Ζοζέ Εντουάρντο Αγκουαλούζα, “Ο πωλητής παρελθόντων”

Νομίζουμε ότι μπορούμε να φτιάξουμε το παρόν, το μέλλον, ακόμα και το παρελθόν, αλλά συχνά αυτό έρχεται να ανατρέψει τα σχέδιά μας. Η προσωπική ιστορία δεν μπορεί να κρύψει τη δημόσια και εθνική Ιστορία.

José Eduardo Agualusa “O Vendedor do passados” 2004 Ζοζέ Εντουάρντο Αγκουαλούζα “Ο πωλητής παρελθόντων”   μετ. Μ. Μπεζεντάκου εκδόσεις Opera 2019

Όταν διάβασα πριν από καιρό τη “Γενική θεωρία της λήθης” μου άρεσε, αλλά δεν με ξετρέλανε. Επομένως, δεν θα έπαιρνα τόσο σύντομα άλλο του βιβλίο, αλλά ο τίτλος του ήταν καθηλωτικός και ερεθιστικός.

> Ο Ζοζέ Εντουάρντο Αγκουαλούζα (José Eduardo Agualusa) γεννήθηκε το 1960 στο Ουάμπο της Ανγκόλας από πορτογάλους αποίκους γονείς. Πολυβραβευμένος συγγραφέας, έχει δει έργα του να μεταφράζονται σε είκοσι έξι γλώσσες και έχει τιμηθεί με πολύ σημαντικά λογοτεχνικά βραβεία. Έχει συγγράψει έντεκα μυθιστορήματα, πέντε θεατρικά έργα, καθώς και συλλογές διηγημάτων και βιβλία για παιδιά. Εργάζεται ως δημοσιογράφος και συγγραφέας, μοιράζοντας το χρόνο του μεταξύ Πορτογαλίας, Ανγκόλας και Μοζαμβίκης.

Τι σημαίνει “πωλητής παρελθόντων”; Πώς μπορεί να πουλά το παρελθόν; Είναι ένα είδος επιστημονικής φαντασίας ή μια αλληγορία που δεν φαίνεται εξαρχής; Το βιβλίο, παρά το νωθρό ξεκίνημά του, δίνει την απάντηση λίγες σελίδες μετά την αρχή. Ο Felix Ventura είναι ο πωλητής παρελθόντων, πουλά δηλαδή σε όποιον θέλει ένα ένδοξο παρελθόν, ώστε να φτιάξει το όνομά του. Συνεπώς, ο πρωταγωνιστής κατασκευάζει βιογραφικά που είναι γεμάτα προγόνους και τίτλους.

Ανοίγω μια παρένθεση: η συγκεκριμένη ιδέα συνειρμικά με πήγε στο ξακουστό μυθιστόρημα του Γκογκόλ “Οι νεκρές ψυχές”, όπου πωλούνται νεκροί δουλοπάροικοι (κολίγοι), αλλά και στους “Παραχαράκτες” του Antoine Bello, όπου κατασκευάζονται – παραχαράζονται κομμάτια της ιστορίας.

Ο αλμπίνος λοιπόν πρωταγωνιστής κατασκευάζει όνειρα, όπως λέει, ώσπου εμφανίζεται κάποιος λευκός, που ζητά ένα “πραγματικό” παρελθόν με προγόνους και σόγια, αλλά και τα έγγραφα που το αποδεικνύουν. Ο Felix πρέπει τώρα να μετατραπεί σε πλαστογράφο, αφού τα λεφτά είναι πολλά. Έτσι, περισσότερο μετατρέπεται σε παραμυθά που διογκώνει το παρελθόν του πελάτη του με ιστορίες για χαμένους προγόνους… Ο πελάτης του πλέον ονομάζεται José Buchmann κι είναι απόγονος των λευκών Boer της Νότιας Αφρικής και της Ανγκόλα.

Το μυθιστόρημα αναφέρεται στο θέμα της παγιωμένης υπόστασης του παρελθόντος. Είναι εντέλει απαράλλακτο και σταθερό; Ο αφηγητής (μία σαύρα!) πίστευε ότι είναι όντως αναλλοίωτο, καλό ή φρικτό, είναι πάντα εκεί και δεν μπορεί να μεταβληθεί ως τετελεσμένο. Πίστευε… πριν γνωρίσει τον Felix. Έτσι, το έργο αναθεωρεί τις απόψεις περί παρελθόντος και του δεδομένου χαρακτήρα της Ιστορίας, αφού ακόμα κι αυτά αλλάζουν: είτε ως παραχαράξεις (όπως στον Agualusa και τον Antoine Bello) είτε ως επανέλεγχος των στοιχείων στη σύγχρονη επιστήμη της ιστορίας.

Τελικά, το παρελθόν όσο κι αν το αλλάζεις έρχεται να εκδικηθεί. Η ιστορία του Agualusa, με όλα τα πρόσωπα που εμφανίζονται και σχετίζονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο με τον Buchmann, αποκτά πολιτικό χαρακτήρα και συνδέει το “ανέφελο” παρόν με το πρόσφατο παρελθόν της Αγκόλας.

Πάπισσα Ιωάννα