Μεταξύ λογικής και συναισθήματος

Υ

περεκτιμούμε τη λογική και υποβαθμίζουμε το συναίσθημα; Σίγουρα ναι, αφού όλη η κοινωνία, τεχνοκρατική και επιστημονικοτραφής, σκέφτεται τόσο εγκεφαλικά που πολλές φορές στραγγαλίζει κάθε παρόρμηση, ένστικτο, άλογη συμπεριφορά.

            Η ποίηση είναι κατ’ εξοχήν πεδίο ανάδυσης της συναισθηματικής πλευράς του ατόμου και γι’ αυτό είμαι σίγουρος ότι δύσκολα συμπυκνώνεται σε αναλύσεις, αλλά αφήνεται στον αέρα της θυμικής επαφής με το ποίημα. Ο αναγνώστης ανοικτός και δεκτικός ας προσεγγίσει το έργο με την απόλυτη ελευθερία της άμεσης επαφής, της αντανακλαστικής αντίδρασης, της άπλετης άφεσης στο χαμηλότονο ή υψηλό νόημα και πνεύμα των στίχων.

            Η πεζογραφία από την άλλη γράφεται και διαβάζεται ως ένα σύνολο που υπόκειται στην οικονομία της πλοκής, σε κανόνες που ίσως τους φτιάχνει το ίδιο το έργο αλλά οφείλει να τους τηρεί (οφείλει να μένει συνεπές με τον εαυτό-του), σε δομικές και κατασκευαστικές αρχές, σε συμπλοκή μορφής και περιεχομένου, σε μια πειθαρχία που νοηματοδοτεί το χάος κ.ο.κ. Με αυτούς τους όρους το πεζογράφημα κρίνεται, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης, ίσως περισσότερο ο μελετητής, ξεκινάνε να δουν πόσο πετυχημένο είναι αυτό το κράμα, πόσο αποτελεσματική είναι η συνταγή που ο ίδιος ο συγγραφέας επέλεξε, πόσο λειτουργική είναι η μίξη, ο ρυθμός, η πλοκή, οι χαρακτήρες, ώστε (πάντα εκεί καταλήγουμε) να δρομολογείται το μήνυμα προς τη συνείδηση του αναγνώστη.

            Κι έχω ξαναγράψει ότι μόνο με τέτοιες προϋποθέσεις μπορεί κανείς να συζητήσει με τον άλλο για ένα βιβλίο. Γιατί αν μείνουμε στο «μου άρεσε» ή «δεν μου άρεσε», η συζήτηση οδηγείται στα γνωστά στερεότυπα «περί ορέξεως…» και ο διάλογος μετατρέπεται σε παράλληλους μονολόγους, μονολόγους που δεν είναι συμβατοί. Αν όμως έχει ο καθένας τα επιχειρήματά-του, μπορεί να δεχτεί την ανασκευή, τη συμφωνία, την τροποποίηση κ.ο.κ. από τους άλλους.

            Κι ενώ αυτά όλα είναι πάγια αρχή-μου, έρχονται πολλές φορές τα ίδια τα κείμενα να μου πουν δύο (λίγο) διαφορετικά πράγματα:

1.      Ακόμα και στην πεζογραφία (στο διήγημα πιο πολύ, στο μυθιστόρημα πιο λίγο αλλά κι εκεί ισχύει) το συναίσθημα είναι μερικές φορές αυτό που παίζει τον πρώτο και συχνά τον καθοριστικό ρόλο στην πρόσληψη του έργου. Συχνά το θάβουμε κάτω από τόνους λογικών συλλογισμών, που είτε εξυψώνουν το βιβλίο με βαθιές αναλύσεις και ανασκαφές νοημάτων, είτε το υποβαθμίζουν, καθώς το απαξιώνουν παραμερίζοντας την εντύπωση που αφήνει, γνήσια και ανόθευτη, η απόλαυση της ανάγνωσης.

2.      Συχνά το νόημα του κειμένου είναι πίσω από τις γραμμές. Η λογική δεν φτάνει, τα επιμέρους θέματα και οι μορφολογικές αναλύσεις δεν μπορούν να αναδείξουν τις μυστικές συνδέσεις και εντέλει το αισθητικό αποτέλεσμα που περνά υποσυνείδητα και γίνεται κατανοητό μετά την ανάγνωση, ίσως πολύ καιρό μετά, ή στην ίδια την πράξη της αντίληψης του κόσμου που μεταβλήθηκε ανεπαίσθητα (εννοώ χωρίς να γίνει αντιληπτό) από το βιβλίο, το οποίο και επέδρασε υπόγεια και αφανώς.  

Αν λοιπόν δεν υπάρχει η ανάγκη για συζήτηση ή ανάλυση, για ρητή έκφραση των όσων αντιλήφθηκες κατά την ανάγνωση, πάρε ένα βιβλίο και ξεχάσου. Απόλαυσε τη μαγεία-του με μια μεταφυσική πίστη στην επίδραση που ασκεί στην ψυχή-σου, πάταξε τη λογική-σου που σου λέει ότι έχει ατέλειες, ότι πάσχει στη δομή, ότι η αλήθεια-του υστερεί και εμπιστεύσου το συναίσθημα ή τη διαίσθηση, που μπορεί να σου δώσει τα μυστικά-του. Ξέφυγε από τη στενή αντίληψη της λογοτεχνίας ως τεχνικής και δες-την ως τέχνη, που έχει μέσα-της το άλογο, το παρορμητικό, το ασυνείδητο, το αυθόρμητο… τα οποία δεν αναλύονται (εκτός αν μπορέσουμε κάποια στιγμή να τα μελετήσουμε).

Η λογοτεχνία θέλει ένα τζάκι τον χειμώνα ή μια σκιερή γωνιά στον κήπο το καλοκαίρι, θέλει χαλάρωση, αφοσίωση, θέλει ένα ερημονήσι στο οποίο να μην τρέχει ο χρόνος.

 

[Άντλησα φωτογραφίες από: blog.stylesight.com, theanimals.pics, blogs.colum.edu, www.iefimerida.gr και www.centerforearlyeducation.org]

Πατριάρχης Φώτιος