Αντρέ Μαλρό, “Η ανθρώπινη μοίρα”

Βραβείο Goncourt. Ένα έργο για τον Εμφύλιο που ωστόσο έχει υπαρξιακό βάθος. Η προδοσία, η ήττα, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, το πώς ο πόλεμος ψήνει την ανθρώπινη συνείδηση.

André Malraux “La condition humaine” 1933 Αντρέ Μαλρό “Η ανθρώπινη μοίρα”   μετ. Ρ. Κολαΐτη εκδόσεις Μεταίχμιο 2019

Θεωρείται ένα κλασικό έργο που καταξίωσε τον συγγραφέα του και έμεινε ως ένα από τα πολύ σημαντικά του μεσοπολέμου.

> Ο Αντρέ Μαλρό γεννήθηκε το 1901 στο Παρίσι. Σπούδασε στη Σχολή Ανατολικών Γλωσσών και, μετά τη δημοσίευση του αλληγορικού διηγήματός του "Χάρτινα φεγγάρια" (1921), συμμετείχε σε μια αρχαιολογική αποστολή στην Καμπότζη, συντάχθηκε με τους Κινέζους επαναστάτες και πήρε μέρος στον κινεζικό εμφύλιο πόλεμο (1926-1928), στη Σαγκάη και την Καντόνα. Αποτέλεσμα αυτής της άμεσης επαφής του με την Ανατολή ήταν "Ο πειρασμός της Δύσης" (1926). Επόμενα έργα του: "Το αλλόκοτο βασίλειο" (1928), "Οι κατακτητές" (1928), "Βασιλική οδός" (1930), "Η ανθρώπινη μοίρα" (1930, βραβείο Γκονκούρ), "Ο καιρός της περιφρόνησης" (1935), "Η ελπίδα" (1937). Συμμετείχε ενεργά στη γαλλική Αντίσταση και τον αγώνα για την απελευθέρωση, εμπειρίες που θα περιγράψει στο μυθιστόρημα "Η πάλη με τον άγγελο", του οποίου το χειρόγραφο καταστράφηκε από την Γκεστάπο και μονάχα ένα μικρό τμήμα του κυκλοφόρησε το 1943 με τίτλο "Οι καρυδιές του Άλτενμπουργκ". Μετά το τέλος του πολέμου χρημάτισε υπουργός Πολιτισμού και εγκατέλειψε τη λογοτεχνική φόρμα για να αφιερωθεί στη συγγραφή μελετών αισθητικού περιεχομένου: "Ψυχολογία της τέχνης" (1947-1950), "Το φανταστικό μουσείο" (1947), "Η καλλιτεχνική δημιουργία" (1948), "Οι φωνές της σιωπής" (1951), "Το φανταστικό μουσείο της παγκόσμιας γλυπτικής" (1952-1954), "Μεταμορφώσεις των θεών" (1957), "Απομνημονεύματα" (1967), "Οι κομμένες βελανιδιές (1971), "Κεφάλι από οψιδιανό (1974). Πέθανε το 1976.

Το πρόβλημα που εξ αρχής αντιμετωπίζει ο αναγνώστης είναι ότι τα γεγονότα του 1927 στη Σανγκάη, όπου συγκρούονταν οι Εθνικιστές με τους Κομμουνιστές, δεν είναι γνωστά. Επομένως, θα χρειαστεί να μάθει πρώτα το πλαίσιο της ιστορικής συγκυρίας για να καταλάβει πώς τα μυθιστορηματικά πρόσωπα κείνται μέσα σ’ αυτήν. Ιδού λοιπόν:

Ο Κινέζικος Εμφύλιος Πόλεμος (ή Κινέζικη Επανάσταση) ήταν ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ δυνάμεων του Κουομιντάνγκ και του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας. Ο Εμφύλιος Πόλεμος ήταν, κατά πολλούς, το αποτέλεσμα της χρόνιας σύγκρουσης μεταξύ των Εθνικιστών και των Κομμουνιστών στην Κίνα. Οι Εθνικιστές είχαν τάσεις συντηρητικές και απέβλεπαν στην δημιουργίας μιας Κίνας χωρίς ξένες εθνότητες, που θα ήταν αυτόνομη και αυτόβουλη. Οι Κομμουνιστές ήθελαν την Κίνα μια χώρα που θα αποβάλλει το παρελθόν της και θα ακολουθήσει τα νέα ήθη και πρότυπα του Κομμουνισμού. Τις απόψεις των Εθνικιστών εξέφραζε το κόμμα Κουομιντάνγκ ενώ τις απόψεις των Κομμουνιστών το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας.

Αφού τελείωσε η θητεία του πρώτου Πρόεδρου της Κίνας του Γιουάν Σι-κάι (μετά το τέλος της βασιλείας), πολλοί ανώτατοι αξιωματικοί του στρατού του, οι Πολέμαρχοι, χώρισαν την Κίνα σε ίσα κομμάτια και κυβερνούσαν ξεχωριστά. Το Κουομιντάνγκ, το αντιμοναρχικό κόμμα της Κίνας, το οποίο απέβλεπε στην ενοποίηση όλης της Κίνας σε ένα κράτος, ζήτησε βοήθεια από ξένα κράτη (κυρίως υλική) ώστε να αντιμετωπίσει αυτούς τους πολέμαρχους, οι οποίοι μάλιστα είχαν καταλάβει μεγάλο μέρος της Βόρειας Κίνας. Δεν έδωσαν όμως οι Δυτικές Δημοκρατίες υποστήριξη, και έτσι το κόμμα στράφηκε στη Σοβιετική Ένωση το 1921.

Στις 22 Μαρτίου 1927, στρατιώτες του Εθνικού Επαναστατικού Στρατού (ΕΕΣ) μπήκαν στη Σανγκάη και ύστερα από δύο μέρες κατέλαβαν τη Ναντζίνγκ. Εκεί οργανώθηκε κυβέρνηση εθνικού χαρακτήρα. Μόλις η Εκστρατεία κατέλαβε ολοκληρωτικά τη Σανγκάη, ο αρχηγός της εκστρατείας και εθνικιστής Τσιανγκ Κάι-σεκ έδωσε εντολές να ελεγχθούν όλα τα σπίτια των περιοχών και όσοι Κομμουνιστές βρεθούν να εκτελεστούν. Κατ' αυτόν τον τρόπο πρόδωσε τους Κομμουνιστές και άρχισαν οι μεγάλες εχθροπραξίες μεταξύ Κουομιντάνγκ και Κομουνιστικό Κόμμα Κίνας. Με αυτό το γεγονός ο Κομμουνισμός εδραιώθηκε ως μια κακή πολιτική άποψη στα μάτια του λαού και άρχισαν πολλές εκκαθαρίσεις εις βάρος των οπαδών του. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, η Βόρεια Εκστρατεία συνεχίστηκε με πολλή επιτυχία γιατί όλο και πιο πολλές πόλεις έμπαιναν υπό την ηγεσία των Εθνικιστών.

(https://el.wikipedia.org/wiki/Κινέζικος_Εμφύλιος_Πόλεμος)

Κεντρικά πρόσωπα του μυθιστορήματος είναι Κινέζοι κομμουνιστές που ετοιμάζουν την επίθεση, ψάχνοντας όπλα, και ξένοι που ζουν στη Σανγκάη. Το έργο, παρόλο που στηρίζεται σε κρίσιμα και αιματηρά πολιτικά γεγονότα, που τίθεται στο πλαίσιο έντονων συγκρούσεων που καθόρισαν την Ιστορία της Κίνας, έχει έντονο ψυχολογικό βάθος. Δεν είναι μόνο ο τρόπος γραφής, που εστιάζει περισσότερο στον ψυχισμό, στα διλήμματα, στις εσωτερικές συγκρούσεις των ηρώων, χωρίς να ξεπέφτει σε μια θολή εσωτερικότητα. Είναι και ο προβληματισμός τους που σχετίζεται με το “είναι” σε μια επανάσταση του “εμφύλιου σπαραγμού”. Ειδικά το πρώτο μέρος με μικρές αναδρομές δείχνει τα άτομα και όχι τη συνολική πορεία προς τη 12^η Απριλίου, όταν θα ολοκληρωθεί το δράμα.

Αυτό όσο προχωρά το έργο αλλάζει. Η δράση από εσωτερική γίνεται πλέον εμφανώς εξωτερική, αφού η προσπάθεια του Τσεν να αποσπάσει όπλα και να κερδίσει έδαφος στη μάχη της πόλης σκιαγραφείται από την πολεμική αφήγηση. Οδομαχίες, χειροβομβίδες, αίματα, ακρωτηριασμοί, σκόνη, αβεβαιότητα, μικρά βήματα νίκης…

Το πιο καθοριστικό σημείο, στο οποίο πείστηκα ότι η μυθιστορηματική ματιά του Μαλρό δεν καταγράφει απλώς τα γεγονότα, αλλά εμβαθύνει με πολιτική ματιά είναι ο διάλογος του Κίο με τον Σοβιετικό απεσταλμένο Βαλόγκιν. Ήταν το σημείο όταν οι Κομουνιστές διατάζονται να παραδώσουν τον οπλισμό τους στο σύμμαχό τους (μέχρι τότε) Εθνικιστή Τσιανγκ Κάι-σεκ. Ο Κίο και οι συν αυτώ ανησυχεί ότι μια τέτοια υποταγή θα στραφεί εναντίον των Κομουνιστών και συνδιαλέγεται όχι μόνο γι’ αυτό το θέμα, αλλά και για τη σχέση των Κινέζων με την ΕΣΣΔ, το πόσο πρέπει να υπακούνε τυφλά, ποια η δυνατότητα διάβρωσης της εθνικιστικής παράταξης από την κομουνιστική βάση, πόσο η Σοβιετική ηγεσία έχει απομακρυνθεί από τον λαό… Η γνώση τόσο του συγγραφέα όσο και του αναγνώστη ότι ο Τσιανγκ Κάι-σεκ τελικά θα προδώσει τους Κομουνιστές και θα προβεί σε εκκαθαρίσεις εις βάρος τους βαραίνει πάνω απ’ τον διάλογο ως τραγική ειρωνεία.

Το τέλος του έργου προκαλεί σφιξίματα στο στομάχι. Η προδοσία, η φυλακή, η ετοιμότητα για τον θάνατο με κυάνιο, οι τελευταίοι συντροφικοί διάλογοι, όλο το σκηνικό της αξιοπρέπειας που μάχεται την ανθρώπινη μοίρα, ή ίσως αυτή η αξιοπρέπεια είναι η ανθρώπινη μοίρα!

Πάπισσα Ιωάννα