“Η κόμη της Αφροδίτης” του Μιχαήλ Σίσκιν

Ένα παλίμψηστο εικόνων και γραφών, από τους πρόσφυγες στην Ελβετία έως τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο κι από τον Κύρο και τον Τριστάνο μέχρι την αναγεννησιακή Ιταλία. Και τότε αναρωτιέσαι «προς τι;»! 

 

 

Ρωσικός καφές με ένα δάχτυλο βότκα:

Михаил Павлович Шишкин

“Венерин Волос”

2005

Μιχαήλ Σίσκιν (απορώ γιατί γράφουν στο εξώφυλλο «Μίκαελ»)

“Η κόμη της Αφροδίτης”

μετ. Σ. Αργυροπούλου

εκδόσεις Μεταίχμιο

2013 

            Ο άνθρωπος αναζητά τρόπους να πει την ιστορία-του και ο συγγραφέας τρόπους να δείξει τις ιστορίες των άλλων. Πάνω λοιπόν στην ανάγκη να γίνει αληθοφανής η αφήγηση (και όχι κάτι αυτονόητο) πολλοί πεζογράφοι σκαρφίζονται αφορμές για να εξιστορήσουν τις ιστορίες των χαρακτήρων-τους: ο Γιόσα (Λιόσα) στο “Ο άνθρωπος που έλεγε ιστορίες” αναφέρεται στον hablador μιας φυλής του Αμαζονίου ενώ η Κακούρη στο “Πασαδόροι και βαστάζοι” επινοεί μια συσκότιση όπου οι κάτοικοι μιας γειτονιάς συγκεντρώνονται, μη έχοντας τι άλλο να κάνουν, και αφηγούνται μεταξύ-τους.

            Ο Σίσκιν κάνει κάτι παρόμοιο. Βασίζεται στην ιδέα της ανάκρισης από τις ελβετικές αρχές των προσφύγων που αναζητούν άσυλο στη χώρα, προσφύγων κυρίως από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Αφηγητής είναι ο διερμηνέας που χρησιμοποιεί ο ανακριτής για να επικοινωνήσει μαζί-τους και πάνω σ’ αυτόν καμβά παρακολουθούμε ιστορίες, αφηγήσεις, εξομολογήσεις, διαλόγους σε ένα πυκνό δίχτυ αναμνήσεων και διακειμενικών αναφορών.

            Στο έργο παρελαύνουν σκηνές από τη Σοβιετική Ένωση, όπως η εισβολή στο Αφγανιστάν, η φυλακή, παιδικές εικόνες για τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο, οι Ολυμπιακοί αγώνες της Μόσχας το 1980 κ.ο.κ. Η ιστορία είναι το χέρι και ο αφηγητής είναι το γάντι, η ιστορία είναι ο πυρήνας της ζωής που αλλάζει πρόσωπα, φορείς, ιδέες, ακροατές, ερμηνείες. Ένας λαβύρινθος ιστοριών εκ των οποίων η μία αναδύεται μέσα από την άλλη και μπλέκονται σε ένα παλίμψηστο σύμπαν η Κύρου Ανάβασις με την προσφυγιά και ο Δάφνις με τη Χλόη (ελληνιστικό έπος) με τις σύγχρονες ιστορικοκοινωνικές συνθήκες.

Η ζωή είναι όλη ιστορίες και η λογοτεχνία ένα μαγνητόφωνο όπου αυτές καταγράφονται πάνω σε μισοσβησμένες κασέτες. Η μεταμοντέρνα αυτή αυτοαποκάλυψη ανοίγει στον αναγνώστη την ίδια τη συνθήκη σύνθεσης, αλλά συνάμα εξαρθρώνει το μυθιστόρημα και το μετατρέπει σε εργαστήριο γραφής. Η ίδια η ιστορία είναι η βελόνα και η κλωστή, για να δείξει ο συγγραφέας αυτοαναφορικά τη δύναμη της γλώσσας και της λογοτεχνίας. Είναι μια ομφαλοσκόπηση που ενίοτε εκπίπτει σε ναρκισσισμό και ενίοτε γίνεται παραγωγική δύναμη ανάδειξης των προβληματισμών περί τη λογοτεχνία. Ωστόσο, ακόμα και σ’ αυτή την περίπτωση δεν λείπει η μετακίνηση του ενδιαφέροντος από τον κόσμο στο κλειστό περιβάλλον της μυθιστοριογραφίας, από τα ζητήματα της ζωής στα ζητούμενα της γραφής κ.ο.κ.

Δυστυχώς αυτή η μεταμοντέρνα παλίμψηστη αναμπουμπούλα σπάνια με ικανοποιεί. Βλέπω ένα συνονθύλευμα το οποίο θυσιάζει τη γενική οικονομία μπροστά σε άπειρες (και αυτό ισοδυναμεί με καμία) εσωτερικές συνδέσεις, αναφορές, διακείμενα, υπόγειες διαδρομές, άσχετες χωροχρονικές ταυτίσεις και συμπτώσεις, που εντέλει διαρρηγνύουν την έννοια της λογοτεχνίας. Είναι η αισθητική της σαλάτας που μπορεί και να δώσει συνολικά τη γεύση της εποχής-μας.

[το φωτογραφικό υλικό είναι αντλημένο από: www.dreamstime.com, www.unhcr.org, www.vijesti.me, www.chrisblog.gr και nikacheart.ru]

Πατριάρχης Φώτιος