Olivier Guez, “Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε”

ΓΑΛΛΟΦΩΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -1. Η ναζιστική ιδεολογία και πρακτική όχι απ’ την πλευρά των διαβόητων στρατιωτικών αλλά απ’ τη σκοπιά ενός αιμοσταγούς (κυριολεκτικά) γιατρού, του Josef Mengele. Η προσπάθειά του να γλιτώσει στη Λατινική Αμερική και οι αναδρομικές ιστορίες απ’ τη δράση του στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αναδεικνύουν το αμετανόητο υπόβαθρο μιας απηνούς συνείδησης.

Olivier Guez “La disparition de Josef Mengele” 2017 “Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε” μετ. Ε. Γραμματικοπούλου εκδόσεις Κριτική -2018

Όλη η ζωή του ένας παραπονιάρης μύθος τυλιγμένος

στου νου του την ανέμη και στου ονείρου την απόχη

κι αυτός στ’ άλογο με τα όπλα του στο στήθος φορτωμένος

περνάει κι όλοι γιουχάρουν "Δον Κιχώτη":

Έβλεπα το βιβλίο παντού. Διαφημισμένο και πολυδιαβασμένο. Κι είναι όντως ιντριγκαδόρικο ένα θέμα για τη φυγή ενός Ναζιστή στην περονική Αργεντινή.

Αυτό ζητάει η καρδιά του ν’ αλαφρώσει.

Να φέρει ανάσκελα το κόσμο από τη βάση:

Ο περιβόητος γιατρός Josef Mengele, ο γιατρός στο Auschwitz, όπου έκανε γενετικά πειράματα, καταφεύγει στην Αργεντινή μετά τη λήξη του πολέμου. Εκεί προσπαθεί να εγκλιματιστεί και βρίσκει όντως μια φιλοναζιστική κοινότητα από ντόπιους και Γερμανούς φυγάδες. Με το όνομα Helmut Gregor κατάφερε να ζήσει εκεί, σ’ ένα καθεστώς υπό τον Juan Peron, ο οποίος εφάρμοσε μια πολιτική με σοσιαλιστικά και ναζιστικά στοιχεία, μια εθνικοσοσιαλιστική πολιτική, όπως την παρουσιάζει βέβαια ο Guez.

"Ο Περόν θα κυβερνήσει την Ιστορία με τ’ απόβλητα της Ιστορίας"

Στόχος του Guez νομίζω, στην αρχή του μυθιστορήματος, ότι είναι να δείξει όχι μόνο την τύχη ενός "Άγγελου του Θανάτου", όπως ονόμαζαν τον Mengele, αλλά και γενικότερα να καταδείξει τους απόηχους των Nazi στη Λατινική Αμερική. Θυμίζει ένα απ’ τα τελευταία μυθιστορήματα του Κουμανταρέα "Θάνατος στο Βαλπαραΐζο", όπου ο Erik Honeker φεύγει εξόριστος στη Χιλή το 1993, φυσικά με άλλα χαρακτηριστικά από τους Nazi της δεκαετίας του '40. Η Λατινική Αμερική γίνεται το μεταπολεμικό καταφύγιο πολλών Γερμανών και όχι μόνο, και μετατρέπεται σε σκηνή μεταευρωπαϊκών γεγονότων.

Γυρίζω ξανά στο βιβλίο του Guez. Οι Nazi που επιβίωσαν στην Αργεντινή εξακολουθούν να πιστεύουν στην ιδεολογία τους και να επιρρώνουν τις νιτσεϊκές τους θέσεις: "Αγώνας, τα πάντα είναι αγώνας: μονάχα οι άριστοι επιβιώνουν, αυτός είναι ο ορειχάλκινος κανόνας της Ιστορίας, οι αδύναμοι και οι ανάξιοι πρέπει να εξοντωθούν". Και πάνω σ' αυτή, πάνω στο παλιό κλέος, πάνω στην πίστη στην ανωτερότητα της γερμανικής φυλής επιχειρούν να ξαναστήσουν τη γερμανική δύναμη.

Ωστόσο, τόσο επιφανειακά όσο και καταβάθος, το μυθιστόρημα είναι ένα είδος βιογραφίας του Mengele, αφού έφυγε απ’ τη Γερμανία. Τα ιστορικά γεγονότα που έχουν αναζητηθεί συμπορεύονται με τα μυθοπλαστικά, τα οποία όμως είναι λιγότερα και καλύπτουν απλώς τα κενά της Ιστορίας. Έτσι, αναρωτιέμαι αν το αισθητικό αποτέλεσμα αποζημιώνει τον αναγνώστη ή αν μένουμε στο ιστορικό περίβλημα. Επειδή για μεγάλο διάστημα έμεινα στο δεύτερο, έχασα το βαθύτερο ενδιαφέρον μου να δω την τραγωδία, τον μύθο, την κορύφωση και διάβαζα αμέτοχη σε ό,τι εξελίσσεται στο πολιτικό επίπεδο.

Το δεύτερο μέρος είναι σαφώς καλύτερο. Πρώτον, επειδή κάνει μικρές αναδρομές δείχνοντας τη σαδιστική νοοτροπία του Mengele, όταν έκανε πειράματα στο Auschwitz. Δεύτερον, επειδή το κυνήγι του από την Αργεντινή στη Βραζιλία και την Παραγουάη (αν θυμάμαι σωστά), όταν αποκαλύφθηκε η ταυτότητά του, είναι σαφώς πιο διεγερτικό.

Η γη το παραμύθι λέει του ταξιδιώτη

(που `χε αγάπη την ωραία, την πριγκιπέσσα τη κρυφή τη Δουλτσινέα):

Η μορφή ενός αμετανόητου nazi που είχε αναγάγει την ιδεολογία σε προκρούστη των πάντων. Ένας σχετικά πειραγμένος νους, που έδεσε με τη ναζιστική ιδεολογία και την ιατρική  τέχνη. Αποτέλεσμα ήταν οι χωρίς τύψεις εκκαθαρίσεις, η στυγνή εξόντωση μειονοτήτων, τα πειράματα που δεν σέβονται καθόλου την ανθρώπινη ζωή. Το τέλος κερδίζει όσα δεν έκανε όλο το βιβλίο.

> Γεννημένος στο Στρασβούργο το 1974, με σπουδές στις κοινωνικές επιστήμες, τα οικονομικά και τα ευρωπαϊκά θέματα, ο Olivier Guez συνεργάζεται ως ανεξάρτητος δημοσιογράφος με πολλά από τα εγκυρότερα έντυπα του διεθνούς Τύπου. Το 2017 τιμήθηκε με το βραβείο Renaudot για το μυθιστόρημά του “Η εξαφάνιση του Γιόσεφ Μένγκελε”, ενώ το 2016 του απονεμήθηκε το βραβείο καλύτερου σεναρίου για την ταινία "Υπόθεση Φριτς Μπάουερ: Μυστική ατζέντα". Είναι επίσης συγγραφέας των βιβλίων "L’Impossible retour, "Eloge de l’esquive" και "Les Revolutions de Jacques Koskas".

Πάπισσα Ιωάννα