“Βίνκελμαν ή το πεπρωμένο” του Αλέξανδρου Ίσαρη

Ο θάνατος, η αυτοκτονία, η απογοήτευση είναι υλικά που πάντα υδροδοτούσαν την τέχνη. Μπορούν και σήμερα να σαγηνεύσουν τον αναγνώστη και να συνδυαστούν με καλλιτεχνικές και ιστορικές αναφορές για να δημιουργήσουν ατμόσφαιρα και αισθητική συγκίνηση; 

Καπουτσίνο με σαντιγί:

Αλέξανδρος Ίσαρης

“Βίνκελμαν ή το πεπρωμένο”

εκδόσεις Κίχλη

2010 

            Ομολογώ ότι το βιβλίο αυτό δεν έπεσε στα χέρια-μου, θέλετε επειδή δεν μου το σύστησε κανείς, θέλετε επειδή η “Κίχλη” είναι ένας μικρός εκδοτικός οίκος που δεν μπόρεσε να το αναδείξει εγκαίρως, θέλετε επειδή το όνομα του συγγραφέα δεν είχε μπει στον αναγνωστικό-μου κανόνα. Κι όταν κέρδισε το βραβείο διηγήματος του περιοδικού «Διαβάζω» πέρυσι τον Μάιο, δεν μπήκε στο μυαλό-μου ως must. Ο ίδιος όμως ο εκδοτικός οίκος είχε πρόσφατα την καλοσύνη να μου στείλει το βιβλίο κι έτσι μπορώ τώρα να εκφράσω τη γνώμη-μου μετά την ανάγνωση των διηγημάτων που περιέχει.

            Διηγήματα σχετικά εκτενή που γράφονται με μια ζεστή γλώσσα, με ύφος αφηγηματικό και στοχαστικό μαζί, με ατμόσφαιρα ελληνική/μεσογειακή αλλά που κατακλύζεται από κεντροευρωπαϊκά χρώματα στην Τεργέστη ή στις μουσικές των γερμανών συνθετών. Γι’ αυτό συνδύασα στο μυαλό-μου τον τρόπο του Ίσαρη με αυτόν του Κώστα Καλφόπουλου ή φυσικά γραφές Κεντροευρωπαίων (Γερμανών, Τσέχων κ.ο.κ.). Νιώθεις την κουλτούρα να καλύπτει όλη την ιστορία, είτε πρόκειται για την αρχαιολατρία του Βίνκελμαν είτε την αγάπη για την κλασική μουσική που διακρίνει τους δύο φίλους στο δεύτερο διήγημα της σειράς.

            Τα θέματά του είναι ευρωπαιοκεντρικά: ο Βίνκελμαν, ο πατέρας της αρχαιολογίας, σκοτώνεται στην Τεργέστη τον 18^ο αιώνα και σήμερα ο κινηματογραφιστής αφηγητής, επειδή βλέπει στον εαυτό-του πολλές ομοιότητες με τον Βίνκελμαν, ψάχνει να βρει το πώς και το γιατί της δολοφονίας. Σε άλλο διήγημα, δυο φίλοι παίρνουν δύο πόρνες για το σπίτι αλλά στο αυτοκίνητο προς τα εκεί, πιο πολύ συζητάνε για τους φιλοναζιστές και αντιναζιστές μουσικούς του μεσοπολέμου και την τύχη-τους παρά το ηδονικό βράδυ που εντέλει δεν έρχεται. Ο προβληματισμός του κειμένου αφορά στο αν πρέπει να εξετάζουμε τα φρονήματα του δημιουργού ή μόνο το έργο-του, αλλά συνάμα και πώς οι πνευματικές ενασχολήσεις μπορεί να υπερκεράσουν τις σωματικές. Προσπερνώ το αυτοβιογραφικό τρίτο διήγημα και ξανασυναντώ την ισαρική σκέψη στον “Βέρθερο”, άλλο ένα ευρωκίνητο έργο, που συνεχίζει την ενασχόληση με τους μουσικούς και συγγραφείς της Γαλλίας και της Γερμανίας, καθώς ο Σταντάλ μεταφράζεται στα ελληνικά και κινεί γκαιτικές σκέψεις. Το τελευταίο διήγημα ξαναφέρνει ιταλικές σκηνές στο προσκήνιο με κέντρο τη ζωγραφική.

            Οι βασικές συνιστώσες του ισαρικού κειμένου είναι:

i.                    μια γλώσσα μεστή και ζεστή, γεμάτη στρογγυλεμένες εκφράσεις και φιλόξενη ατμόσφαιρα, μέσα στην οποία ο αναγνώστης ευαρεστείται να κουρνιάζει.

ii.                  η ομοφυλοφιλία μέσα στην ιστορία.

iii.                η Κεντρική Ευρώπη αλλά και η Ιταλία μέσα στις οποίες δρομάκια και πλατείες, πόλεις και σπίτια, ιστορικά σκηνικά κ.ο.κ. εναλλάσσονται και μαγεύουν.

iv.                η τέχνη είτε είναι η μουσική, είτε η λογοτεχνία, είτε η ζωγραφική δείχνει έναν άνθρωπο καλλιεργημένο που ζει και αναπνέει μέσα στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι.

v.                  οι συμπτώσεις και οι συνδυασμοί προσώπων αναδεικνύονται σε μοτίβο της γραφής του Ίσαρη, το οποίο θα ενοχλούσε περισσότερο αν τονιζόταν πιο πολύ. 

Γενικά, βλέπεις μια γραφή που σε καλεί να μπεις στα κείμενα και να τα διαπεράσεις, βλέπεις ένα ύφος που έχει χωνέψει διακειμενικά στοιχεία και διακαλλιτεχνικές ματιές, βλέπεις τον κόσμο να ζει και να πεθαίνει με κρυμμένα πάθη και με υπόγειες αγωνίες που είναι ικανές να διαρρήξουν το γυαλί της ευτυχίας. “Glück und Glass / Wie leicht zerbricht das”, λέει μια γερμανική παροιμία που βάζει ως μότο ο συγγραφέας μπροστά από ένα-του διήγημα.

Παρ’ όλ’ αυτά, εκτός ίσως από το πρώτο διήγημα που με ταξίδεψε και μπήκα στο πετσί του κεντρικού χαρακτήρα και του σωσία-του του Βίνκελμαν, δεν συγκινήθηκα από την απιστία, δεν συνταράχθηκα από τα δεινά, δεν συγκλονίστηκα από την αυτοκτονία. Όλα τα βρήκα νοτισμένα από μια ομιχλώδη συννεφιά που αραιά και αργά κινείται πάνω από τα διηγήματα και εξασθενίζει την οξύτητά-τους.

[Πρωτοδημοσιεύτηκε στο In2life]

Πατριάρχης Φώτιος