“Η γιορτή της ασημαντότητας” του Μίλαν Κούντερα

Μια αλυσίδα ασήμαντων επεισοδίων, καρφωμένων πάνω σε ένα ιδιότυπο, διανοουμενίστικο χιούμορ, απαρτίζει τη νέα νουβέλα του μεγάλου Γαλλοτσέχου συγγραφέα. 

Εσπρέσο με γάλα: Milan Kundera “La fête de l' insignifiance” Gallimard 2014 Μίλαν Κούντερα “Η γιορτή της ασημαντότητας” μετ. Γ. Χάρης εκδόσεις Εστία 2014

 

            Ο Κούντερα είναι ένας από τους ζωντανούς θεούς του μυθιστορήματος. Είναι ένας στοχαστικός συγγραφέας αλλά και ένας αφηγηματικός δοκιμιογράφος. Δεν είναι τόσο, για μένα, ο δημιουργός της “Αβάστακτης ελαφρότητας του είναι”, όσο του “Αστείου”. Είναι περισσότερο ο συγγραφέας της “Αθανασίας” παρά των μετέπειτα γαλλικών έργων-του. Είναι ο δοκιμιογράφος που γνωρίζει καλά να ακτινογραφεί τη λογοτεχνία που διαβάζει και να ανευρίσκει την ουσία των κλασικών. Είναι ο ζωντανός θρύλος μιας ολόκληρης ευρωπαϊκής στροφής στο μυθιστόρημα που εισήγαγε τον δοκιμιακό λόγο και έσμιξε αφήγηση και στοχασμό στην ίδια σελίδα.

 

Αλλά μέχρι πού είναι αποδεκτή η νόθευση αυτή της αφήγησης; Έως πού μπορεί ο αναγνώστης να αποδεχτεί τη συρρίκνωση της δράσης προς όφελος του δοκιμίου; Πόση αναλογία στοχασμού και ιστορίας μπορεί να αντέξει το μυθιστόρημα ώστε να μη χάσει τη φύση-του;

         Το τελευταίο-του έργο ακολουθεί μια αποσπασματική δομή, καθώς συνενώνει ετερόκλητες ιστορίες με κοινό άξονα μια παρέα Παριζιάνων. Πιο πολύ αυτοί μηρυκάζουν όσα έζησαν και εκφράζουν τους προβληματισμούς-τους πάνω σ’ αυτά παρά τα ζουν. Κι αυτός ο λόγος επί της δράσης σε συνδυασμό με την ασημαντότητα των δρώμενων προκαλεί προβληματισμό για το πού πηγαίνει η (μεταμοντέρνα) λογοτεχνία του λέγειν και όχι του δεικνύναι, του ονομάζειν και όχι του παριστάναι. Ο Κούντερα τεντώνει στα άκρα, προχωρά ακόμα περισσότερο την τάση (και του ίδιου) να σχολιάζει όσα γίνονται, θέτοντας αυτομάτως σε δεύτερη μοίρα τα ίδια τα γεγονότα. Τα γεγονότα υποβιβάζονται σε συμβάντα, εν γένει ασήμαντα, που αξίζουν ως βάση για τις φιλοσοφικές ασκήσεις του νου. Ωραία ως πρόθεση, πάσχει όμως λόγω της λογοτεχνικής απαξίωσης της ίδιας της αφήγησης. “Η γιορτή της ασημαντότητας” ενθρονίζει το μικρό, για να διοικεί από πίσω (συχνά ανοικτά και ορατά) η βασιλομήτωρ δοκιμιακότητα, το σχόλιο κ.ο.κ.

            Συνάμα η κλασική αφήγηση κατατεμαχίζεται σε μικρές σκηνές, που υποβάλλουν τα σέβη-τους στο κωμικό και το αστείο. Ο Στάλιν που έλεγε εμφανώς εξογκωμένες ιστορίες, οι ακόλουθοι του Στάλιν που εκφράζονται ανοικτά … μόνο στις τουαλέτες, οι καλεσμένοι σε δεξίωση που κοιτάζουν αποχαυνωμένοι ένα πούπουλο να υπερίπταται κ.ο.κ. Όλα αυτά είναι αστεία αλλά δεν είναι άκρως χωρατά. Είναι φυσικά φιλοσοφικά αστεία, που ενέχουν την αμφισβήτηση και τον προβληματισμό, την αλληγορία και τη λοξή ματιά, που συστήνουν ένα μυθιστόρημα ιδεών χωρίς δομή, με χαλαρή σύνδεση, μια αλυσίδα σκηνών με αόρατα δεσμά. Έτσι, νιώθω ως αναγνώστης ότι παρακολουθώ ετερόκλητα επεισόδια που άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε λιγότερο συνδέονται με τη βασική γραμμή της συγγραφικής οικονομίας. 

           

             Πιάνω το μυθιστόρημα από άλλη σκοπιά. Αν διαβάζω σωστά στο διαδίκτυο, το έργο εκδόθηκε στη Γαλλία το 2014. Επομένως η Εστία αποφάσισε να το εκδώσει στην Ελλάδα και ο Χάρης να το μεταφράσει, πριν κυκλοφορήσει. Αυτό με βάζει σε υποψίες ότι η ελληνική μετάφραση είχε προαποφασιστεί, ίσως πριν δουν το ίδιο το έργο, και επιλέχθηκε μόνο και μόνο από το όνομα του Κούντερα που λειτουργεί σαν brand name. Το ίδιο συνέβη και στους δημοσιογράφους ή κριτικούς που παρουσίασαν τη νουβέλα εδώ στις εφημερίδες-μας και (για να μην βγάζω τον εαυτό-μου απ’ έξω) εγώ πήρα το βιβλίο παρασυρμένος από την εκτίμηση του τρέφω γενικά στα έργα του Κούντερα, παρά τις όποιες αντιρρήσεις-μου για τη γαλλική-του εξέλιξη.

 

            Πού καταλήγω; Ότι το ίδιο το βιβλίο μετράει λιγότερο από τις θετικές-μας “προκαταλήψεις”, οι οποίες προκαθορίζουν τις επιλογές-μας. Ότι παίρνουμε ένα έργο πριν ακούσουμε καλά λόγια, αλλά απλώς επειδή το καταχωρίζουμε στα προς ανάγνωση με άξονα συμπάθειες προς συγγραφείς ή άλλες προδιαγεγραμμένες αντιλήψεις. Ο ογκόλιθος λ.χ. Milan Kundera έρχεται σαν οδοστρωτήρας να ισοπεδώσει τις όποιες ενστάσεις-μας και δισταγμούς-μας, προβάλλοντας με το βάρος του ονόματός-του κάθε νέο βιβλίο-του ως ποιοτικό, εντασσόμενο στη γραμμή της γενικότερης παραγωγής-του. Κι όμως συχνά το νέο έργο διαφέρει προς το χειρότερο από τα προηγούμενα, ή ο συγγραφέας δεν μπορεί συνεχώς να κινείται στα υψηλά επίπεδα στα οποία τον έχουμε συνηθίσει, ή η εξέλιξή-του μπορεί να μη μας αρέσει κ.ο.κ.

 

[Κατέβασα τις εικόνες, με τις οποίες κόσμησα το ποστ-μου, από τους εξής ιστότοπους: www.radio.cz, www.photos4travel.com, www.lifefoc.com, www.thenation.com και art.souilleurs.free.fr]

Πατριάρχης Φώτιος