"Ιώβ. Η ιστορία ενός απλού ανθρώπου” του Joseph Roth

Τα παλαιοδιαθηκικά σύμβολα είναι πλέον διαχρονικές φιγούρες που έχουν διατρυπήσει τις κουλτούρες και χρησιμοποιούνται αρχετυπικά. Ο Ιώβ λ.χ. είναι συνυφασμένος με τις έννοιες της δοκιμασίας και της υπομονής. Τι απομένει; Να δούμε πώς η εποχή-μας, και πιο συγκεκριμένα ο μεσοπόλεμος, πραγματεύεται το ίδιο μοτίβο. 

 

 

Καπουτσίνο με κανέλα:

Joseph Roth

“Hiob. Roman eines einfachen Mannes”

1930

“Ιώβ. Η ιστορία ενός απλού ανθρώπου”

μετ. Μ. Αγγελίδου

εκδόσεις Άγρα

2013 

            Μια οικογένεια Εβραίων που ζει στην τσαρική Ρωσία περνά φτωχά αλλά αξιοπρεπώς, με όλα τα βάσανα της ζωής αλλά και τα δράματα που έρχονται, λες και δεν τους κοιτάζει ο Θεός. Καταρχάς, το στερνοπαίδι-τους γεννιέται με επιληψία και μεγαλώνει με σωματική και διανοητική υστέρηση κι έπειτα ο δεύτερος-τους γιος Σεμάργια αναγκάζεται να ξενιτευτεί, για να αποφύγει τον επονείδιστο για τους Εβραίους στρατό, όπου τελικά πηγαίνει με τη θέλησή-του ο πρωτότοκος Γιόνας. Η κόρη Μύριαμ κοιμάται με Κοζάκους, πράγμα που αποτελεί ύψιστη ντροπή, και γι’ αυτό η οικογένεια αποφασίζει να πάει να συναντήσει τον Σεμάργια (Σαμ πλέον) στην Αμερική.

            Ο αρχηγός της οικογένειας Μέντελ Σίνγκερ, δάσκαλος στο επάγγελμα, φαίνεται ένας φιλήσυχος άνθρωπος, ο οποίος ενσαρκώνει το γνωστό πρότυπο του Εβραίου που μοιραλατρικά υπομένει τα δεινά και δεν αντιδρά. Έτσι, εξηγείται γιατί στη χιτλερική εξολόθρευση οι ραβίνοι έμειναν απαθείς στη ναζιστική συγκέντρωση των Εβραίων. Η τιμωρία είναι πάντα έργο Θεού και γι’ αυτό είναι «καλοδεχούμενη». Πιο δυναμική φαίνεται η γυναίκα-του Δεβώρα, που παίρνει πρωτοβουλίες και προσπαθεί να ρυθμίσει τα της οικογένειας με αποφασιστικότητα και νοικοκυρίστικη διάθεση. Το ζεύγος εκφράζει δύο γραμμές σκέψης, που αρχετυπικά διέπουν πολλούς ήρωες της λογοτεχνίας: ο πιστός θρησκευόμενος που ήρεμα και ευλαβικά έχει εμπιστοσύνη στον Θεό και γι’ αυτό μένει απαθής και η μάνα που πιστεύει περισσότερο στις ενέργειές-της και γι’ αυτό πασχίζει να κάνει το παν για τα παιδιά-της.

           

 

Από τη μέση και μετά ο πιστός Μέντελ μετατρέπεται σε έναν χειμαζόμενο Ιώβ, αφού αφήνει τον άρρωστο Μενουχίμ στην πατρίδα, όταν έφυγε στην Αμερική, μαθαίνει ότι ο Γιόνας, που είχε επιστρατευθεί είναι αγνοούμενος, ο άλλος γιος, ο Σαμ, που είχε εντωμεταξύ πλουτίσει, κατατάσσεται στον στρατό και σκοτώνεται, η γυναίκα-του Δεβώρα πεθαίνει και η κόρη-του Μύριαμ παθαίνει μια εκφυλιστική ψυχική ασθένεια. Το σύμβολο του Ιώβ μεταφέρεται στη σύγχρονη εποχή και έτσι ξανατίθεται το ερώτημα αν ο άνθρωπος, που αδικείται από τον Θεό, πρέπει να καταραστεί τον Ύψιστο ή να θεωρήσει τη μοίρα-του κομμάτι μιας νομοτελειακής δοκιμασίας και να την υπομείνει.

             

 

Ο Μέντελ αποδεικνύεται ένας (αντι)Ιώβ, αφού απαρνιέται τον Θεό και παύει να πιστεύει στην αγαθότητά-του. Τρώει χοιρινό, σταματά να προσεύχεται, εξαλείφει από τη γεροντική ζωή-του κάθε θρησκευτικό συναίσθημα, καθώς δεν μπορούσε πλέον να περιμένει θαύματα σε μια εποχή όπου ο Θεός έχει αποσυρθεί. Κι εκεί πάνω, ο Ροτ οδηγεί το έργο σε ένα

happy end, ο άρρωστος γιος Μενουχίμ έρχεται στην Αμερική ως πετυχημένος μουσικοσυνθέτης και αποκαλύπτει τη θαυμαστή ανάρρωσή-του. Ο Μέντελ ξαναβρίσκει τον Θεό-του…

            Το μυθιστόρημα συνδυάζει τραγικότητα και θαλπωρή, μικρές κορυφώσεις και φιλοσοφικές σκέψεις για τη σχέση ανθρώπου και Θεού, δραματικότητα και σταδιακό ξεδίπλωμα της ιστορίας, η οποία με δέση και με λύση πορεύεται μέχρι το αίσιο τέλος. Θα ήθελα να δω το “Εμβατήριο του Ραντέσκυ” που θεωρείται το καλύτερο έργο του συγγραφέα, για να αντιληφθώ τι εστί Γιόζεφ Ροτ. 

[Ο πίνακας της κορυφής είναι του Ilja Riepin. Οι φωτογραφίες ελήφθησαν από: www.israeldailypicture.com, www.cinema.de και sector-o.cc] 

Η επόμενη ανάρτηση {καλώς εχόντων των προγραμμάτων} θα αφορά στο βιβλίο του Κώστα Ακρίβου “Αλλάζει πουκάμισο το φίδι” (εκδόσεις Κέδρος). Είναι η κρίση αφορμή για επανακαθορισμό της ταυτότητας;

 

Καλή Σαρακοστή

Πατριάρχης Φώτιος