Saturday, July 19, 2014

“Η γιορτή της ασημαντότητας” του Μίλαν Κούντερα

Μια αλυσίδα ασήμαντων επεισοδίων, καρφωμένων πάνω σε ένα ιδιότυπο, διανοουμενίστικο χιούμορ, απαρτίζει τη νέα νουβέλα του μεγάλου Γαλλοτσέχου συγγραφέα. 

Εσπρέσο με γάλα:
Milan Kundera
“La fête de l' insignifiance”
Gallimard 2014
Μίλαν Κούντερα
“Η γιορτή της ασημαντότητας”
μετ. Γ. Χάρης
εκδόσεις Εστία
2014
 

 
            Ο Κούντερα είναι ένας από τους ζωντανούς θεούς του μυθιστορήματος. Είναι ένας στοχαστικός συγγραφέας αλλά και ένας αφηγηματικός δοκιμιογράφος. Δεν είναι τόσο, για μένα, ο δημιουργός της “Αβάστακτης ελαφρότητας του είναι”, όσο του “Αστείου”. Είναι περισσότερο ο συγγραφέας της “Αθανασίας” παρά των μετέπειτα γαλλικών έργων-του. Είναι ο δοκιμιογράφος που γνωρίζει καλά να ακτινογραφεί τη λογοτεχνία που διαβάζει και να ανευρίσκει την ουσία των κλασικών. Είναι ο ζωντανός θρύλος μιας ολόκληρης ευρωπαϊκής στροφής στο μυθιστόρημα που εισήγαγε τον δοκιμιακό λόγο και έσμιξε αφήγηση και στοχασμό στην ίδια σελίδα.
 


Αλλά μέχρι πού είναι αποδεκτή η νόθευση αυτή της αφήγησης; Έως πού μπορεί ο αναγνώστης να αποδεχτεί τη συρρίκνωση της δράσης προς όφελος του δοκιμίου; Πόση αναλογία στοχασμού και ιστορίας μπορεί να αντέξει το μυθιστόρημα ώστε να μη χάσει τη φύση-του;
         Το τελευταίο-του έργο ακολουθεί μια αποσπασματική δομή, καθώς συνενώνει ετερόκλητες ιστορίες με κοινό άξονα μια παρέα Παριζιάνων. Πιο πολύ αυτοί μηρυκάζουν όσα έζησαν και εκφράζουν τους προβληματισμούς-τους πάνω σ’ αυτά παρά τα ζουν. Κι αυτός ο λόγος επί της δράσης σε συνδυασμό με την ασημαντότητα των δρώμενων προκαλεί προβληματισμό για το πού πηγαίνει η (μεταμοντέρνα) λογοτεχνία του λέγειν και όχι του δεικνύναι, του ονομάζειν και όχι του παριστάναι. Ο Κούντερα τεντώνει στα άκρα, προχωρά ακόμα περισσότερο την τάση (και του ίδιου) να σχολιάζει όσα γίνονται, θέτοντας αυτομάτως σε δεύτερη μοίρα τα ίδια τα γεγονότα. Τα γεγονότα υποβιβάζονται σε συμβάντα, εν γένει ασήμαντα, που αξίζουν ως βάση για τις φιλοσοφικές ασκήσεις του νου. Ωραία ως πρόθεση, πάσχει όμως λόγω της λογοτεχνικής απαξίωσης της ίδιας της αφήγησης. “Η γιορτή της ασημαντότητας” ενθρονίζει το μικρό, για να διοικεί από πίσω (συχνά ανοικτά και ορατά) η βασιλομήτωρ δοκιμιακότητα, το σχόλιο κ.ο.κ.
            Συνάμα η κλασική αφήγηση κατατεμαχίζεται σε μικρές σκηνές, που υποβάλλουν τα σέβη-τους στο κωμικό και το αστείο. Ο Στάλιν που έλεγε εμφανώς εξογκωμένες ιστορίες, οι ακόλουθοι του Στάλιν που εκφράζονται ανοικτά … μόνο στις τουαλέτες, οι καλεσμένοι σε δεξίωση που κοιτάζουν αποχαυνωμένοι ένα πούπουλο να υπερίπταται κ.ο.κ. Όλα αυτά είναι αστεία αλλά δεν είναι άκρως χωρατά. Είναι φυσικά φιλοσοφικά αστεία, που ενέχουν την αμφισβήτηση και τον προβληματισμό, την αλληγορία και τη λοξή ματιά, που συστήνουν ένα μυθιστόρημα ιδεών χωρίς δομή, με χαλαρή σύνδεση, μια αλυσίδα σκηνών με αόρατα δεσμά. Έτσι, νιώθω ως αναγνώστης ότι παρακολουθώ ετερόκλητα επεισόδια που άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε λιγότερο συνδέονται με τη βασική γραμμή της συγγραφικής οικονομίας. 
           

             Πιάνω το μυθιστόρημα από άλλη σκοπιά. Αν διαβάζω σωστά στο διαδίκτυο, το έργο εκδόθηκε στη Γαλλία το 2014. Επομένως η Εστία αποφάσισε να το εκδώσει στην Ελλάδα και ο Χάρης να το μεταφράσει, πριν κυκλοφορήσει. Αυτό με βάζει σε υποψίες ότι η ελληνική μετάφραση είχε προαποφασιστεί, ίσως πριν δουν το ίδιο το έργο, και επιλέχθηκε μόνο και μόνο από το όνομα του Κούντερα που λειτουργεί σαν brand name. Το ίδιο συνέβη και στους δημοσιογράφους ή κριτικούς που παρουσίασαν τη νουβέλα εδώ στις εφημερίδες-μας και (για να μην βγάζω τον εαυτό-μου απ’ έξω) εγώ πήρα το βιβλίο παρασυρμένος από την εκτίμηση του τρέφω γενικά στα έργα του Κούντερα, παρά τις όποιες αντιρρήσεις-μου για τη γαλλική-του εξέλιξη.
 
            Πού καταλήγω; Ότι το ίδιο το βιβλίο μετράει λιγότερο από τις θετικές-μας “προκαταλήψεις”, οι οποίες προκαθορίζουν τις επιλογές-μας. Ότι παίρνουμε ένα έργο πριν ακούσουμε καλά λόγια, αλλά απλώς επειδή το καταχωρίζουμε στα προς ανάγνωση με άξονα συμπάθειες προς συγγραφείς ή άλλες προδιαγεγραμμένες αντιλήψεις. Ο ογκόλιθος λ.χ. Milan Kundera έρχεται σαν οδοστρωτήρας να ισοπεδώσει τις όποιες ενστάσεις-μας και δισταγμούς-μας, προβάλλοντας με το βάρος του ονόματός-του κάθε νέο βιβλίο-του ως ποιοτικό, εντασσόμενο στη γραμμή της γενικότερης παραγωγής-του. Κι όμως συχνά το νέο έργο διαφέρει προς το χειρότερο από τα προηγούμενα, ή ο συγγραφέας δεν μπορεί συνεχώς να κινείται στα υψηλά επίπεδα στα οποία τον έχουμε συνηθίσει, ή η εξέλιξή-του μπορεί να μη μας αρέσει κ.ο.κ.
 
[Κατέβασα τις εικόνες, με τις οποίες κόσμησα το ποστ-μου, από τους εξής ιστότοπους: www.radio.cz, www.photos4travel.com, www.lifefoc.com, www.thenation.com και art.souilleurs.free.fr]
Πατριάρχης Φώτιος

35 comments:

Μαραμπού said...

Καλησπέρα Πατριάρχη Φώτιε!

Να μια ωραία και αναπάντεχη συνέχεια της προηγούμενης κουβέντας μας! Ένα τέτοιο βιβλίο, όπως το περιγράφεις, δοκιμιακό, μυθιστόρημα ιδεών χωρίς δομή και με χαλαρή σύνδεση, θα με έκανε να το διαβάσω με περισσή ανυπομονησία και φανερή έξαψη!

Το παράδοξο όμως είναι ότι (παρόλο που γνωρίζω πώς είναι γραμμένα τα έργα του Κούντερα) δεν έχω ακόμα διαβάσει κάποιο βιβλίο του! Τα βρίσκω πολύ ακριβά και παρότι έχω πλησιάσει πολλές φορές στο ταμείο, πάντα κάτι με αποτρέπει τελευταία στιγμή, και φεύγω με άλλο βιβλίο. Επιπλέον, θέλω πρώτα από όλα να ξεκινήσω με το "Αστείο" και γι' αυτό δεν επιχείρησα να αγοράσω κάποιο φθηνότερο. Συμπληρωματικά με αυτό το κουσούρι μου, διαθέτω μια λανθασμένη σχέση τιμής- προϊόντος, με αποτέλεσμα να θεωρώ ότι βγαίνω χαμένος (ενώ ξέρω ότι δεν συμβαίνει, είναι ψευδαίσθηση που πασχίζω να εξαφανίσω) αν αγοράσω ένα βιβλίο 100 σελίδων με μικρά αποσπάσματα σκέψεων (κάτι σαν προσχέδιο μυθιστορήματος) και μεγάλα λευκά κενά ανάμεσα στις σελίδες. Είναι μικρολεπτομέρειες, που βαραίνουν αναπόφευκτα τις επιλογές ενός αναγνώστη.

Η περσόνα του Κούντερα είναι συνυφασμένη με τον δυσνόητο και δύσκολο συγγραφέα. Αν ρωτήσεις άτομα να σου πουν έναν δυσνόητο συγγραφέα, οι οκτώ από αυτούς θα πουν Κούντερα! Είναι αστείο πώς αυτό έχει καταφέρει να καταχωρηθεί στο συλλογικό ασυνείδητο. Ότι, από κει και πέρα, το όνομα του Κούντερα μετράει με την δύναμη ενός brand-name θα συμφωνήσω, και γενικότερα θα συμφωνήσω με όλη σου την τελευταία παράγραφο, χωρίς περαιτέρω σχόλια.

Τα σέβη μου.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Πρώτα απ' όλα μια επισήμανση,
για να διασαφηνίσω κάτι που μπορεί να παρεξηγηθεί:
- το έργο του Κούντερα είναι ένα ολοκληρωμένο μυθιστόρημα
με αποσπασματικότητα στην πλοκή-του.
Το παράδειγμα του Μαραμπού [ένα "βιβλίο 100 σελίδων με μικρά αποσπάσματα σκέψεων (κάτι σαν προσχέδιο μυθιστορήματος) και μεγάλα λευκά κενά ανάμεσα στις σελίδες"]
είναι γενικότερο.

Η εντύπωση αυτή περί δύσκολου Κούντερα,
νομίζω, είναι μια προκατάληψη:
οι σκέψεις-του στην ουσία είναι απλές,
αλλά απρόσμενες, ιδωμένες από μια άλλη οπτική,
και γι' αυτό φαίνονται βαθυστόχαστες.
Δεν απορρέουν από καμιά φιλοσοφική δυσθεώρητη θεωρία, αλλά είναι η οξεία ματιά του καλού παρατηρητή (δηλαδή συγγραφέα)
που αναλύει όσα βλέπει.

Μαραμπού,
αφήνω ένα στασίδι πάντα κενό δίπλα-μου
για να σε καλωσορίζω.
Πατριάρχης Φώτιος

Μαραμπού said...

Ορθώς έκανες την επισήμανση. Εννοούσα να μοιάζουν σαν προσχέδιο μυθιστορήματος, αλλά όμως να μην υστερούν ως προς την πληρότητά τους. Αυτά τα βιβλία, μερικές φορές, αποδεικνύονται σκέτη Αποκάλυψη, και με κάνουν να απορώ για τους αρχικούς δισταγμούς μου.

Rosa Mund said...

Ένα ακόμα βιβλίο του Κούντερα στη συλλογή μου, για την οποία δεν μετανιώνω, καθότι παλιός έρωτας ο συγγραφέας, από το πάλαι ποτέ εξαιρετικό του "Αστείο". (Εξαιρετικό για όλες τις λογοτεχνικές του αρετές και για το μαστορικά δοσμένο θέμα του, διαφέρει από τα υπόλοιπα βιβλία του, που χαρακτηρίζονται δοκιμιακά μυθιστορήματα, αρχίζοντας από την "Αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι", εκτός από εκείνα που είναι αμιγώς δοκίμια.)

Ο Κούντερα έχει πάντα κάτι ενδιαφέρον να πει (για μένα) - ό,τι και να γράψει ο άνθρωπος. Ακόμα και στη "Γιορτή της ασημαντότητας". Βεβαίως συμφωνώ και με όλη την τελευταία σας παράγραφο. Δεν πειράζει που το όνομά του λειτουργεί ως πειρασμός. Με το ίδιο σκεπτικό, που άλλοι περιμένουν με αγωνία το νέο Χάρυ Πότερ ή τη νέα Μαντά, εγώ περιμένω κάθε νέο του βιβλίο.

Τον υπερασπίζομαι, γιατί γνωρίζοντας το έργο του, τότε που παράπαια σα χαμένη, ψάχνοντας να βρω το μπούσουλά μου μέσα στο αναγνωστικό χάος της νεότητάς μου, μου άνοιξε νέους δρόμους και με έβαλε σε σκέψεις. Είναι απαιτητικός συγγραφέας και πολλοί δεν τον αντέχουν, αλλά δεν πειράζει. Μπορεί κάποτε να βρούνε το δρόμο τους κι αυτοί. Όταν (και εάν) γίνουν απαιτητικοί αναγνώστες.

Επίσης, δυσκολεύομαι με τις αναλύσεις. Δεν μου αρέσουν, γιατί μου διαλύουν όλη τη μαγεία. Τελειώνοντας, έχω να πω ότι ο Κούντερα αναδύει το δικό του άρωμα και είναι μια σχολή από μόνος του. Και μην ξεχνάτε ότι είμαι προκατειλημμένο άτομο, όταν πρόκειται γι' αυτόν (και μερικούς άλλους), που είναι ο θεός των μικρών, ενίοτε και των μεγάλων, πραγμάτων της λογοτεχνίας.

ΥΓ1. Μαραμπού, είναι άλλο να ξέρετε πώς γράφει κάποιος (και όλο το θεωρητικό μέρος) κι άλλο να έχετε διαβάσει καθετί που έχει γράψει. Μη χάνετε άλλο χρόνο, διαβάστε πρώτα "Το αστείο". Χαλάλι του η τιμή. Η τιμή τιμή δεν έχει...

ΥΓ2. Το σχόλιό σας, Φώτιε, έβαλε τα πράγματα στη θέση τους. Εντελώς όμως.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Μαραμπού,
γενικότερα η απόλαυση ενός βιβλίου δεν μετριέται με τις σελίδες,
ούτε με το πόσο γεμάτες είναι.
Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Rosa,
κι εγώ έχω τις προκαταλήψεις-μου
και γι' αυτό άλλωστε διάβασα πάλι Κούντερα,
παρόλο που τα τελευταία-του γαλλικά έργα με έχουν απογοητεύσει.
Δεν θα πάψω ωστόσο να ρουφώ
άπληστα
τα δοκίμιά-του.
Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος

Μαραμπού said...

Πονάει η τσέπη μου αυτόν τον καιρό και έχω στραφεί προς τα αδιάβαστα που μαζεύτηκαν σωρός. Παρόλα αυτά, θα βάλω το "Αστείο" σε υψηλή αναγνωστική προτεραιότητα, για χατήρι σας! Επειδή εκτιμώ πολύ τις επιλογές σας και τις αναγνωστικές σας κατακτήσεις (και ας μην ξέρω πολλά γι' αυτές).

Unknown said...

έπεσε το μάτι μου στο 'πριν βγει, είχε αποφασιστεί η μετάφραση από τον τάδε'.
πόσο πικρή, σαρκαστική είναι η διαπίστωση ότι άλλο η αλήθεια ενός κειμένου ή έργου τέχνης η πραγματική, αυτή που βγαίνει από το έργο το ίδιο και χαιρετάει αυτόν που το κοιτάζει-διαβάζει-ακούει κλπ, κι άλλο το φοβερό, σκληρό, ευτελές παιχνίδι του μάρκετιγκ/βγάζω/μπάζω ΛΕΦΤΑ _ ΚΑΙ_ επιβάλλω στο 'κοινό' (η λέξη με τη χειρότερη έννοια που μπορεί να πάρει) την ανύπαρκτη άποψή μου...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Μαραμπού,
το "Αστείο" όντως είναι αξιοδιάβαστο.
Μπορείς ωστόσο να περιμένεις και να το απολαύσεις, όταν θα είσαι και οικονομικά έτοιμος.
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Jean Dagher,
η σκληρή αλήθεια είναι ότι και στην τέχνη παίζει το μάρκετινγκ.
Ωστόσο,
καταλαβαίνω ότι η Εστία που έχει τα δικαιώματα του Κούντερα
δεν θα κοιτάξει τον γάιδαρο στα δόντια,
αλλά θα σπεύσει για λόγους πληρότητας του έργου, για λόγους εμπορικούς, για λόγους παράδοσης κ.ο.κ. να εκδώσει ό,τι βγάλει στη Γαλλία.
Πατριάρχης Φώτιος

Unknown said...

ευχαριστώ, Πατριάρχη μου, :) που απάντησες. δεν έχω τίποτε με κανέναν, απλώς κουνάω το κεφάλι μου μερικές φορές, γιατί το βλέπω. παλιά το βλέπαμε κυρίως στην τέχνη. τώρα που μεγαλώσαμε βλέπουμε παντού τη λάμψη του μάρκετιγκ, και μετά... μετά... μετά, καμιά φορά, βλέπουμε την πραγματικότητα. κι αυτή είναι πολλές φορές μακριά από τα πρώτα ράφια, τις πρώτες θέσεις στα βιβλιοπωλεία, τα βραβεία (ή τουλάχιστον κάποια). δηλαδή, Παναγιώτατε, εξομολογούμαι πολλή πικρία ή τουλάχιστον έκπληξη, καθοδόν κοιτάζοντας διάφορους συγγραφείς, όχι μόνο κοντά μας, αλλά και πιο μακρινούς. πέραν του ταλέντου, πολλές φορές το μάρκετιγκ παίζει καθαρά και στις πρακτικές των συγγραφέων. αυτό το γνωρίζω έστω ελάχιστα, δλδ στα μέτρα μου, κυρίως στον αραβικό κόσμο... και κάνω 'τς τς τς' από μέσα μου και χαμογελάω απέξω μου ηλιθίως. μπορείτε βέβαια να αποσύρετε αυτή την προσωπική εξομολόγηση που έχει να κάνει με την ηλικία μου και την κακία μου. :)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Jean,
κι εγώ κατακλύζομαι από πικρία:
αν σε λένε Κούντερα κι έχεις κατακτήσει δίκαια τη θέση-σου ψηλά στον Κανόνα,
όλες οι πόρτες είναι ανοικτές.
Αν σε λένε Μπουρδουλόπουλο, που μέχρι τώρα έχεις βγάλει δυο-τρία μέτρια βιβλία,
α π ο κ λ ε ί ε τ α ι να γράψεις κάτι εξαιρετικό
κι άρα παραγκωνίζεσαι να περάσουν οι άλλοι.
Θα έβγαζα το καπέλο στον εκδότη εκείνον που θα πει ΟΧΙ στον δικό-του συγγραφέα,
στον συγγραφέα που μέχρι τώρα άξιζε και πουλούσε,
που θα του πει "όχι",
αν έβλεπε ένα σκάρτο χειρόγραφό-του να ψελλίζει:
"Είμαι παιδί του ΤΑΔΕ και απαιτώ ίση μεταχείριση με τα άλλα"!
Πατριάρχης Φώτιος

Νώντας Τσίγκας said...

Στο "λοξό" αυτό βιβλίο που εμένα προσωπικά ΜΟΥ ΑΡΕΣΕ πολύ (περί ορεξεως κολοκυθόπιτα που λένε) ένιωσα ότι παλνιουνται δυό αιχμές;
της πατροκτονίας [απομυθοποιηση του "πατερούλη Ιωσήφ μα πιό πολυ των παρατρεχάμενων "αμφισβητιών του" που τον βρίζουν οργισμενοι κατουρωντας ένω αυτός τους παρακολουθεί, της ιδεολογίας κλπ] και του οιδιποδείου [η μητερα εχει εγκαταλείψει σε πολυ μικρή ηλικία το γυιό της/που δεν ήθελε να γεννήσει κι εκείνος τη θυμάται ώς άγγελο-συγκλονιστικό εκεινο το πουπουλο που ίπταται πάνω απο μια σαχλη κοσμικη εκδήλωση-φτερό που πέφτει απο τη φτερουγα της καθως ψυχορραγεί]
Πάλι Κουντερα και όλιγον δοκιμιακός/πώς αλλιώς;-παιγνιώδης-πάντως Κουντερα μείζων καισοφός συγγραφέας-
Θα συμφωνήσω με τον "Μαραμπου" στό ότι ξενίζει η ονομασία μυθιστόρημα σε τόσο ολογοσέλιδο κείμενο με επιγραμματική όψη των κεφαλαίων του (σε πρώτη ματιά).
Ας πουμε ένα μινιμαλ μυθιστόρημα του Κούντερα λοιπόν. Πάντως ούτε προχειρο ούτε βιαστικό...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Φίλε Νώντα,
καταλαβαίνω τι σου άρεσε.
Αλλά δεν σε ξένισε η αποσπασματικότητα;
Δεν σε απέστρεψε η χαλαρή σύνδεση επεισοδίων,
σαν να συγκολλώνται σκηνές οι οποίες το μόνο κοινό που έχουν
είναι το μοτίβο της ασημαντότητας να τις κανοναρχεί;
Πατριάρχης Φώτιος

Νώντας Τσίγκας said...

Πατριάρχα μου,
Νομιζω πως το έργο αυτό έχει χαρακτηριστικά και προδιαγραφες κινηματογραφικου σεναρίου.
Όταν το διάβαζα συχνα έβλεπα εμπρός μου εικόνες προσωπα γκριμάτσες...
Και η φαρσα πανταχου παρούσα
Η σκηνή με τον Καλινιν να κατουριέται απο τον "προστατισμό" του κι ο Σταλιν να φρεάρει το λογο, να μιλαει επιτηδευμένα αργά και σταθερα και να καρφώνει τα μάτια του στις παραμικρέες συσπάσεις του προσώπου του θύματος μέχρι ο ...ονοματοδότης της πόλης του Καντ {ο βεβηλος τη θεωρίας του Ορθου λογου) να κατουρηθεί πάνω του..
Οι αλλοι φευγοντας απο την συνεδρία να τον κοιτάνε ανάμεσα στα σκέλια χασκογελώντας...
Η σκηνη με την υποτιθέμενη απόπειρα αυτοκτονίας της μητέρας-σκιάς. (που προσπαθησε να αναγνωρίσει σημεία απο την δική της ζωή στον αφαλό του 8 χρονου γυιού της...) Κι ο νεαρός υποψηφιος διασώστης που ...της παίρνει το θάνατο πνιγμένος απ΄ αυτήν. Λιγο μου θύμισε τη Ντολτσε βίτα του Φελλίνι. Και τις στιγμες που ο άλλο μιλά τα ακαταλαβίστικα πακιστανικά ...τον Ουγκο Τονιάτσι στους εντιμότατους φίλους με τα κορακίστικά του...
Κάποια στιγμή είδα θαρρώ την αποστροφή "ο κοσμος δεν πρόεκιται ν' αλλάξει". Μελαγχολική στιγμή. Κάτι σαν θάνατος.Γιορτή της ασημαντότητας. Ολα ένα αστείο. Ολα ανύπαρκτα μέσα στη εξαπάτηση και την επιβολή. Ακόμα κι ο καρκίνος του Ντ΄Αρντελό ένα ψέμα-μια μέθοδος χειραγώγησης μέσα απο το ανθρωπινο συναίσθημα συγχώρεσης -και φρικτης συνειδητοποίησης της δικής μα θνητότητας- που μας γεννά "ένας άνθρωπος που μετράει μέρες"..

Βαζουμε ύστερα τον Στάλιν να πυροβολεί μύτες βασιλικών αγαλμάτων στον Κεραμεικό στο Παρισι... Ενω οι δικοί του αδριάντυες έχουν καταπέσει προ πολλού.

Ενα με κάνει όμως ν΄αναρρωτιέμα: Εμφανιζονται χειμώνα οι πέρδικες μέσα στα χιόνια? Καιμάλιστα κουρνιάζουν στα δέντρα?

δημήτριος παν. μεντεσίδης said...

Τις ετερόκλητες ιστορίες με κοινό άξονα μια παρέα παριζιάνων, όπως λέτε αγαπητέ πατριάρχη Φ. ο μόνος σύνδεσμος που τις συγκρατεί και που τις κάνει μυθιστόρημα είναι η θεματική ενότητα της ασημαντότητας. Κάτι σαν τη ''μπετοβενική στρατηγική των παραλλαγών'', χάρη στην οποία ο Κούντερα μπόρεσε να μείνει σε αδιάλειπτη επαφή με κάποια υπαρξιακά ζητήματα που τον ενδιέφεραν και τον συνάρπαζαν και τα οποία διερευνώνται προοδευτικά, όπως γράφει στις ''Προδομένες Διαθήκες'' του.
Έπειτα το ότι ο Κούντερα υποστηρίζει μια έντονη παρουσία του σκέπτεσθαι σε ένα μυθιστόρημα δε σημαίνει πως του αρέσει το λεγόμενο ''φιλοσοφικό'' μυθιστόρημα, η υποδούλωση δηλαδή του μυθιστορήματος σε μια φιλοσοφία.
Η αμφισβήτηση του περίφημου αποφθέγματος του Μπαλζάκ πως ''το μυθιστόρημα πρέπει να συναγωνίζεται την etat civil'' (το ληξιαρχείο), δεν έχει καμμία σχέση με τους λεονταρισμούς των καλλιτεχνών της αβαν-γκαρντ, που αρέσκονται στο να επιδεικνύουν τη νεωτερικότητά τους ώστε να γίνεται κατανοητή από τους ανόητους, γράφει πάλι στις ''Π.Δ''
Η γραφή του Μίλαν Κ. ακολουθεί τους μεγάλους μυθιστοριογράφους, Κάφκα, Μούζιλ, Μπροχ, Γκομπρβιτς, Φουέντες κ.ά που έδειξαν εξαιρετική ευαισθησία απέναντι στη σχεδόν λησμονημένη αισθητική του μυθιστορήματος πριν τον 19ο αιώνα, ενσωματώνοντας τη δοκιμιακή σκέψη στην τέχνη του μυθιστορήματος, έκαναν πιο ελεύθερη τη σύνθεση και ''εμφύσησαν στο μυθιστόρημα το πνεύμα του μη σοβαρού και του παιχνιδιού''.
Για να μη αναφερθώ στις προκαταλήψεις της ανάγνωσής του. Έχω την εντύπωση-για κάποια σχόλια, ίσως και για το συντάκτη του κειμένου- πως η ανάγνωση του βιβλίου αυτού υπήρξε 'ανήθικη. Η αναστολή της ηθικής αποτίμησης δεν είναι η ανηθικότητά του, είναι η ηθική του, η ηθική αυτή που στέκεται απέναντι στην ανεκρίζωτη τακτική του ανθρώπου να αποτιμά αμέσως και διαρκώς τους πάντες, να αποτιμά πριν καταλάβει.
Η ενδελεχής μελέτη όλου του έργου του Κούντερα, με πολλαπλές αναγνώσεις του ίδιου βιβλίου, σε όλες του τις μεταφράσεις και από όλες τις εκδόσεις μου δίνει σχεδόν τη βεβαιότητα να έχω το δικαίωμα στην απόλαυση του έργου της γραφής του.
Μόνο ο Νώντας Τ. τοποθετήθηκε κατά τη γνώμη μου απολύτως 'ηθικά' απέναντι στο βιβλίο. Κανείς άλλος. Ούτε καν ο συντάκτης του κειμένου Πατριάρχης Φ.
Θέλω να πιστεύω πως οι σχολιαστές έχουν διαβάσει και αντιληφθεί όλο το έργο του Μίλαν. Διαφορετικά τα σχόλια χαρακτηρίζονται ανήθικα. Κι αυτό διότι το έργο του Μ. διαθέτει μια αυστηρή συνέχεια σε σχέση με το χρόνο. Ωριμότητα και ηλικία που γίνεται αμέσως αντιληπτή, αλλά όχι από τους παραπάνω.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Αγαπητέ Δημήτρη,
μπορεί να έχεις δίκιο σε όσα λες
και σ' ευχαριστώ για τις παρατηρήσεις που εμπλούτισαν τη συζήτηση.
Αλλά,
1. αν πρέπει κανείς να έχει διαβάσει όλο το κουντερικό corpus, για να απολαύσει το συγκεκριμένο μυθιστόρημα, τότε δεν είναι αναγνώστης. Είναι κουντερολόγος που πιστεύει στο όνομα και όχι στο έργο.
2. ενδιαφέρουσα η αλλαγή από β΄ πρόσωπο σε γ' ενικό: ενώ μιλάς σε μένα, γυρίζεις και με αναφέρεις σε τρίτο πρόσωπο: σαν τους βασιλείς που τους απευθύνονταν μόνο εμμέσως! Ευχαριστώ αλλά δεν αξίζω τέτοιας τιμής.
3. Έχεις την εντύπωση ότι δεν έχουμε διαβάσει πολύ Κούντερα και ότι μόνο εσύ είναι ο επαΐων για να εκφράζεις βέβαιες κρίσεις. Μόνο εσύ...
4. Κατεβάζω τους τόνους, γιατί -επαναλαμβάνω- πολλά απ' όσα λες με φώτισαν. Αλλά κάθε κρίση διαφορετική από τη (σωστή) δική-σου δεν είναι κατ' ανάγκη "ανήθικη".
Πατριάρχης Φώτιος

δημήτριος παν. μεντεσίδης said...

Αγαπητέ Πατριάρχη Φ.
-Δε βλέπετε τη συνέχεια της τέχνης του μυθιστορήματος σε όλο του το έργο; Μα και φυσικά για να κατανοηθεί το συγκεκριμένο βιβλίο θα πρέπει να έχει διαβαστεί όλο του το έργο. Εκ των ων ουκ άνευ προυπόθεση στην κατανόηση-απόλαυσή του. Η ωριμότητα της εξέλιξης στον Μιλαν Κ. έχει μια γραμμική εξέλιξη εμφανέστατη. Και ο πλέον αδαής αντιλαμβάνεται πως πχ. οι ''Γελοίοι έρωτες'' είναι πρώιμο έργο, ενώ η ''Άγνοια'' είναι ύστερο.
Το περιστατικό όπου οι φίλοι του πατέρα του Κούντερα απόρησαν πως είναι δυνατόν να μην ξέρει ποιό έργο είναι, όταν ο Λούντβιχ Κ. πιθανολογούσε ψυθιρίζοντας διστακτικά όταν άκουσε ένα έργο του Μπετόβεν -αν δεν κάνω λάθος- λέγοντας -''Πρέπει νάναι Μπετόβεν...της ύστερης περιόδου του'' είναι ενδεικτικό. Εννούσε (φυσικά δεν είναι δυνατόν να μην κατάλαβε ποιός ηταν) αλλά πως σαφέστατα είναι Μπετόβεν, αλλά ποιός Μπετόβεν; πρώιμος ή ύστερης περιόδου(!) Κι αυτό σε ένα μουσικό έργο. Πολλώ δε μάλλον σε βιβλίο, όπου η αντίληψη της προόδου είναι περισσότερο αναγνωρίσιμη από το μέσο άνθρωπο.
-Δεν καταλάβατε το περιεχόμενο της έννοιας του 'ανήθικου' διαβάσματος. Υπάρχει στις ''Π.Δ'' με μια ερεθιστκή ακρίβεια.
-Σαφέστατα και δε μπορώ να εκφράζω μόνο εγώ τις κρίσεις περί του Μ.Κ. Απλώς όμως πληρώ όλες τις προυποθέσεις (sic !) -που και ο ίδιος θέσπισε -ώστε να θεωρώ τον εαυτό μου άξιο αναγνώστη του.
Αν διαβάσατε τις ''Προδομένες Διαθήκες'' του, θα πρέπει να έχετε πλήρη αίσθηση του έργου του και του τρόπου έκφρασης της τέχνης του.
Και κλείνοντας βεβαιώνω πως δεν έχω καμμία πρόθεση να σας αντιπαρατεθώ ως επαίων. Η χώρα βρίθει επαιόντων, οπότε ....

Πάπισσα Ιωάννα said...

Φίλε Δημήτρη,
κάθε βιβλίο οφείλει (προς τον αναγνώστη-του) να αποτελεί ένα πλήρες σύμπαν,
που να μπορεί να προσληφθεί αυτόνομο.
Φυσικά, η γνώση των άλλων έργων προσφέρει ουσιαστική βοήθεια, αλλά δεν υποδεικνύει κατ' ανάγκη μια ανιούσα κλίμακα ποιότητας.

Λ.χ. το "Αστείο" το θεωρώ κορυφαίο έργο,
πιο ουσιαστικό από την πολυδιαφημισμένη "Ελαφρότητα".
Κι επίσης η αλλαγή στη γλώσσα του Κούντερα (από τα τσέχικα στα γαλλικά)
άλλαξε και τον τρόπο γραφής-του: κατά τη γνώμη-μου, τον έφερε βαθιά στον μεταμοντερνισμό
κλονίζοντας πολλά από τα υγιή γνωρίσματα της πρότερης φάσης-του.
Τέλος, το δοκιμιακό έργο του Κούντερα και οι θεωρητικές-του σκέψεις δεν εφαρμόζονται κατ' ανάγκη και στα λογοτεχνικά-του έργα, λόγω αναντιστοιχίας προθετικότητας και κειμενικότητας.

Συμπερασματικά,
διαφωνούμε όχι για την αξία του Κούντερα,
αλλά για το πρόγραμμα γραφής το οποίο ολοένα και περισσότερο υιοθετεί:
εγώ θεωρώ κατιούσα την πορεία προς το μεταμοντέρνο απόσπασμα, τον ασύνδετο λόγο, τη ρητορική του θέματος που δεν αναπαράγεται από την πλοκή αλλά από τα συμ-παρατιθέμενα επεισόδια.

Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος

γιάννης χάρης said...

συμπαθάτε με για την παρέμβαση,
αλλά εννοείτε, αλήθεια, πως η Εστία, η οποιαδήποτε Εστία, ο οποιοσδήποτε εκδότης, θα "λογόκρινε" τα βιβλία ενός συγγραφέα του, ακολουθώντας ενίαια (="δημοκρατική";)εκδοτική τακτική και δεοντολογία απέναντι σ' αυτόν και τον κ. Μπουρδουλόπουλο;
Δηλαδή, αν ήσασταν εσείς εκδότης, αυτήν τη στιγμή θα είχατε αποκλείσει την έκδοση π.χ. της "Γιορτής της ασημαντότητας", κατ' άλλους συγκλονιστικό επίλογο του έργου ενός συγγραφέα; ή θα είχατε επίσης πετάξει στον κάλαθο των αχρήστων τα "γαλλικά" του μυθιστορήματα, δηλαδή την "Άγνοια", έναν σπαραχτικό στοχασμό για τη μοίρα του εκπατρισμένου;
Και σκέφτεστε τότε πως άλλοι εκδότες, με άλλα γούστα, θα σας είχαν στερήσει την πρόσβαση σε δικά σας αγαπημένα έργα;
(Και μη με ρωτήσετε εμένα λ.χ., πόσα μείζονα κλασικά έργα θα τα είχε φάει το μαύρο σκοτάδι, αν ήμουν αυτής της λογικής άρχων εξουσιαστής εκδότης: θα κινδύνευε η ψυχική σας υγεία...)

Ρόζα said...

Μεντεσίδης:..."φιλοσοφικό" μυθιστόρημα, η υποδούλωση δηλαδή του μυθιστορήματος σε μια φιλοσοφία.

Καλά, Μεντεσίδη, είσαι εντελώς άσχετος και δε πα να 'χεις διαβάσει και τα άπαντα της Κοκκινοσκουφίτσας...

δημήτριος παν. μεντεσίδης said...

Αγαπητή (αδιάβαστη) Ρόζα πηγαίνετε λιγάκι σας παρακαλώ στη σελίδα 194 του βιβλίου ''Προδομένες Διαθήκες'' του συγγραφέα περί ου ο λόγος και διαβάστε τις τρεις τελευταίες αράδες της όπως και τις δύο πρώτες της σελίδας 195.
Ή δεν το έχετε διαβάσει; Προφανώς και όχι.
Δεν έχει καταλάβει(ευτυχώς)κανένας σας τον πατέρα Μ.
Δε θα επανέλθω επί του θέματος,

Ευχαριστώ πολύ...

Ρόζα said...

Ναι, αγάπη μου, δεν το έχω διαβάσει, έχεις δίκιο. Και πού να πάω τώρα να το βρω. Να ξέρεις όμως ότι είμαι καλοπροαίρετη και θα μου έκανες μεγάλη χάρη, αν αντέγραφες εδώ τις λίγες αράδες που λες. Όμως γιατί λες ευτυχώς που δεν έχουμε καταλάβει τον Κούντερα; Δεν είναι κάπως εγωιστικό αυτό;
Ευχαριστώ πολύ κι εγώ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Αγαπητέ κύριε Χάρη,
ναι φυσικά, αν ήμουν εκδότης,
θα έσπευδα να εκδώσω
και το τελευταίο κείμενο του Κούντερα,
για να δώσω το σύνολο του έργου-του στο ελληνικό κοινό.
Φυσικά η Εστία δεν επιλέγει κείμενα από κείμενα του μεγάλου (το εννοώ) συγγραφέα
κι είναι θέμα πληρότητας, συνέπειας και ευρύτητας
να μεταφέρει στα καθ' ημάς
καθετί που αυτός γράφει.
Χωρίς ειρωνεία δέχομαι απόλυτα αυτήν την εκδοτική και μεταφραστική τακτική.
Αν ήμουν μεταφραστής ή εκδότης, θα έκανα το ίδιο.
Αλλά είμαι αναγνώστης...

Ευχαριστώ για τη συνεισφορά-σας στον διάλογο
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Και μια διευκρίνιση επιπλέον.
Δεν μιλάμε για "εκδημοκρατισμό" της εκδοτικής τακτικής.
Μιλάμε για καλά και κακά κείμενα.
Όλοι οι συγγραφείς έχουν και τις κακές - μέτριες στιγμές-τους. Αλλά στους μεγάλους συγχωρούνται, να μην πω ότι εγκωμιάζονται εξίσου με τις καλές-τους.
Κι αυτό είναι αδικία για τον αναγνώστη,
αφού ο τελευταίος θέλει να διαβάσει τον Μπουρδουλόπουλο
αν γράψει ένα εξαιρετικό λογοτέχνημα,
ενώ το σύστημα (εκδότες, κριτικοί, βιβλιοπωλεία)
θα του σερβίρουν τον "μέτριο" Κούντερα.

Εγώ καταλαβαίνω την εκδοτική λογική,
εσείς καταλαβαίνετε την αναγνωστική ανάγκη;
Πατριάρχης Φώτιος

Ρόζα said...

Το σύστημα: εκδότες, κριτικοί (ηλεκτρονικά και έντυπα λογοτεχνικού ενδιαφέροντος περιοδικά, κάποια σχετικά ιστολόγια)και βιβλιοπωλεία, θα ήταν καλά αν εις βάρος του Μπουρδουλόπουλου σέρβιραν μόνο τον κάθε "μέτριο" Κούντερα. Σερβίρουν όμως και τον κάθε κάκιστο Παπαρολαζόπουλο παλαιάς και νέας κοπής.
Με συγκινεί το ενδιαφέρον σου για τον αναγνώστη και καλά κάνεις και το αντιδιαστέλλεις από τα συμφέροντα του παραπάνω συστήματος.

δημήτριος παν. μεντεσίδης said...

-Δεν υπάρχει μέτριος Κούντερα, υπάρχει πρώιμος και ύστερος - ούτε καν Τσέχος και ''Γάλλος'' Κούντερα.
-Ελπίζω να καταλάβατε όλοι ποιός είναι ο Γ.Η.Χάρης.
-Η επίμαχη φράση που μου σχολίασε η Ρόζα, είναι φράση του ίδιου του Κούντερα (αυτολεξεί), και όχι δικιά μου (τι ντροπή!)
-Η επανεμφάνισή μου για σχολιασμό, ενώ υποσχέθηκα πως δε θα επανέλθω, θυμίζει το comeback του μουσικού που αφού αποχωρίσει επιστρέφει για την τελευταία λέξη του.
-Ελπίζω να διαβάσετε όλο τον Κούντερα, είναι μάθημα ζωής.
-Να παρακολουθείτε τον ιστότοπο του Γ.Η.Χάρη επιμελώς.

Χαιρετώ εντελώς...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ρόζα,
προσπαθώ να δω και τις δύο πλευρές,
γιατί μόνο έτσι η τέχνη έχει κάποια αξία.
Το πολιτισμικό, εθνικό, ιστορικό εύρος κάθε καλλιτεχνήματος, ενταγμένου στη γραμμή της συγγραφικής ή πολιτισμικής αλυσίδας,
αλλά και την πρόσληψή-του από τον αναγνώστη.
Πρέπει λοιπόν το σύστημα
να δουλεύει προς την αισθητική κ.ο.κ. ανύψωση του αναγνώστη
(και δεν μιλάω φυσικά καθόλου λαϊκίστικα)
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Δημήτρη,
με συγκινεί ο ζήλος (που αγγίζει τα όρια της απολυτότητας)
να υπερασπιστείς ό,τι γράφει, λέει, εκπέμπει ο ογκόλιθος Κούντερα.
-Φυσικά ο Κούντερα και κάθε Κούντερα δεν γράφει ΠΟΤΕ κάτι μέτριο!
Επίσης, η γλώσσα δεν επηρεάζει καθόλου τον συγγραφέα. Είναι ένα διεκπεραιωτικό μέσο, ενώ η αξία του δημιουργού και πάνω και πέρα από τη γλώσσα!
-αγαπώ τον Κούντερα ιδιαιτέρως, σέβομαι τη μεταφραστική δουλειά του Χάρη, αλλά οι αυθεντίες είναι μάλλον ντεμοντέ στις μέρες-μας. Τι λες;
Πατριάρχης Φώτιος

Ρόζα said...

Αγαπητέ, Μεντεσίδη... αφού το λέει ο Κούντερα, βασιλική διαταγή και τα σκυλιά δεμένα.
Με τα ίδια, με τέτοια, μυαλά πάτε και ψηφίζετε κιόλας...

Ρόζα said...

Αγάπη μου, Φώτιε, κάτι θέλεις να μου πεις αλλά μιλάς πολύ επιστημονικά και δεν σε καταλαβαίνω. Το σύστημα, τελικά, πώς δουλεύει;

Anonymous said...

Ροζα...
πηγαινε παιδάκι μου με το κουβαδάκι σου παρα κει...

γιάννης χάρης said...

κι όμως, Πατριάρχη, για την ανάγκη του αναγνώστη μιλώ κι εγώ: που, αν είχε αφεθεί στον (εύλογο) υποκειμενισμό τον δικό σας ή τον δικό μου (αν ήμασταν εκδότες, εννοείται), θα είχε στερηθεί μείζονα έργα, αφού ο καθένας μας θα προέκρινε/εξέδιδε διαφορετικά, κατά την όποια κρίση και το γούστο του

άρα, το θέμα Μπουρδουλόπουλου, η δυνατότητα δηλαδή έκδοσής του, παραμένει, ανεξάρτητα από την εκδοτική τακτική απέναντι σε δεδομένα μεγέθη (Κούντερα, εν προκειμένω, κτλ.)

και τότε, όσο ξέρω, από διαβάσματα για τα παλιά, και όσο έχω ζήσει ο ίδιος (διόλου λίγο, εντέλει...), θα έλεγα ότι σήμερα (ακόμα και την περίοδο της πιο άγριας κρίσης) ο Μπουρδουλόπουλος έχει ευκολότερη πρόσβαση στην εκδοτική αγορά, δυνατότητα να εκδοθεί δηλαδή, από οποιαδήποτε άλλη περίοδο

και δεν αναφέρομαι στις μπεστσελερίστριες συγγραφείς του Ψυχογιού λ.χ. αλλά σε σοβαρές προσπάθειες νέων και/ή πρωτοεμφανιζόμενων σε εκδοτικά ολκής, όπως η Πόλις, η Εστία, ο Πατάκης, ή το Ροδακιό κ.ά.

είναι σίγουρο ότι και πάλι θα παραμένουν πολλοί απέξω και θα βρίσκουν κλειστές πόρτες, όμως αυτό πια έχει να κάνει με πλήθος άλλους παράγοντες, φυσικά και με την κρατική πολιτική στον εκδοτικό χώρο, και όχι με την -επιβεβλημένη, κατ' εμέ- έκδοση και των μέτριων, ακόμα και κακών, βιβλίων ενός μεγάλου συγγραφέα

και παρότι μακρηγόρησα, επιτρέψτε μου λίγο ακόμα, μ' ένα παράδειγμα, όχι από τον Κούντερα πια, αλλά από τον Ελύτη: τι λέτε, είναι ο μεγαλύτερος για μένα, ή πάντως ο πιο αγαπημένος μου, όμως να μην την εξέδιδα τη "Μαρία Νεφέλη", που δεν μου πολυαρέσει; ή, τώρα με τα μεγάλα ζόρια, να μην επανεξέδιδα το "Άσμα ηρωικό και πένθιμο...", που διόλου δεν το είχε σε υπόληψη ο ίδιος;

έτσι όμως ξαναγυρνάω στην αρχική μας κουβέντα: φάουλ, και συμπαθάτε με!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Κύριε Χάρη,
μιλάτε ακριβώς μέσα στο πνεύμα της ανάρτησής-μου,
ξέχωρα από τον Κούντερα.
Αγαπάμε το πρόσωπο και όχι το έργο,
εκδίδουμε με βάση το ποιος και δευτερευόντως το τι,
οι κριτικοί θα γράψουν ανάλογα με το ποιος είναι ο (μεγάλος) συγγραφέας,
ακόμα κι αν το έργο-του είναι μετριότατο,
οι Ιστορίες λογοτεχνίας ασχολούνται με τον συγγραφέα
(προσωποπαγείς κατά βάση, και μετά εστιάζουν στα κορυφαία έργα),
και οι εκδότες θα εξέδιδαν ακόμα και τα χαρτομάντιλα του Ελύτη
(κι εμένα αγαπημένος-μου),
αν αυτά διέσωζαν λ.χ. σημειώσεις-του.

Επαναλαμβάνω ότι καταλαβαίνω απόλυτα τους συλλογισμούς-σας.
Κι εγώ, αν ήμουν εκδότης ή μεταφραστής, θα έκανα το ίδιο!
Θα έβγαζα όμως το καπέλο στον εκδότη,
αν μπροστά στο κείμενο που θα του πήγαινε ένας καταξιωμένος λογοτέχνης,
έλεγε όχι.
Ή τουλάχιστον αν είχε το θάρρος να βάλει τον επιμελητή-του να πείσει τον συγγραφέα να κάνει αλλαγές.
Αυτό που εσείς λέτε "παράκαμψη της υποκειμενικότητας",
εγώ το ονομάζω κοσκίνισμα: εντέλει για ποια ες αεί αντικειμενικότητα μιλάτε;
ο Κανόνας δεν είναι αδιασάλευτος, αφού
κανείς δεν ξέρει τι θα είναι σε εκατό χρόνια ποιοτικό και τι όχι.
Και μεθαύριο δεν θα κατηγορήσουμε (ούτε εσείς) έναν μελετητή,
αν απορρίψει π.χ. εκδεδομένα έργα, με επιχειρήματα και μελέτες,
που να αναδεικνύουν τα δικά-τους φάουλ.
Για φανταστείτε να πηγαίνατε στην Εστία μια κάκιστη μετάφραση ενός νέου έργου του Κούντερα
(άνθρωπος είστε και μπορεί για χ, ψ σοβαρούς και μακροχρόνιους λόγους να μην ήσασταν συγκεντρωμένος).
Θα έπρεπε η Εστία να την εκδώσει αυτόματα,
επειδή είναι Κούντερα ή Χάρης;

Κι εγώ μακρηγόρησα πρωί πρωί.
Ο στόχος-μου δεν είναι ο Κούντερα, ούτε εσείς, ούτε φυσικά η Εστία.
Αυτά είναι παραδείγματα,
για να δείξω ότι ως εποχή, ως ανθρώπινη συνείδηση,
πρέπει να πάψουμε να πιστεύουμε στην "αγιολογία" του ονόματος.

Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος

Ρόζα said...

Don't panic, anonymous...