Ίαν ΜακΓιούαν, “Η κατσαρίδα”

Τι σχέση μπορεί να έχει η κατσαρίδα με το Brexit; Ποια η σχέση του Boris Johnson με τον Αντιστροφισμό; Πώς οι οικονομικές πρακτικές των Βρετανών μπαίνουν στο blender της παγκόσμιας κοινότητας;

 

Ian McEwan, “Cockroach” 2019 Ίαν ΜακΓιούαν, “Η κατσαρίδα” μετ. Κ. Σχινά, εκδόσεις Πατάκη 2019

 

Γενικά ο McEwan μας αρέσει, καθώς αποτελεί μία από τις σημαντικές πένες της βρετανικής πεζογραφίας. Έχουμε διαβάσει μερικά βιβλία του [το “Καρυδότσουφλο”, το “Solar” και τις “Μηχανές σαν κι εμένα”] και συνεχίζουμε…

 

> Ο Ίαν Μακ Γιούαν γεννήθηκε το 1948, σπούδασε στα Πανεπιστήμια Sussex και East Anglia και δημοσίευσε την πρώτη του συλλογή διηγημάτων, με τίτλο "Fist Love, Last Rites", το 1975, αποσπώντας μάλιστα το βραβείο Somerset Maughman, και τη δεύτερη με τίτλο "Between the Sheets", το 1977. Το 1987 κέρδισε το Whitbread Award (και το Prix Femina Etranger, έξι χρόνια μετά), για το μυθιστόρημά του "Child in Time". Έχει γράψει αρκετά μυθιστορήματα και σενάρια για τον κινηματογράφο. Τρία μυθιστορήματά του συμπεριλήφθηκαν στις τελικές υποψηφιότητες για το βραβείο Booker ("Έμμονη αγάπη", "Άμστερνταμ", "Εξιλέωση"). Το βραβείο τού απονεμήθηκε, τελικά, το 1998, για το "Άμστερνταμ". Η "Εξιλέωση" (2002), επίσης, έχει τιμηθεί με τα εξής βραβεία: W.H. Smith Literary Award (2002), National Book Critics' Circle Fiction Award (2003), Los Angeles Times Prize for Fiction (2003), και Santiago Prize for the European Novel (2004). Για το μυθιστόρημα "Σάββατο" τιμήθηκε το 2006 με το βραβείο James Tait Black Memorial Prize.

Σ’ ΑΥΤΟ του το έργο εντάσσεται στη χορεία των συγγραφέων που ασχολούνται με το Brexit, τόσο πριν γίνει όσο και μετά. Εδώ στο Βιβλιοκαφέ ας πούμε, έχουμε διαβάσει το βιβλίο του  Jonathan Coe “Μέση Αγγλία”, όπου ο μυθιστοριογράφος πραγματεύεται τη “ριζοσπαστική αναποφασιστικότητα”, όρος που περιγράφει την αμφιθυμία των Βρετανών, η οποία τους οδηγεί ακόμα και τώρα σε παλινωδίες για το μέσα-έξω από την ΕΕ. Ο McEwan απ’ την άλλη μοιάζει να χρησιμοποιεί το βρετανικό χιούμορ για να δείξει την “τρέλα” της βρετανικής πολιτικής.

ΡΗΤΑ ήδη από την πρώτη αράδα ο συγγραφέας παρωδεί τον Kafka και ειδικά τη “Μεταμόρφωση”: αντί για τον Gregor Samsa βάζει ως ήρωα τον Jim Sams, ο οποίος σε αντίστροφη πορεία γίνεται από κατσαρίδα άνθρωπος και ποιος άνθρωπος; ο πρωθυπουργός της Βρετανίας που καλείται να την βγάλει από την ΕΕ. Η αυτού πρωθυπουργικότης ο Boris Johnson! Το μυθιστορηματικό πλαίσιο που τίθεται δεν αναφέρεται ευθέως στην έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά ορίζει την αλλαγή του Ηνωμένου Βασιλείου από την “Ωρολογιόστροφη” πολιτική στον “Αντιστροφισμό”. Μ’ αυτήν την ευφυή κυριολεκτικά σύλληψη, ο McEwan βάζει τους συμπολίτες του να επιλέγουν μια οικονομική πολιτική κατά την οποία πληρώνεται όποιος ξοδεύει και ανάλογα με τις αγορές του, ενώ δουλεύει και καταθέτει τον όποιο μισθό του στον εργοδότη του. Στην ουσία πληρώνεται όποιος αγοράζει και έτσι αντιστρέφεται η ροή του χρήματος. Αυτή η καινοτομία αλλάζει γενικότερα τη χώρα και την απομακρύνει από το υπόλοιπο παγκοσμιοποιημένο σύστημα.

ΟΙ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΙΣΤΕΣ εκπροσωπούν τους Brexiteers απέναντι στους Remainers, καθώς οι πρώτοι πάνε κόντρα στον υπόλοιπο κόσμο ενώ οι δεύτεροι, συντηρητικοί και σύμφωνοι με τους δείκτες του ρολογιού, θέλουν να τηρήσουν την επαφή της Βρετανίας. Ο συγγραφέας με χιούμορ, ειρωνεία και τραγελαφικές καταστάσεις σατιρίζει τον Johnson αλλά και την παρανοϊκή και ενάντια σε κάθε λογική τάση των Βρετανών να αποσχιστούν από την Ευρώπη. Στήνει όντως ένα μικρόκοσμο όπου ο Κατσαρίδας πρωθυπουργός λειτουργεί λιγότερο ως έντομο και περισσότερο ως άνθρωπος ενθουσιάζεται και ενθουσιάζει για τη ρηξικέλευθη ιδέα του. Η σύγκρουσή του με τη Γαλλία και την υπόλοιπη Ευρώπη αλλά και με τον μέχρι πρότινος υπουργό Εξωτερικών δείχνει έναν αριβίστα πολιτικό που κάνει τα πάντα για να πετύχει μια ουτοπική ή και δυστοπική ιδέα.

Ο McEWAN αντιμετωπίζει όλο αυτό σαν μια παράλογη πολιτική πράξη και γι’ αυτό τη γελοιοποιεί με πολλούς τρόπους: αφενός, ο τίτλος “κατσαρίδα” υπονοεί, όπως φαίνεται και στο τέλος, ότι η ανθρωπότητα έχει αυτοκαταστροφικές τάσεις και έτσι θα αφήσει ελεύθερο το πεδίο για τις αθάνατες κατσαρίδες να κατακλύσουν τον πλανήτη. Αφετέρου, η πολιτική γλώσσα που ακούγεται σε όλο το μήκος του μυθιστορήματος παρωδείται, ώστε να φανεί ότι κάτω απ’ τη σοβαρότητα κρύβεται παρασκήνιο αλλά και γελοιότητα.

Πάπισσα Ιωάννα