Το μυθιστόρημα που θέλει να περιέχει τα πάντα

(Σε αναζήτηση του μυστικού του κόσμου)

            Η προσπάθεια του ανθρώπου να βρει μηχανισμούς ή τρόπους σκέψης που να εξηγούν όλο τον κόσμο (θετικές επιστήμες) ή όλη την ανθρώπινη ζωή (ανθρωπιστικές επιστήμες) είναι μακρόχρονη. Η επιστήμη και τα ερμηνευτικά-της σχήματα, η ιστορία και η διαχρονική-της εμβέλεια, η θρησκεία και η πανανθρώπινη εξηγητική-της κοσμοθεωρία, η φιλοσοφία και οι αενάως εξελισσόμενοι συλλογισμοί-της… Οι αρχές του κόσμου και οι βαθύτερες δομές-του αποτελούν το Ιερό Δισκοπότηρο, το αναζητούμενο κέντρο, στο οποίο τείνουν οι καθολικές προσπάθειες της ανθρώπινης νόησης.

            Η λογοτεχνία το έχει επιχειρήσει εξίσου. Αφενός με την ιστορία της λογοτεχνίας και την αναζήτηση των ανά εποχή τρόπων θέασης του ανθρώπου και αφετέρου με μεμονωμένα έργα που φιλοδόξησαν να συλλάβουν και να εκθέσουν τα πάντα μέσα σε λίγες εκατοντάδες σελίδες. Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, τα λοιπά έπη της Ανατολής, η Θεογονία, το μυθιστόρημα με τις ποικίλες εκφάνσεις-του, κυρίως το μεταμοντέρνο μυθιστόρημα που επιζητούσε να συμπεριλάβει τα πάντα χωρίς όμως να ψάχνει το χαμένο κέντρο, όπως λ.χ. τα έργα του Ουμπέρτο Έκο με τις σημειωτικές-τους προεκτάσεις.

            Σήμερα θα σταθώ σε έργα που επιχειρούν κάτι τέτοιο, αλλά με εύκολο και εντέλει με στρεβλωτικό τρόπο. Είναι μια σειρά έργων που διαβάζονται από το ευρύ κοινό γιατί θέτουν στο κέντρο-τους ένα χαμένο μυστικό και πάνω σ’ αυτό στήνουν τη δράση και την σαγηνευτική-τους αίγλη. Ως παράδειγμα θα θέσω ένα μπεστ-σέλερ που διάβασα παλιότερα, αφού έχει κυκλοφορήσει εδώ και μερικά χρόνια, το «Οκτώ» της Κάθριν Νέβιλ (εκδόσεις Ψυχογιός 2005), το οποίο χρησιμοποιώ εδώ παραδειγματικά.

Θα ήθελα καταρχάς να αναγνωρίσω ότι τέτοια έργα πετυχαίνουν σε μεγάλο ποσοστό την προσέλκυση του αναγνώστη χάρη σε μερικά πλεονεκτήματά-τους που αξίζει να αφομοιωθούν και από τη “σοβαρή” και δύσκολη λογοτεχνία. Φυσικά, πρώτη οφείλω να θέσω την επιτυχία στη δομή, δηλαδή στον (σχεδόν) άψογο συνδυασμό των επιμέρους συστατικών σε μια άρτια δομή που συνδυάζει πρόσωπα, σκηνές και λόγια σε μια νομοτελειακή κατεύθυνση. Η αλληλουχία, προϊόν ανατροπών αλλά και προοικονομιών, αιφνιδιασμών αλλά και ομαλών εξελίξεων, κάνει τα έργα αυτά άξια μίμησης. Παράλληλα, η ανάμιξη των ειδών, από το ιστορικό στο κατασκοπικό και από το φιλοσοφικό στο μεταφυσικό, μπορεί να ιδωθεί, εκτός από μια θεαματική αλλά ανούσια υβριδικότητα, και ως μια γόνιμη προσπάθεια ξεπεράσματος των στεγανών.

Το βασικό ωστόσο πρόβλημα εκτός από τη γλώσσα, εκτός από την απουσία χαρακτήρων με βαθύ υπόστρωμα και ψυχολογικές συγκρούσεις, εκτός από το βάρος του υλικού που επιχειρεί να περιλάβει τα πάντα (σκάκι, μαθηματικά, κατασκοπία, Ναπολέοντα, Διαφωτισμό, μουσική, τεκτονισμός, ψυχρό πόλεμο κ.ο.κ.) είναι άλλο.

Είναι η απόπειρα της συγγραφέως να ξαναδιαβάσει την Ιστορία στο πλαίσιο της μεταμοντέρνας αναθεωρητικότητας. Κι ως εδώ καλώς, αφού γενικά η Ιστορία δεν είναι κάτι τελεσίδικο αλλά ξαναγράφεται και ξαναδιαβάζεται από κάθε εποχή. Το πρόβλημα αναφύεται όταν συγγραφείς όπως η Κάθριν Νέβιλ ή ο Νταν Μπράουν πιστεύουν και προβάλλουν έναν κρυφό κινητήριο άξονα, μια χαμένη φόρμουλα που καθοδήγησε όλες τις μεγάλες προσωπικότητες και διαμόρφωσε όλα τα γεγονότα της υφηλίου: από τη ίδρυση της Καρχηδόνας έως τη Γαλλική επανάσταση και από τη Μεγάλη Αικατερίνη έως τον Ρουσώ. Η ιστορία δεν είναι πεδίο κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών ζυμώσεων, αλλά όλα αυτά τίθενται στο κάδρο ενός μυστικού όπλου, διαχρονικού και πάνω από τα καθιερωμένα, πάνω από τις ανθρώπινες και κοινωνικές δυνάμεις, το οποίο μπορεί να σώσει ή να καταστρέψει τον κόσμο.

Πατριάρχης Φώτιος

Can a story include everything?

(In pursuit of world’s secret)

People’s attempts to find mechanisms and ways which thoughts would explain the entire world (exact sciences) or all human life (humanities) are long term. Science and its hermeneutic schemes, history and its longitudinal range, religion and its universal explanation world theory, philosophy and its ever-lasting thoughts… The outsets of the world and its deeper foundations are considered as the Holy Grail, the quest for the center, where they extend universal efforts of the human intellect.

Literature has tried it as well. On the one hand, with the history of literature and the quest through the ages to find ways of making clear what the human is and on the other hand, with isolated books which have tried to capture and expose everything within a few hundred of pages. The Iliad and the Odyssey and the rest of the East’s epics, “Theogonia”, the novel with its many displays, mainly the postmodern novel, which was asking to include everything without searching for the lost center, as for example the works of Umberto Eco with their semiotic notes.

Today I will talk about books, which attempt to do something similar, but with an easy and finally a distorting way. It is a series of books, which are read by the general public, because they put in their center a lost secret and on top of that they create their action and their seductive glory. As an example I will use a best seller I have read, as it has been published a couple of years ago, “The Eight” by Catherine Neville (1988), that I use here to base my thoughts.

I would like in the beginning to recognize that such works succeed in a high percentage the readers’ attraction in favor of some of their advantages, which is worth to be absorbed by the “serious” and “difficult” literature. Of course first I must talk about the success of the structure, in the (almost) perfect combination of distributing ingredients in a flawless structure, which combines people, scenes and words in a deterministic direction. Coherence, the product of turnovers and kinds of foreshadowing, of surprises and of normal developments, makes these stories worth copying. At the same time, the mixture of the species, from the historic to the spy and from the philosophical to supernatural one, can be seen, despite of a spectacular but pointless hybrid, and as a fertile attempt to pass impermeable.

Although the basic problem apart from the language, apart from the characters’ absence having a superficial interior and psychological conflicts, apart from the burdensome of the material which tries to include everything (chess, maths, spying, Napoleon, the “Enlightenment”, music, freemasonry, the cold war etc) is something else.

There is the attempt of the writer to read History again in a frame of postmodern reversionary. And so far everything is well since generally History is nothing definitive but it is rewritten and read again through the ages. The problem which arises is when writers like Catherine Neville and Dan Brown believe and project a secret motive axis, a lost formula, which helped to steer all the great personalities and developed all the events of the globe from when Carthage was founded, until the French revolution and from Katherine the Great until Rousseau. History is not a field of social, economical and cultural kneading, but all of this to be laid on the frame of a secret weapon, through time and above of the usual, above of the human and social powers, which can save or destroy the world.

Bookmark