Felipe Alfau, “Το καφενείο των τρελών”

Στις πιο σοβαρές αποδείξεις ότι η λογοτεχνία κάνει τα παιχνίδια της, όχι με σκοπό να αυτεπιδειχθεί αλλά με στόχο να αναδείξει τις ανατροπές και τις αλλαγές ρόλων μέσα στη ζωή.

Felipe Alfau “Locos: A Comedy of Gestures” 1936 “Το καφενείο των τρελών" μετ. Ρ. Κυριακίδου εκδόσεις Αλεξάνδρεια -2020

Ένα βιβλίο που παρουσίαζε η Παπαθανασίου στο “Βήμα” στις 13/9/2020 ήταν αποκάλυψη. Ήταν ραμμένο στα γούστα μου καθώς μ’ αρέσει αυτή η παιχνιδιάρικη φύση της λογοτεχνίας.

> Ο Felipe Alfau γεννήθηκε το 1902 στην Γκερνίκα της Ισπανίας. Το 1918 μετανάστευσε στην Αμερική για να σπουδάσει μουσική και να εργαστεί ως μουσικοκριτικός σε ισπανόφωνη εφημερίδα της Νέας Υόρκης. Θεωρώντας αδύνατη πλέον την πρόσβαση στο ισπανικό αναγνωστικό κοινό, αποφάσισε να γράψει στην αγγλική γλώσσα. "Το καφενείο των τρελών" (Locos) γράφτηκε το 1928 και δεν κατόρθωσε να εκδοθεί παρά το 1936 με έξοδα του συγγραφέα, για να βυθιστεί σύντομα στη λήθη. Το 1987 το βιβλίο γνώρισε μια θριαμβευτική επανέκδοση στην Αμερική και παράλληλα άρχισε να μεταφράζεται σε πολλές γλώσσες, ενώ το 1989 εκδόθηκε για πρώτη φορά το δεύτερο έργο του, "Chromos", που το 1948 είχε απορριφθεί από όλους σχεδόν τους εκδότες. Στα πολλά χρόνια που μεσολάβησαν, ο Αλφάου, απογοητευμένος, εγκατέλειψε το γράψιμο για να εργαστεί ως μεταφραστής σε μια ασφαλιστική εταιρεία. Πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1999. Έργα του είναι: "Old Tales from Spain" (1929), "Locos. A Comedy of Gestures" (1936), "Chromos" (1990), "Sentimental Songs. La poesia cursi" (1992).

ΤΟ ΕΡΓΟ συντίθεται από πολλά διηγήματα, φαινομενικά μεμονωμένα, αλλά στην πράξη με κοινό πλαίσιο και πρόσωπα που μεταπηδούν από το ένα στο άλλο. Απ’ την αρχή καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για ιστορίες που ξεφεύγουν απ’ την πραγματικότητα, ενώ συνάμα πατάνε σ’ αυτήν, αλλά το ύφος και η οριακότητα των καταστάσεων μας φέρνουν στην ατμόσφαιρα παράλληλων σφαιρών.

ΣΤΑ ΛΙΓΩΝ σελίδων κείμενα φαίνεται πως οι χαρακτήρες του Alfau βρίσκονται στο μεταίχμιο μεταξύ ρεαλιστικής πραγματικότητας και μιας άλλης, φανταστικής, μεταφυσικής, μυθοπλαστικής. Αυτό το οριακό σημείο κάνει κάθε ιστορία ενδιαφέρουσα και δίνει στο έργο του Ισπανού συγγραφέα τη λογοτεχνική στόφα που χρειάζεται. Ο Fulano στο πρώτο διήγημα είναι αόρατος (ένα ασήμαντο ταπεινό χαμομηλάκι!), αφού, όπου εμφανίζεται, κανείς δεν του δίνει σημασία, σαν να μην υπάρχει. Η σκιαγράφησή του και η πειστικότητα μιας τέτοιας κατάστασης κάνει το κείμενο άκρως δυνατό. Η εξέλιξη και το τέλος με την αλλαγή ταυτότητας ακολουθεί μια λογική πορεία μέσα στο παράλογό της.

ΞΕΤΡΕΛΑΙΝΟΜΑΙ με το μυθιστόρημα (για να κάνω ένα λογοπαίγνιο με τον τίτλο) όσο προχωράω και σε κάθε επιμέρους επεισόδιο ξεπετάγεται μια ακόμα ανατροπή: αλλαγή ταυτοτήτων, σατιρικές πινελιές, αντιστροφή ρόλων, αιφνίδιο τέλος. Όλα υπακούνε σε μια καρναβαλική αναστροφή, αφού ο βασιλιάς γίνεται ζητιάνος κι ο ζητιάνος βασιλιάς, οι λογικοί τρελοί κι οι τρελοί εκλαμβάνονται ως λογικοί. Είναι ο τρόπος του Rabelais που έδειξε τη ζωή σαν ένα ανατρεπτικό παιχνίδι αντιφάσεων και ορίων, που είναι απλώς κοινωνικά διαμορφωμένα και μ’ ένα τσαφ της τύχης αλλάζουν. Σε ένα απ’ αυτά τα επεισόδια του Alfau γίνεται ένα συνέδριο αστυνόμων στη Μαδρίτη, διεθνές παρακαλώ, και γεμίζει η πόλη αστυνόμους, αλλά ταυτόχρονα εκτοξεύεται η εγκληματικότητα στη μορφή των μικρο-κλοπών σε κορυφαία ύψη. Είναι άραγε οι ίδιοι οι αστυνόμοι που κλέβουν ο ένας τον άλλο;

ΠΡΟΧΩΡΩ παραδομένος σ’ αυτήν την ανάλαφρη γραφή, που παίζει έντεχνα με το κωμικό, το ρεαλιστικά ανατρεπτικό, το πραγματιστικά παράδοξο. Ανά πάσα στιγμή ο θύτης γίνεται θύμα, ο καλός κακός, ο πλούσιος ζητιάνος. Ένα γαϊτανάκι αλλαγών, μικρών αιφνιδιασμών, αποκριάτικης αλλαγής κοστουμιών και ρόλων.

Πάπισσα Ιωάννα