Paul Bowles, “Τσάι στη Σαχάρα”

ΜΙΚΡΕΣ αναγνώσεις ΜΕΓΑΛΩΝ έργων -4. Αναζήτηση, έρημος και έρωτας, ζήλια, εξωτισμός και βία, απώλεια και θάνατος, η αντίθεση Δύσης και Ανατολής, ο εγκλιματισμός σε ένα περιβάλλον σαγηνευτικό κι επικίνδυνο.

Paul Bowles “Sheltering Sky” 1949 “Τσάι στη Σαχάρα” μετ. Ν. Μάντης εκδόσεις Μεταίχμιο -2019

Το βιβλίο γέννησε μια ταινία, στα 1990 με σκηνοθέτη τον Bernardo Bertolucci και πρωταγωνιστές τους Debra Winger και John Malkovich. Η ταινία έκανε ευρέως γνωστό τον Αμερικάνο συγγραφέα και το βιβλίο επανάκτησε το κοινό του.

> Ο Πωλ Μπόουλς (1910-1999) ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1920 γράφοντας ποίηση, συνέχισε τη δεκαετία του 1930 συνθέτοντας μουσική και τη δεκαετία του 1940 μεταπήδησε στον πεζό λόγο. Η έκδοση το 1949 του πρώτου του μυθιστορήματος "Τσάι στη Σαχάρα" του χάρισε μεγάλη φήμη και η συγγραφική του δραστηριότητα επισκίασε όλες τις άλλες. Την επόμενη εικοσαετία ο Μπόουλς έγραψε τρία ακόμη μυθιστορήματα, "Καλώς να πέσει" (1952), "The Spider's House" (1955) και "Ψηλά πάνω από τον κόσμο" (1966). Στη συνέχεια, αφιερώθηκε στα διηγήματα, τις μεταφράσεις και τα ταξιδιωτικά κομμάτια. Στο έργο του χαρτογραφεί τη σύγκρουση ανάμεσα στον "πολιτισμένο" Δυτικό και τις κοινωνίες που επισκέπτεται, τις οποίες δεν θα μπορέσει ποτέ του να καταλάβει. Σε μια συνέντευξή του είχε πει: "Πάντα ήθελα να πάω όσο πιο μακριά μπορούσα από τον τόπο όπου γεννήθηκα".

“Ύστερα από δέκα χρόνια γάμου, ο Πορτ και η Κιτ Μόρσμπερι, ένα σοφιστικέ ζευγάρι Αμερικανών, διαπιστώνουν πως, καθώς έχουν απομακρυνθεί ψυχικά και έχουν αποξενωθεί σεξουαλικά, δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να συνεχίσουν να συμβιώνουν. Προσπαθώντας να βγουν από αυτό το αδιέξοδο, ταξιδεύουν στη Βόρεια Αφρική με σκοπό να διασχίσουν την Αλγερία - δεν έχουν καταλήξει στον ακριβή προορισμό τους, αλλά είναι αποφασισμένοι να αφήσουν πίσω τους τον σύγχρονο κόσμο. Αυτή η ανέμελή τους απόφαση όμως θα έχει τρομερές συνέπειες και για τους δύο.”

Κάπως έτσι περιγράφεται η ιστορία στο οπισθόφυλλο της ελληνικής έκδοσης. Ξεκινάμε λοιπόν με δυο Δυτικούς που απομακρύνονται από τον κόσμο τους και ψάχνουν ούτε αυτοί δεν ξέρουν τι σε μια βορειοαφρικανική χώρα, με μουσουλμανικές παραδόσεις, ταπεινές πόλεις και την άμμο της ερήμου. Η πρώτη προσέγγιση δεν θυμίζει τόσο Yasmina Khandra όσο Albert Camus, επειδή ο Ευρωπαίος ή ο Αμερικάνος προσγειώνεται στον “Άρη” της αλγερινής επικράτειας και ψάχνει διά της αντίθεσης τον εαυτό του.

Ο Port βρίσκεται στο έλεος μιας αλγερινής ομάδας (μιας πόρνης και άλλων) που εποφθαλμιά το πορτοφόλι του. Η Kit ψάχνει τον εαυτό της, αλλά και τη σχέση της με τον Port. Η έρημος προσφέρει μαγευτικά τοπία, καλοκαδραρισμένες φωτογραφίες, σκηνές που καταλαβαίνω πώς γίνονται ατμοσφαιρική ταινία. Η συνάντηση με τη μαμά και τον γιο Λάιλ, ο οποίος πιθανόν να έχει κλέψει το διαβατήριο του Port. Και μαζί είναι ο φίλος τους Τάνερ, που ταξιδεύει μαζί τους.

Η περιδιάβαση στην βορειοαφρικανική έρημο λειτουργεί στο πλαίσιο της αντίθεσης Ευρώπης – Αφρικής, όχι στη λογική των πολιτισμένων και των απολίτιστων, αλλά στην αντίστιξη δύο κουλτουρών που αντανακλούν στον τρόπο με τον οποίο βλέπουν οι μεν τους δε. Το θέμα ωστόσο είναι πιο πολύ ψυχολογικό. Διαβάζω το μυθιστόρημα σαν η έρημος και η Αφρική να αντανακλά πιο πολύ τον ψυχισμό των δύο συζύγων.

Νομίζω ότι η ταινία του Bertolucci εστιάζει πιο πολύ στο ερωτικό, στο σάρκινο, στο ατμοσφαιρικό ως προς το σώμα και τις κατευθύνσεις που δίνει, ενώ το βιβλίο του Bowles μένει σε μια αργή ανάπτυξη, που εκτινάσσεται προς το τέλος και τη μοιραία κατάληξη του Port και την περιπέτεια της Kit. Στο βιβλίο η αφήγηση απορροφάται από το κλίμα της περιγραφής και της σκηνοθεσίας κι έτσι ένιωθα συνεχώς ότι όλα θάβονται κάτω από ένα άρρητο πέπλο σαν τη σκόνη της ερήμου. Η ιστορία φιδοσέρνεται και μόνο προς το τέλος κορυφώνεται.

Πάπισσα Ιωάννα