Éric Vuillard, “Κονγκό”

ΓΑΛΛΟΦΩΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -5. Μια ολόκληρη αφρικανική επικράτεια να εκλαμβάνεται ως οικόπεδο; Είναι το άκρον άωτον της αποικιοκρατίας και της κερδοσκοπίας σε βάρος του ντόπιου πληθυσμού.

Éric Vuillard “Congo” 2012 “Κονγκό” μετ. Γ. Φαράκλας εκδόσεις Πόλις -2018

Όλη η ζωή του ένας παραπονιάρης μύθος τυλιγμένος / στου νου του την ανέμη και στου ονείρου την απόχη / κι αυτός στ’ άλογο με τα όπλα του στο στήθος φορτωμένος / περνάει κι όλοι γιουχάρουν "Δον Κιχώτη" (Sadahzinia):

Το προηγούμενο βιβλίο του Γάλλου συγγραφέα (“Ημερήσια διάταξη”) ήταν δώρο για τα γενέθλιά μου, καταμεσής του Ιουλίου, ενώ το τωρινό το αγόρασα η ίδια με πολλή χαρά.

Αυτό ζητάει η καρδιά του ν’ αλαφρώσει. / Να φέρει ανάσκελα το κόσμο από τη βάση (Sadahzinia):

Το βιβλίο γράφτηκε έξι χρόνια πριν από την “Ημερήσια διάταξη”. Επικεντρώνεται στη συνάντηση του Βερολίνου το 1884, όπου δεκατέσσερα κράτη διαπραγματεύονται τα εδάφη της Αφρικής και κυρίως του Κονγκό. Εκεί, ο Λεοπόλδος του Βελγίου, ως ιδιώτης, επιχειρεί να αγοράσει χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα, ώστε να δημιουργήσει όχι τόσο ένα κράτος αλλά μια ιδιωτική έκταση για επιχειρηματικούς σκοπούς.

Στην ουσία η γρήγορη περιδιάβαση σε πρόσωπα της Ιστορίας που αναμίχθηκαν στην αποικιοποίηση του Κονγκό είναι μια ιστορική αφήγηση που μυθιστορηματοποιείται. Ο πληρωμένος εξερευνητής Stanley, ο διοικητής Fevier και άλλοι φέρθηκαν σαν λευκοί εκμεταλλευτές που είδαν το Κονγκό σαν business και τους γηγενείς σαν πρώτη ύλη για δουλειά και δουλεία. Η Ευρώπη με τη θρασεία της αίσθηση ανωτερότητας βλέπει τα αφρικάνικα εδάφη ως πηγή πλούτου, με κάθε κόστος σε αναξιοπρέπεια και ανθρώπινες ζωές.

Το καθοριστικό για τον τρόπο με τον οποίο βλέπει ο συγγραφέας το θέμα του είναι το μοτίβο των κομμένων χεριών. Επειδή υπήρχε εντολή για όποια σφαίρα δαπανάται, να φέρνουν πίσω ένα κομμένο χέρι, άρχισαν να συσσωρεύονται χέρια από νεκρούς. Απ’ αυτό το συγκεκριμένο θέμα η λογοτεχνία ανάγεται επαγωγικά προς μια γενικότερη θεώρηση της αποικιοκρατίας, της εκμετάλλευσης των πληθυσμών μέχρις εξόντωσής τους, της θεώρησης της Αφρικής ως πλουτοπαραγωγικού πλούτου με το δουλεμπόριο ακόμα σε έξαρση, με ποικίλους τυχοδιώκτες που βρήκαν στο Κονγκό ευκαιρίες για εύκολο πλουτισμό.

Βασικό όπλο του Vuillard δεν είναι τόσο η αφήγηση και οι χαρακτήρες, αλλά μια ευθεία ή έμμεση ειρωνεία με την οποία λούζει τα ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα. Ο συγγραφέας ξαναγράφει την Ιστορία με μυθιστορηματική χροιά και με έντονο σαρκασμό προς τις αντιλήψεις της “πολιτισμένης” ανθρωπότητας.

Η γη το παραμύθι λέει του ταξιδιώτη / (που `χε αγάπη την ωραία, την πριγκιπέσσα την κρυφή τη Δουλτσινέα) (Sadahzinia):

Με δύο βιβλία έχουν σχηματίσει πλέον το profile του Vuillard: βλέπει την Ιστορία αλλά και την κατάντια της ανθρωπότητας, την αποικιοκρατία εδώ και τη χιτλερική στήριξη στο προηγούμενο, με την ειρωνεία κι όχι με την αντικειμενική καταγραφή, με το μυθιστορηματικό καμτσίκωμα κι όχι με την αντικειμενική ουδετερότητα. Το “Κονγκό” θεωρώ πως είναι κατώτερο από την “Ημερήσια διάταξη”, λες και ο συγγραφέας δεν είχε ακόμα βρει το στίγμα της αφήγησής του, δεν είχε εστιάσει στην ουσία και λίγο φλυαρούσε ευχάριστα. Αυτό δεν σημαίνει πως είναι κακό βιβλίο. Ίσα ίσα, είναι ένα ευπρόσδεκτο ανάγνωσμα για ένα φλέγον θέμα της Ιστορίας της ανθρωπότητας.

> Ο Ερίκ Βυϊγιάρ γεννήθηκε το 1968 στη Λυών. Σπούδασε νομικά, πολιτικές επιστήμες και φιλοσοφία (με τον Ζακ Ντεριντά). Έχει δημοσιεύσει ποιήματα και μυθιστορήματα και έχει σκηνοθετήσει δύο ταινίες. Έχει τιμηθεί, μεταξύ άλλων, με τα βραβεία Franz Hessel και Alexandre-Vialatte, καθώς και με το βραβείο Goncourt 2017 για την "Ημερήσια διάταξη".

Πάπισσα Ιωάννα