing something that is not even closely related to it.

But if one writes literature, someone might say, what does it matter what language it is in? It does really matter, as much as the value linguists say that it does, like every little language that ceases to be spoken in the depths of the Amazon. If everyone were talking Esperanto, literature would be a sterile micro-phobic construction that will no bet irrigated by the errors and passions of the past.

Bookmark

[οι φωτογραφίες προέρχονται από: www.easypedia.gr, www.macmillandictionary.com, electricliterature.com, www.lemondejuif.info, commons.wikimedia.org, www.ramnousia.com, www.chiosonline.gr, www.theneighborhooddevelopers.org, www.dailymail.co.uk, libcom.org, ebooks.edu.gr και olympia.gr]