ΝΟΜΠΕΛ Λογοτεχνίας 2009: Χέρτα Μύλερ

Πώς ζει κανείς σε ένα απολυταρχικό καθεστώς; Πιεσμένος ή συμβιβασμένος, φιλήσυχος ή επαναστάτης, μαλακός ή σκληρός; Ίσως τίποτα απ’ όλα αυτά. Απλώς δυστυχής. 

Παρφέ σοκολάτα: Herta Müller “Herztier” Rowohlt Verlag 1994 Χέρτα Μύλερ “Το αγρίμι της καρδιάς” μετ. Γ. Λαγουδάκου εκδόσεις Καστανιώτη 2013

            Το τοπίο ξεκαθαρίζει αργά αργά. Είναι στην αρχή η Λόλα που κατεβαίνει στην πόλη για να σπουδάσει. Η γραφή δεν είναι καθόλου συνεργάσιμη. Αφήνει κάθε δύο γραμμές την αφήγηση και απλώνεται σε μια ποιητική περιήγηση. Το τοπίο, τα πρόσωπα, τα γεγονότα καλύπτονται από την αχλή-της. Η ανάγνωση κυλάει αναγκαστικά σε αργούς ρυθμούς. Πρέπει να προσέχεις το ποιητικό φορτίο. Μόνο έτσι θα σχηματίσεις την εικόνα ολοκληρωμένη. Οι λέξεις κουβαλάνε -και το διακηρύσσουν- όλο το βάρος της συναισθηματοποιίας.

            Οι λέξεις όμως, παρότι ποιητικές, είναι συνάμα σκληρές. Σκληρές όπως η ζωή στη Φοιτητική Εστία, όπως η κοινή ζωή με τα άλλα κορίτσια, όπως η στεγνή από αισθήματα καθημερινότητα. Τα κορίτσια μεγαλώνουν χωρίς ελπίδες. Μακριά οι άντρες γυρίζουν από τη δουλειά κι η Λόλα εκδίδεται στο πάρκο. Και ολόγυρα το Κόμμα και οι μηχανισμοί-του καθορίζουν τα πάντα. Ο αναγνώστης νιώθει τη σκληράδα των λέξεων να κολλάει στο λάρυγγά-του. Να συστήνουν μια κολλώδη ουσία που γίνεται ένα με τον αέρα και δεν τον αφήνουν να ανασάνει. Ώσπου η Λόλα αυτοκτονεί(;) κι αφήνει πίσω τα ημερολόγιά-της.

            Η ατμόσφαιρα που πλάθει η Μύλερ αντανακλά τη ζωή, όπως τη βίωσε η ίδια στη Ρουμανία του Τσαουσέσκου μέχρι το 1987, οπότε και η συγγραφέας έφυγε στο Βερολίνο. Η ίδια ανήκε στη γερμανόφωνη μειονότητα της χώρας και έζησε, όπως όλοι, το ολοκληρωτικό σύστημα της απόλυτης υποταγής, των φοβισμένων σιωπών, των ομοιόμορφων κινήσεων και λόγων.

            Η αφηγήτρια είναι ο συνεκτικός δεσμός μεταξύ της Λόλα και τριών αρρένων φοιτητών, που θεωρούνται ύποπτοι από το καθεστώς. Ο Γκέοργκ, ο Κουρτ και ο Έντγκαρ τραγουδούν αμφιλεγόμενα δημοτικά τραγούδια, λογίζονται περί της σουηβικής (γερμανικής) καταγωγής σε μια κοινωνία που δεν αναγνωρίζει μειονότητες και κρύβουν τα βιβλία-τους στο σπιτάκι του κήπου. Οι τέσσερίς-τους είναι οι εκφραστές του φόβου που κυριαρχεί σε μια χώρα όπου ο ολοκληρωτικός επιβάλλει τον αποκλεισμό, τον φόβο, τη μίζερη ζωή ως τρόπος εξίσωσης με τους άλλους κ.ο.κ. Σημείο πικρής καμπής είναι η ανακάλυψη ότι η καλύτερη φίλη της αφηγήτριας, η Τερέζα, συνεργάζεται εκούσα άκουσα με τη Σεκιουριτάτε. Κι ότι η δραπέτευση της αφηγήτριας ήταν μια πράξη επιβίωσης από τον μουντό τρόπο ζωής, τα καταπιεσμένα θέλω και τις καταθλιπτικές αναμνήσεις.

            Η Ρουμανία του Τσαουσέσκου είναι για μας ένας άγνωστος πλανήτης. Κι η Μύλερ, με πλάγια αυτοβιογραφική διάθεση, αναλαμβάνει να μας ξεναγήσει, με πολλά πλάνα, με πολλές σεκάνς, που αποκαλύπτουν χαρακτηριστικές εικόνες της χώρας. Ο αφηγηματικός άξονας είναι υποτυπώδης, ακριβώς επειδή στόχος είναι η έκφραση των συναισθημάτων. Κι όντως οι αναγνώστες πηδάμε από πλάνο σε πλάνο όχι για να δούμε την ιστορία, αλλά για να νιώσουμε το δέος και τα άλλα βουβά συναισθήματα, που καταπίεζαν έναν ολόκληρο λαό. Η τελική φυγή έρχεται ως απόληξη πιέσεων, απολύσεων, ψυχολογικής βίας, συναισθήματα που μεταφέρονται ως εμάς και μας συνθλίβουν μέσα στην ποιητική-τους φιλοσοφικότητα.

[Οι φωτογραφίες αντλήθηκαν από: www.haisentito.it, www.country-data.com, www.telegraph.co.uk, www.aboutromania.com και www.ciaoromania.com]

Καλό μήνα

Πατριάρχης Φώτιος