“Η τελευταία βάρδια του καλλιγράφου” της Μαρίας Ξυλούρη

Το φωτεινό καναρινί εξώφυλλο ίσως να είναι αντίθετο με το σκούρο, σαν σάπιο αίμα, κλίμα του βιβλίου. Κι αν το χρώμα θυμίζει πουλί και μάλιστα ωδικό, η ατμόσφαιρα στο Νιόφυτο και στην οικογένεια των Ραγκουδαίων είναι μουντή και γκρίζα.

Café de olla: Μαρία Ξυλούρη “Η τελευταία βάρδια του καλλιγράφου” εκδόσεις Καλέντη 2015

          Νιώθω ότι η Ξυλούρη ως συγγραφέας επιχειρεί με επιμονή και με συνέπεια να σπάσει το τσόφλι και να βγει στον κόσμο. Ξεκίνησε με το “Rewind” το 2009, συνέχισε με το “Πώς τελειώνει ο κόσμος” το 2012 και τρία χρόνια μετά εκδίδει το παρόν βιβλίο που ολοκληρώνει τη μέχρι τώρα παραγωγή-της. Ξεκίνησε ώριμη, έγραφε με σαφή πλαίσια χωρίς αμήχανα σημεία, δούλεψε τις σκηνές, περιόρισε σταδιακά τις αγγλόφωνες επιδράσεις-της, ή τις αφομοίωσε, εξακολουθεί να μένει στα πρόσωπα και να εξαφανίζει τα πάντα μέσα στην κλειστή-τους φύση.

          Το παρόν βιβλίο ξεκίνησε δυναμικά και το πρώτο από τα τρία μέρη-του έχτισε γερές βάσεις. Ο υιός Ραγκούδης γυρίζει πίσω στο χωριό Νιόφυτο, απ’ όπου είχαν φύγει παλαιότερα. Μαζί-του φέρνει τη γυναίκα-του, τον αδελφό-του Ιάκωβο με τη δική-του και κυρίως τον γέρο πατέρα-του Λουκά, ο οποίος είχε προδώσει μια ομάδα ανθρώπων στον Εμφύλιο, με αποτέλεσμα όλοι οι συγχωριανοί να τον έχουν στην μπούκα. Το χωριό, μετά από ένα σεισμό, καταστρέφεται κι οι κάτοικοι φεύγουν για να κατοικήσουν κοντά στη θάλασσα.

          Στην ουσία έχουμε μια καλή αρχή που στηρίζεται στο ενοχικό σύνδρομο της νεότερης γενιάς για τα λάθη ή τα εγκλήματα της προηγούμενης. Τέτοιου είδους προβληματισμοί αναπτύχθηκαν πολύ στη γερμανική κοινωνία μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, καθώς οι μεταγενέστερες γενιές θέλησαν να επεξεργαστούν και να χειριστούν ψυχολογικά και κοινωνικά τα εγκλήματα πολέμου που διέπραξε η γενιά του Χίτλερ. Εδώ το βλέπουμε στην πράξη, καθώς ο υιός Ραγκούδης, επειδή ντρέπεται για τον πατέρα-του, του έκοψε δύο δάκτυλα, όπως έγινε στα θύματα τότε. Το ξαναείδαμε, αντεστραμμένο όμως, στην πολύ καλή “Ανάκριση” του Μαγκλίνη, όπου η κόρη αυτοχαρακώνεται για όσα πέρασε ο πατέρας-της στη χούντα.

          Η διαδοχή στο τραύμα περνάει στον εγγονό Αδαμάντιο, που πήρε το όνομα της γιαγιάς, για να μην απαθανατιστεί το όνομα του Λουκά. Αυτός –εννοείται εξαιτίας της κληροδοτημένης ενοχής- περνάει το όριο της τρέλας και στο χωριό τον έχουν για αλαφροΐσκιωτο που φτιάχνει συνεχώς πουλιά, από ξύλο, και αυτοαποκαλείται καλλιγράφος, ενώ κατεβαίνει στις εκλογές με κεντρικό σύνθημα να αυτοκτονούν όσοι φτάνουν στα 45 και διακηρύσσει ότι ο κόσμος θα καταστραφεί.

          Στο δεύτερο μέρος του μυθιστορήματος ήδη βλέπουμε την καθίζηση της συγγραφικής ορμής, ο αέρας του πρώτου μέρους ατονεί, η αφήγηση κατεβαίνει αργά αλλά σταθερά. Και στο τρίτο μέρος, σαν βεντάλια ανοίγει και καταλαμβάνει τον Άλκη, την Ευαγγελία, τον Κλοντ και άλλους μόνιμους ή μη κατοίκους του Νιόφυτου, που ξεχαρμανιάζει σεξουαλικά με τους τουρίστες και δεν μπορεί να ξεπεράσει τη φωνή του αίματος. Οι μικροαφηγήσεις απομακρύνονται από τον Αδαμάντιο και ξαναγυρίζουν σ’ αυτόν, αλλά ήδη οι διακλαδώσεις του κειμένου έχουν αλλοιώσει τη συμπαγή γραμμή και έχουν προεκταθεί σε πολλά αδιάφορα παρακλάδια. Μ’ άρεσε ένα χωρίο που εξηγεί τι κάνουν οι “Νιοφυτιώτες”: “δεν διάβαζαν μυθοπλασία επειδή δημιουργούσαν τη δική-τους καθημερινά, η ζωή των γειτόνων-τους ήταν πάντα μια φαντασίωση, κάθε σπίτι είχε μια αόρατη βιβλιοθήκη με ράφια που στέγαζαν τις εκάστοτε εκδοχές της ζωής των διπλανών, μαζί με τις εκδοχές της ιστορίας του χωριού, του τόπου, της χώρας…”. Κι ανάμεσα στους πολλούς εμφανίζεται ένας συγγραφέας με το όνομα Μύρωνας Ξυδάκης, περσόνα ίσως της Μαρίας Ξυλούρη, του οποίου η ένθετη αφήγηση ίσως έχει “κόψει” το μείγμα και έχει χαλάσει την αψιά γεύση που είχε δημιουργηθεί ως τότε.

          Προσπαθώ να καταλάβω τι εκπροσωπεί ο Αδαμάντιος και γιατί φτιάχνει ξύλινα πουλιά; Έχει σχέση προφανώς με τον βίο του παππού-του, που κληροδοτεί ενοχές, και με του πατέρα-του, που χανόταν στον λαβύρινθο των πουλιών ως ορνιθολόγος. Αλλά κάτι πιο χειροπιαστό δεν βρήκα. Χάθηκα κι εγώ στον λαβύρινθο των ανθρώπων, οι οποίοι στρέφονται γύρω από την οικογένεια, γυρίζουν γύρω από το τραύμα σαν μύγες, αλλά συνάμα έχουν τις δικές-τους πληγές. Για άλλη μια φορά η εσωστρέφεια του κειμένου με άφησε από ένα σημείο και μετά απ’ έξω, αν και εισέπραξα το βάρος συναισθημάτων που δεν μπορούσα να εξηγήσω.

[Οι εικόνες που πλαισιώνουν τις σκέψεις μου για τον “Καλλιγράφο” ελήφθησαν από:  agrinioreport.com,  www.aitoloakarnanianet.gr,  quotesgram.com,  www.avantgardenguernsey.com,  www.greekarchitects.gr  και  www.greendaisies.co.uk]

Πατριάρχης Φώτιος