“Η πύλη του δερβίση” του Αχμέτ Ουμίτ

Μυστικισμός και λογοτεχνία, εκεί που η ρεαλιστική πλευρά της ζωής συναντά το μεταφυσικό, όχι ως επιστημονική φαντασία αλλά ως κομμάτι μιας παράπλευρης πραγματικότητας. Κι όλα αυτά με την αύρα της Ανατολής… 

Καϊμακλίδικος καφές με λουκούμι Ahmet Ümit “Bab-ι Esrar” Everest 2008 Αχμέτ Ουμίτ μετ. Θ. Ζαράγκαλης εκδόσεις Πατάκη 2013

 

            Αν η Λατινική Αμερική έχει τον δικό-της μαγικό ρεαλισμό, όπου η καθημερινότητα συνδυάζεται με το φανταστικό και η μία πραγματικότητα διεισδύει μέσα στην άλλη, αναλογικά υπάρχει και μια ανατολίτικη μαγική πεζογραφία, όπου το άλογο, το εξωτικό, το μυστικιστικό –σχεδόν ανεπαίσθητα- αλώνει το ρεαλιστικό.

            Ο Αχμέτ Ουμίτ έγινε γνωστός με ένα βιβλίο (τις “Μνήμες της Κωνσταντινούπολης”) ένα βιβλίο σκληρής λογικής όπως είναι το αστυνομικό είδος, έστω και αν διακρινόταν από μια βαθιά συγκίνηση για την Ιστορία και τον πολιτισμό της Κωνσταντινούπολης. Τώρα μεταφέρεται στο Ικόνιο (Κόνγια), πάλι με την ιστορία παρούσα, σε ένα βιβλίο όπου πάλι η επιφανειακή πλοκή βασίζεται στο αίνιγμα, στην ανακάλυψη για την ακρίβεια του αν η φωτιά σε ξενοδοχείο της πόλης ήταν δολιοφθορά ή ατύχημα. Η απεσταλμένη από το Λονδίνο μεγάλης ασφαλιστικής εταιρείας Κάρεν Κιμγιά Γκρίνγουντ, που είναι μισή Βρετανίδα και μισή Τουρκάλα, αναζητεί την αλήθεια, αλλά συνάμα κυοφορεί τόσο το μωρό-της όσο και αναπάντητα ερωτήματα για τη ζωή-της, τον πατέρα-της κ.ο.κ.

            Σχεδόν από την αρχή η εστίαση του φακού μεταφέρεται στο δεύτερο επίπεδο της γραφής. Η αναζήτηση των αιτιών της πυρκαγιάς περνά σε δεύτερη μοίρα, αφού η Κάρεν βασανίζεται από όνειρα και οράματα, τα οποία δεν ξέρει αν είναι παραισθήσεις, υποβολές, μεταφορές σε άλλη πραγματικότητα, μυστικιστικές επεμβάσεις στη ζωή-της. Η εμφάνιση ενός μυστηριώδους μαυροντυμένου γενειοφόρου αλλά και η επανειλημμένη συνάντηση με το όνομα του δερβίση του 13^ου αιώνα Σεμς-ι Τεμπριζί υποβάλλει μια πύλη εισόδου και εξόδου από τον απόκρυφο χώρο της μεταφυσικής.

            Κι εκεί που ο αναγνώστης κουράζεται, γιατί μπαίνει στο προσκήνιο πολλή μεταφυσική, έρχεται ένας φόνος να ταράξει τα νερά. Η εξήγηση που δίνεται, τουλάχιστον ως εικασία, είναι ότι ο προ επτά αιώνων νεκρός Σεμς-ι Τεμπριζί, που δεν χάριζε κάστανα όσο ζούσε, τιμωρεί και τώρα τους ασεβείς. Οι δύο πορείες, η αστυνομική και η φανταστική, ενώνονται, οι απαντήσεις συγκλίνουν, η αλήθεια ανακαλύπτεται τόσο σε προσωπικό επίπεδο, όπου η Κάρεν/Κιμγιά συνειδητοποιεί γιατί ο πατέρας-της τους εγκατέλειψε για τη θρησκεία-του, όσο και σε υπηρεσιακό, όπου ανευρίσκεται ποιος και γιατί έβαλε τη φωτιά.

            Τελικά, το φανταστικό, όπως το συλλαμβάνω με τη βοήθεια του Ουμίτ, είναι η άμυνα της λογικής σε μια πραγματικότητα, άυλη, ουτοπική, εξωλογική, που μπορεί μεν να υπάρχει, αλλά, επειδή δεν μπορεί να εξηγηθεί, φαίνεται αλλόκοτη και ανυπόστατη, μοιάζει με ψευδαίσθηση και όχι με υπαρκτή οντότητα. Έτσι, αυτή η λογοτεχνία, που ταλαντεύεται ανάμεσα στο είναι και στο μη-είναι, αποτελεί συνάμα άλλοθι για να διερευνήσουμε τις βαθύτερες πλευρές του κόσμου και της ύπαρξης και ταυτόχρονα δοκιμασία της λογικής που δεν μπορεί να τεθεί εύκολα στο περιθώριο.

            Το βιβλίο του Ουμίτ διαβάζεται με την περιέργεια της αστυνομικής λογοτεχνίας αλλά και με την ανατολίτικη ραθυμία των παραμυθάδων. Σε πολλές σκηνές η δράση εξελίσσεται πολύ αργά, καθυστερεί, μπλέκει σε λεπτομέρειες, οι διάλογοι ξεχειλώνουν με καθημερινές στιχομυθίες, απλώνονται νωχελικά, γράφονται νατουραλιστικά, τεντώνονται στο όριο της ανίας. Όμως ο συγγραφέας ξέρει να κρατά τα μπόσικα, αφού συνεχίζεις να διαβάζεις χωρίς να κάμπτεσαι από τις αργόσυρτες αφηγήσεις, παρακινημένος από τον γρίφο της πυρκαγιάς, της δολοφονίας αλλά και των μεταφυσικών εξηγήσεων, που μπαινοβγαίνουν στο προσκήνιο. 

[Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο In2life στις 3/6/2014. Δανείστηκα οπτικό υλικό από: www.istanbultours.org, www.konyaturlari.com, www.matsyateknik.com, commons.wikimedia.org, www.konya.bel.tr και network2020.org]

Πατριάρχης Φώτιος