“Το κλαρινέτο” του Βασίλη Αλεξάκη

Ξεχνιέται μια λέξη; Ένας άνθρωπος; Τι θυμόμαστε και τι ξεχνάμε; Κι η κρίση που τώρα μας πλήττει μπορεί να ξεπεραστεί και να την ξεχάσουμε γρήγορα ή θα οδηγήσει σε έναν ιστορικό θάνατο;

Γαλλικός με άρωμα φιστίκι: Vassilis Alexakis “La clarinette” 2015
Βασίλης Αλεξάκης “Το κλαρινέτο” εκδόσεις Μεταίχμιο 2016

Πριν το διαβάσω:

            Γιατί το διάλεξα; Επειδή κατά ένα παράξενο τρόπο είχα χρόνια να διαβάσω Αλεξάκη. Ίσως επειδή ήταν κάπου εκεί στο μυαλό-μου, ενώ εγώ περνούσα τη φάση να ανακαλύψω νέους. Ίσως επειδή είχα συνηθίσει τη γραφή-του και δεν περίμενα κάτι καινούργιο.

Καθώς το διάβαζα:

            Ο συγγραφέας αφορμάται απ' τον θάνατο του εκδότη-του στη Γαλλία, ονόματι Κλοντ Ντουράν, ο οποίος ήταν και συγγραφέας. Ο Έλληνας πεζογράφος παρακολουθεί τον τελευταίο καιρό της ζωής του ομότεχνού-του και φίλου-του Γάλλου. Γράφει λοιπόν ένα κείμενο σε δεύτερο πρόσωπο, σαν να μιλάει σ’ αυτόν, χωρίς να τον κατονομάζει.

            Στην ουσία όλο το βιβλίο στήνεται πάνω σε ένα τρίγωνο θεμάτων: από τη μια, ο θάνατος του εκδότη, απ' την άλλη η κρίση που μαστίζει την Ελλάδα. Και τέλος η λήθη, καθώς ο Αλεξάκης ανακαλύπτει σε κάποια φάση ότι δεν μπορεί να θυμηθεί, ούτε στα ελληνικά ούτε στα γαλλικά, το όνομα του οργάνου που λέγεται “κλαρινέτο”:

Θάνατος εκδότη		Οικονομική κρίση Ελλάδας
	μνήμη – λήθη

            Η δευτεροπρόσωπη απεύθυνση καταγράφει την πορεία της ασθένειας, την ψυχολογία του εκδότη και τη συμπαράσταση που ο αφηγητής δείχνει προς αυτόν. Ταυτόχρονα, καταγράφονται πληροφορίες για την κατάσταση στην Ελλάδα. Από την τρόικα μέχρι τις αυτοκτονίες κι από τους άστεγους και το περιοδικό-τους τη “Σχεδία” ως τους ανθρώπους που ψάχνουν στα σκουπίδια. Κι ανάμεσα σ’ αυτόν τον παραλληλισμό εμφιλοχωρούν σκέψεις και συζητήσεις για τη μνήμη και πώς αυτή μπορεί να διαταραχθεί.

            Τα δύο πρώτα θέματα, χωρίς να συνδέονται ρητά, είναι εμφανώς παράλληλα και ανάλογα: Όπως ο άνθρωπος φθίνει και οδηγείται σταδιακά και ανεπιστρεπτί στον θάνατο, έτσι και η χώρα ΘΑ καταλήξει, εξαθλιωμένη από τη χρεοκοπία και την ανέχεια. Αυτό το απαισιόδοξο μήνυμα που προκύπτει από το βιβλίο δεν ξέρω αν βαραίνει την ψυχή του αναγνώστη, αφού η γραφή του Αλεξάκη είναι σχετικά ανάλαφρη. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν λείπουν οι υπερβολές, είτε από ποιητική άδεια, είτε από την απόσταση που χωρίζει τον γαλλοδιαιτούμενο συγγραφέα από την πραγματική κατάσταση στη χώρα. Και μάλιστα, επειδή το κείμενο γράφτηκε και δημοσιεύτηκε πρώτα στα γαλλικά, φαίνεται ότι πληροφορεί το γαλλικό κοινό για πράγματα που στο ελληνικό κείμενο φαίνονται περιττά και αυτονόητα.

Κι όμως αυτή η αναμενόμενη (απαισιόδοξη) κατάληξη δεν αποτρέπει τον αφηγητή να αποφασίσει να γυρίσει στη χώρα-του, εν μέσω κρίσης…

            Το βιβλίο μου θύμισε το “Θα σε ξεχνάω κάθε μέρα” (πάλι το θέμα της λήθης!). Κι εκεί ο Αλεξάκης μιλά σε κάποιον νεκρό, στη μητέρα-του, κάνοντας τη βιογραφία-του κι έμμεσα τη δική-του. Έτσι, βρίσκει ευκαιρία να παραθέσει προσωπικά βιώματα και να τα εμπλουτίσει με φανταστικές σκηνές. Κάποιες από αυτές, εμφανώς επινοημένες, προκαλούν γέλιο. Ταυτόχρονα επιχειρεί να σχολιάσει και να προχωρήσει το πραγματικό στο λογοτεχνικό. Ο Αλεξάκης παρατηρεί και αμέσως φαντάζεται τι μπορεί να είναι αυτό που παρατηρεί!             

Αφού το διάβασα:

            Έμεινα επιφυλακτικός για την απουσία –ακόμα περισσότερο αυτή τη φορά- μιας ιστορίας που να συνέχει τα επιμέρους στοιχεία. Έμεινα όμως στο τέλος συγκινημένος με τον θάνατο που έρχεται να σφραγίσει μια σχέση. Έψαξα να βρω τι σχέση έχουν οι δύο πρώτοι άξονες με τον τρίτο: όλα περνάνε μέσα από το μυαλό και μπορεί να ξεχαστούν; Ή αντίθετα, όλα επειδή περνάνε μέσα από το μυαλό, δεν ξεχνιούνται αλλά κάπου μένουν στο εγκεφαλικό αρχείο του ανθρώπου.

Πατριάρχης Φώτιος