ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΙ ΗΡΩΕΣ: ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΗ

(ή αλλιώς, η προκατάληψη της νέας γενιάς αναγνωστών)

 

ΣΤΑ ΤΡΙΑΝΤΑ μου χρόνια ζωής και στα δεκαπέντε της αναγνωστικής μου πορείας, δύσκολα καταλαβαίνω πώς σκέφτονται οι μεγάλοι. Εντάξει, τώρα τελευταία που η γιαγιά έχει καταπέσει και της συμπεριφερόμαστε σαν μωρό, τώρα που οι ηλικιωμένοι στα γηροκομεία χειμάζονται από έναν ιό, που εμφανίζεται ξαφνικά στην ήσυχη ζωή τους, τώρα που διάφορα μικρά με ξεσήκωσαν, προσπαθώ να δω και τα –ήντα, τα πολύ –ήντα.

Σ’ ΑΥΤΟ το πλαίσιο, ήρθαν βιβλία που είναι γραμμένα από μεγάλους σε ηλικία συγγραφείς και συμπτωματικά; έχουν ήρωες εβδομηντάρηδες συν – πλην, οι οποίοι τραμπαλίζονται ανάμεσα στην μνήμη, τον λόγο και τη δράση (ως διάθεση ή ως πράξη).

ΤΟ ΨΑΧΝΩ λίγο και βρίσκω μια πλούσια παραγωγή.

 

-Αλέξης Πανσέληνος (1943-): “Σκοτεινές επιγραφές” (2011)

Ο Γιάννης έχει πρόσφατα χάσει τη γυναίκα του. Στα εβδομήντα χρόνια του η θλίψη του θανάτου αναταράσσει όλο του το ‘είναι’ και αυτός ξανακοιτάζει το παρελθόν μαζί με δυο φίλους του, των οποίων η ζωή έφτασε έως εκεί μέσα από λεωφόρους, δρόμους και σοκάκια, μέσα από ευθείες, πλατείες και τεθλασμένες πορείες. Σε δεύτερο επίπεδο προσπαθεί να καταλάβει τον τρόπο ζωής των νέων, να γνωρίσει τον παράξενο κόσμο τους, να μάθει πώς λειτουργεί η (μεθ)επόμενη απ’ αυτόν γενιά. Έτσι, παρακολουθούμε επάλληλες γενιές να δι-αγκωνίζονται σε μια φροϋδικής κοπής προσπάθεια, υποσυνείδητη και απρόθετη, να επιβιώσουν στο πεδίο των ηλικιών, των νοοτροπιών, των τρόπων ζωής.

 

-Ρέα Γαλανάκη (1947-): “Η άκρα ταπείνωση” (2015) 

Η συγγραφέα στήνει το δραματικό της έργο στο κέντρο της Αθήνας με ηρωίδες δυο συνταξιούχους γυναίκες, μια φιλόλογο και μια ζωγράφο, που διαμαρτύρονται για το πιθανό κλείσιμο του ξενώνα όπου μένουν. Οι μορφές τους είναι εντελώς φασματικές, σαν τον Δαρείο στους Πέρσες ή τον νεκρό πατέρα του πρίγκηπα Άμλετ στην ομώνυμη σαιξπηρική τραγωδία. Τα δύο πρόσωπα είναι σχεδόν άυλα, αιωρούνται λίγα εκατοστά πάνω από την πραγματικότητα, ασαφείς και εξαερωμένες οντότητες του μύθου ή της ποίησης που δεν μπορούν να πάρουν σάρκα και οστά μέσα στο ρευστό γίγνεσθαι της σύγχρονης Ελλάδας.

 

-Ιωάννα Καρυστιάνη (1952): “Το φαράγγι” (2015)

Επτά αδέλφια, οι αδελφοί Λιόδη, άνδρες και γυναίκες, μεταξύ 50 και 72 ετών, μαζεύονται με αφορμή μια διάβαση στο ομαλό φαράγγι, αλλά με απώτερο στόχο την επανασύνδεσή τους. Αυτή η κοινή πορεία τόσο στο βάδισμα όσο και στη ζωή φέρνει σιωπές και λόγια, αποσιωπημένες αλήθειες και αποκαλύψεις, σκέψεις και συμπορεύσεις. Μια οικογενειακή ιστορία, ή μάλλον πολλές παράλληλες και διασταυρούμενες ιστορίες, που πάνε πίσω στα κοινωνικά και ατομικά δρομάκια.

 

-Άρης Μαραγκόπουλος (1948): “φλλσστ, φλλσστ, φλλλσσστ” (2020)

Τρεις ηλικιωμένοι χειμερινοί κολυμβητές εκεί στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 2010 συναντούν τον δάσκαλο Φώντα, αλλά και το ζεύγος Νώντα και Ινέθ. Όταν η τελευταία δολοφονείται, πιθανότατα από χρυσαύγουλα φασιστάκια, οι πέντε κινητοποιούνται για να βρουν τους ενόχους. Πολλά λόγια μέσα στο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο που οδηγούν στην ανάληψη δράσης έξω από τον εφησυχασμό της ζωούλας τους.

 

-Ευγενία Φακίνου (1945): “Γράμματα στη Χιονάτη” (2020)

“Το «Γράμματα στη Χιονάτη» κινείται στην πραγματικότητα της τρίτης ηλικίας, που ωθείται από αναθεωρήσεις και αναστοχασμούς. Κεντρικός άξονας του βιβλίου μια ηλικιωμένη γυναίκα η οποία καταφεύγει σε χωριό που βρίσκεται στα πρόθυρα της εκκένωσής του από τους κατοίκους του, απειλούμενο από καθιζήσεις. Από καθίζηση, όμως, απειλείται και η δική της ζωή. Το χωριό κινδυνεύει από εγκαταλειμμένα ορυχεία. Ίσως ένα παρόμοιο (εγκαταλειμμένο) ορυχείο να είναι και το δικό της παρελθόν” (Πετρουλάκης στο fractalart)

 

ΣΥΖΗΤΗΣΑΜΕ τα βιβλία στο Βιβλιοκαφέ. Ο καθένας είχε διαβάσει μερικά από αυτά και καταθέσαμε συγκλίνουσες κι αποκλίνουσες απόψεις. Η βασική μας διαφορά είναι πώς τέτοιοι συγγραφείς, καταξιωμένοι λίγο ή πολύ, αντιμετωπίζουν τη (δική τους) ηλικία και τον τρόπο θέασης της ζωής. Αφενός, ο 56χρονος Πατριάρχης Φώτιος βλέπει με συγκατάβαση τέτοια εγχειρήματα και επιχειρηματολογεί για την ανάγκη των εβδομηντάρηδων να δείξουν ότι είναι ακόμα ενεργοί. Αφετέρου, εμείς οι νεότεροι, διαβάζοντας τα βιβλία που έχουμε υπόψη, θεωρούμε ότι υπάρχει μια στασιμότητα, καθώς οι υπερήλικοι ήρωες θυμούνται, νοσταλγούν, σκέφτονται, με την πείρα της ζωής στοχάζονται και σχολιάζουν, αλλά οι πράξεις τους δεν έχουν καθόλου δραματικότητα.

ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ στο γραπτό μου post να είμαι πιο συμπεριληπτική και να καταγράψω και την άποψη που θέλει τα κείμενα αυτά να “αναδεικνύουν τον χώρο στη ζωή που χρειάζεται κάθε ηλικιωμένος”. Όμως είμαι εκνευρισμένη, φταίει το χάσμα γενεών;, που οι συγγραφείς δεν μπορούν ή δεν θέλουν να ξεφύγουν από τα λόγια και τις βαριές σκέψεις, τις φιλοσοφημένες απόψεις, τις πολιτικές οπτικές γωνίες, και να μετατρέψουν σε πλοκή, δηλαδή σε δράση, το είναι τους. Αδυνατούν να πλέξουν γεγονότα, να φτιάξουν δράση και να δείξουν όσα έχουν αποκομίσει από τη ζωή, όχι με τις περινούστατες σκέψεις τους αλλά με τα ίχνη των δράσεων.

ΓΙ’ ΑΥΤΟ δύσκολα τα παραπάνω βιβλία (κάποια κομμάτια τους είναι πολύ καλά) δεν αποκτούν ενεργή επιδραστικότητα. Τους λείπει η δραματικότητα (ομοιοκαταληξία!).

Πάπισσα Ιωάννα