Τόμας Μαν, “Το μαγικό βουνό”

Ανάμεσα σε συγκρουόμενες ιδεολογίες, ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος επιχειρεί να βρει το δικό του στίγμα και να καταλάβει πού κινείται ο άνθρωπος. Ένα σανατόριο στην Ελβετία μπορεί να είναι ο στίβος όπου τα ρεύματα της ανθρώπινης σκέψης διαλέγονται σ’ ένα αέναο bra-de-fair.

Thomas Mann “Der Zauberberg” -1924 Τόμας Μαν “Το μαγικό βουνό” μετ. Θ. Παρασκευόπουλος εκδόσεις Μεταίχμιο -2017

It feels like I'm talkin' to myself:

Θεωρείται το μεγάλο έργο του Thomas Mann, πιο σπουδαίο κι απ’ τον “Doktor Faustus” και τ’ άλλα του σημαντικά πεζογραφήματα. Τόσο σπουδαίο που ίσως σ’ αυτό οφείλεται και το Nobel Λογοτεχνίας που κέρδισε ο Γερμανός συγγραφέας πέντε χρόνια αργότερα.

Probably find a way to complain about a Picasso painting:

Ογκώδες έργο, με την ελληνική έκδοση να πλησιάζει τις 1000 σελίδες και μάλιστα με μικρή γραμματοσειρά. Ξεκινάει όμως στρωτά, τόσο στρωτά που, χωρίς η ιστορία να τρέχει, φτάνουμε εύκολα στις πρώτες εκατό σελίδες. Ο νεαρός μηχανικός Hans Castorp πηγαίνει σ’ ένα βουνό της Ελβετίας να επισκεφτεί τον ξάδελφό του Γιοάχιμ Τσίμσεν που νοσηλεύεται σ’ ένα πολυτελές σανατόριο. Η παραμονή του εκεί θα διαρκέσει περισσότερο απ’ ό,τι φανταζόταν. Θα τον γεμίσει με γόνιμες εμπειρίες σε ένα είδος Bildungsroman, είδος που κέρδισε το γερμανικό του όνομα πιθανόν και χάρη σε τέτοια έργα όπως το “Μαγικό βουνό”.

Η πρώτη αναγνωστική εντύπωση προέρχεται απ’ τη μαγεία της φύσης αλλά συνάμα και την απάθεια μπροστά στον θάνατο. Καθώς διάφοροι τρόφιμοι ακούμε ότι πέθαναν ή πεθαίνουν, χωρίς κάτι τέτοιο να φαντάζει φρικτό, οδυνηρό ή έστω λυπηρό. Κι είναι όλο το βιβλίο μια διαρκής ελεγεία και μια διαρκής φιλοσοφία του θανάτου, χωρίς εικόνες, σκηνές και θρήνους, σαν ένας α-θάνατος να συνομιλεί με μελλοθάνατους ή να φιλοσοφεί δίπλα τους. Και μάλιστα, αυτό όλο το πλαίσιο κι η θεματική δεν δίνεται καθόλου βαριά. Αντίθετα, ξεκινάμε με μια ελαφρότητα, που παραπέμπει στο αστείο και στο humor. Σαν ο συγγραφέας να φτιάχνει στο γλυκό του δύο στρώσεις, μία βαριά και τυπικά ζοφερή (ο θάνατος) και μία ελαφριά και χιουμοριστική (η ατμόσφαιρα και οι περιγραφές των ενοίκων). Και παράλληλα, σ’ αυτό το περιβάλλον, ο νεαρός Χανς ερωτεύεται την καταρχάς ενοχλητική 28χρονη Ρωσίδα Κλάβντια Σοσά.

Το μυθιστόρημα είναι γραμμένο με αφήγηση και με διαλόγους. Οι τελευταίοι φαίνεται να σηκώνουν το βάρος της εξέλιξης, όχι της δράσης αλλά της εξέλιξης των ιδεών. Θέματα όπως ο θάνατος, η αρρώστια, το σώμα και το πνεύμα, ο χρόνος, η μουσική … διασπείρονται μέσα στο κείμενο και συζητιούνται, άλλοτε με την παγιωμένη περί αυτών άποψη κι άλλοτε με πιο νεότευκτες σκέψεις. Οι διάλογοι αποκτούν βαθύτερο περιεχόμενο, όταν εμφανίζεται πρώτα ο Ιταλός Settembrini, μορφωμένος ουμανιστής, που εγκωμιάζει την πρόοδο και τη λογική και χειραγωγεί τη σκέψη του Κάστορπ, ο οποίος θέλγεται από αυτόν. Κι έπειτα ο Naptha που εκπροσωπεί μια μεσαιωνική ματιά, προνεωτερική, η οποία δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στα αιτήματα των καιρών.

Με τα λόγια του Χανς «Ο ένας είναι λάγνος και κακός και ο άλλος το μόνο που ξέρει είναι να φυσάει διαρκώς το κόρνο της λογικής και φαντάζεται πως μπορεί να συνεφέρει ακόμα και τρελούς, είναι σαχλό. Είναι φιλισταϊσμός και καθαρή ηθική, είναι άθρησκο, αυτό είναι ξεκάθαρο. Ούτε όμως με τον κοντό τον Νάφτα θέλω να είμαι, με τη θρησκεία του, που είναι μονάχα ένα guazzabuglio από Θεό και διάβολο, από καλό και πονηρό». 

I exercise my right to express when I feel it's time:

Το έργο διαβάζεται, από ’να σημείο και μετά, δύσκολα, κυρίως επειδή δεν έχει δράση. Πέρα από κάποιες περιπέτειες του Χανς και τον θάνατο του ξαδέλφου του, τον κρυφό έρωτά του για την Κλάβντια, όλο το υπόλοιπο έργο ως μυθιστόρημα ιδεών βαρύνεται από ατελείωτους διαλόγους. Σαν ρητορικούς αγώνες για θέματα που δεν συνδέονται πάνω σε έναν βασικό άξονα, αλλά σαν χάντρες σε ένα κομπολόι λόγων. Αν όμως κανείς ξεπεράσει αυτά τα ξέβαθα νερά, τότε θα μπορέσει να δει όλο το φιλοσοφικό, ιδεολογικό, πολιτικό δυναμικό που καθόριζε την ευρωπαϊκή σκέψη κατά τον μεσοπόλεμο, όταν ήδη έχει σαρώσει τις πομπώδεις αφηγήσεις ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Πατριάρχης Φώτιος