Χυμός καρπούζι: μπεστ σέλερ

Το ότι δεν διαβάζει ο Έλληνας είναι στατιστικά διαπιστωμένο. Αλλά κι αυτοί που διαβάζουν μη νομίζετε ότι αφιερώνουν χρόνο σε «σοβαρές» αναγνώσεις. Ένα ευχάριστο βιβλίο να περάσει η ώρα, ένα ερωτικό ανάγνωσμα για την παραλία, μια συγκινητική ιστορία να ξεχαστούν από την καθημερινότητα. Και φυσικά ό,τι επιλέξουν, πρέπει να είναι εύκολο, απλογραμμένο, κατανοητό, με σαφή περιγράμματα, έξυπνες ατάκες, κινηματογραφική εικονοποιία, ώστε να μην κουράζεται το μυαλό.
Λέει χαρακτηριστικά η Σελλά στη χθεσινή «Καθημερινή» (http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_06/09/2009_328029 ): “στις λίστες της λογοτεχνίας κυριαρχούν σχεδόν απολύτως τα βιβλία της λεγόμενης λάιτ λογοτεχνίας (παραλογοτεχνίας ή ροζ λογοτεχνίας, για άλλους)”. Και φυσικά όποιος παρατηρεί τα ευπώλητα, θα αντιληφθεί ότι έτσι είναι τα πράγματα για το λογοτεχνικό βιβλίο. Ο Κούρτοβικ στην αρχή του καλοκαιριού (6.6.2009) (http://www.tanea.gr/default.asp?pid=30&ct=19&artid=4520649 έγραφε ότι το γυναικείο κοινό είναι έτσι: “ Σχεδόν όλες οι γυναίκες είχαν ηλικία ανάμεσα στα 35 και τα 50. Σχεδόν όλες ανήκαν ολοφάνερα στην κατώτερη μεσαία τάξη, αυτή που συνήθως αποκαλούμε μικροαστική. Εξίσου φανερό ήταν ότι η ζωή δεν είχε φανεί πολύ γενναιόδωρη σ’ αυτές τις γυναίκες… Τα πρόσωπα που έβλεπα ήταν στερημένα, σχεδόν ρημαγμένα, και σε μερικά βλέμματα πρόσεξα κάτι το αλαφιασμένο.”
Και εδώ ο κριτικός κάνει ένα σοβαρό λάθος: το γυναικείο κοινό ροζ λογοτεχνίας δεν είναι καθόλου αυτό που φαντάζεται, ή δεν είναι μόνο αυτό. Ξέρω πολλές κοπέλες που φοιτούν σε πανεπιστήμια, οι οποίες γνωρίζουν μόνο τη Χρύσα Δημουλίδου ή Λένα Μαντά, ξέρω γυναίκες μεσήλικες, με μόρφωση και «καλή θέση στην κοινωνία», που διάβαζαν Μάιρα Παπαθανασοπούλου και τώρα αναζητούν τη Λένα Μαντά, μιλάω με άνδρες/γυναίκες που δεν θέλουν να διαβάσουν κάτι «κουραστικό» αλλά να ξεφύγουν με μια ιστορία μυστηρίου ή ένα ιστορικό μυθιστόρημα (οι μεν) και μια ερωτική ιστορία (οι δε). Ο Παπαθεοδώρου το λέει πιο καλά στο άρθρο της Σελλά: η ανάγνωση πλέον είναι διαταξική.
Θα ήθελα εδώ να καταθέσω μια εξήγηση που δεν την έχω διαβάσει αλλού, για να τη συζητήσουμε: η μεταμοντέρνα εποχή μας έχει μειώσει την απόσταση μεταξύ υψηλού και χαμηλού, σοβαρού και ελαφρού, ποιοτικού και εμπορικού. Αυτό σημαίνει ότι κυριαρχεί μια πολυσυλλεκτικότητα και με την ίδια διάθεση που κανείς βλέπει μια καλή ταινία κάθεται στην τηλεόραση και χαζεύει μια b-movie τρίτης διαλογής. Ακόμη περισσότερο η ίδια η τέχνη συχνά γίνεται mix, γεγονός που μπερδεύει ακόμα περισσότερο τα πράγματα. Ο καθένας λοιπόν δεν καλείται να ξεχωρίσει τα ακούσματα και τα θεάματά του, βλέπει Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης αλλά και Eurovision, πηγαίνει σε ένα ατμοσφαιρικό μπαράκι αλλά και σε ένα ξεσαλέ κλαμπάκι. Αυτή η λογική του anything goes κάνει πολλούς να διαβάζουν εική και ως έτυχε, έχουν στο κομοδίνο τους ένα Κούντερα αλλά βυθίζονται ηδονικά και σε έναν Μπουραντά, έχουν στα ράφια της βιβλιοθήκης τους ένα Κοτζιά αλλά ξεκοκαλίζουν μέχρι πρωίας μια Καλλιοτζή.
Αυτή η εικασία δεν αναιρεί ότι ένα συγκεκριμένο κοινό δεν αντέχει την «υψηλή» λογοτεχνία και αρκείται σε ρέουσες αναγνώσεις, για να ξοδέψει τον ελεύθερο χρόνο του, να ταξιδέψει με μια υπόθεση γοργή και ανεμπόδιστη, να ζήσει το όνειρο ή να ξαναζήσει τη ζωή του.
Πού καταλήγω; Η ανάγνωση δεν είναι θέμα παιδείας, είναι θέμα λογοτεχνικής παιδείας. Κι αυτό σηκώνει συζήτηση…

Πατριάρχης Φώτιος