“ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΜΙΑΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ” του Παντελή Πρεβελάκη

Το Ρέθυμνο των αρχών του αιώνα κουβαλά ιστορία, βενετσιάνικα και τουρκικά παράσημα· πόλη «τω γραμμάτω» που έλεγε κι ο Καζαντζάκης, πόλη με αρχοντιά και κουλτούρα, με παράδοση και λαϊκότητα.  

 

Σφακιανή πίτα:

Παντελής Πρεβελάκης

“Το χρονικό μιας πολιτείας”

1938 

            Αν ο Κοροβίνης στην προηγούμενη ανάρτηση καταπιάνεται με μια ζωντανή μεγαλοπολιτεία όπως η Κωνσταντινούπολη και η Δούκα στο “Αθώοι και φταίχτες” αναπολεί τα παλιά Χανιά, ο Πρεβελάκης ήδη από το 1938 θέτει σε πρωταγωνιστικό ρόλο τη γενέτειρα πόλη-του, μια μικρή επαρχιακή σε γεωγραφία και σε νοοτροπία πολίχνη, μια πόλη που είχε βγει από την οθωμανική κατοχή μόλις πριν από 25 χρόνια, το Ρέθυμνο.

            Η αφήγηση ξεδιπλώνεται με βάση τοπικές και χρονικές παραμέτρους αλλά και με ιστορικές, λαογραφικές, ανθρωπολογικές μεταβλητές. Στην αρχή το κείμενο ξεκινά με μια γεωγραφική αποτύπωση, δοσμένη λογοτεχνικά σαν η πόλη να είναι ένα ζωντανό πλάσμα που τεντώνεται. Κι από το σκηνικό ο συγγραφέας περνάει στους ανθρώπους, στον ρεθεμνιώτικο λαό που περιλαμβάνουν άρχοντες και μεροκαματιάρηδες, απογόνους Βενετών και Τούρκων, Σμυρνιούς πρόσφυγες και πολυταξιδεμένους εμπόρους, Μαλτέζοι τρατάρηδες και Ευρωπαίοι εμιγκρέδες, άνθρωποι που έχουν τα μαγαζιά-τους στις μεγάλες στράτες της παλιάς πόλης, εκεί που σύχναζαν όλοι οι Ρεθυμνιώτες σαν σε πολύβουη αρχαία αγορά, ή που συντόνισαν τη μοίρα-τους μ’ αυτή της Μεγαλονήσου.  

            Έτσι, χωρίς να το καταλάβει ο αναγνώστης βρίσκεται μπροστά σε μια κρητική τοιχογραφία, όπου ιστορούνται καθημερινές συνήθειες και κουβέντες, εμπορικά αλισβερίσια και παραδόσεις, θρησκευτικές τελετουργίες και πατροπαράδοτα έθιμα. Η τοπογραφία ανοίγεται με πάμπολλες αναδρομές στη ζωή επιφανών Ρεθυμνιωτών κι έτσι το κείμενο αποκτά ιστορικό βάθος και η «άψυχη» πόλη επ-ανδρώνεται και αποκτά ανθρώπινα χαρακτηριστικά μέσω των κατοίκων-της.

            Το βασικό χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι η αγάπη, η αναπόληση, η γενναιόδωρη στοργή που δείχνει ο Πρεβελάκης για την πόλη-του, όπως αυτή παρουσιάζεται από το 1898 ως τη δεκαετία του ’20. Τη χαϊδεύει σαν γυναίκα, την περιγράφει σαν ερωμένη, την σέβεται σαν γιαγιά που τον ανέθρεψε και του έδωσε το πρίσμα για να κοιτάζει τον κόσμο. Κι ο κόσμος του Ρεθύμνου είναι ιστορικός και αρχοντικός, είναι πολυπολιτισμικός και διαφυλετικός. Οι Τούρκοι που ζουν εκεί από τον 17^ο αιώνα, όταν έπεσε η Κρήτη στα χέρια-τους, οι εξελληνισμένοι Βενετσιάνοι, που την είχαν πριν, και τώρα θυμούνται τα μεγαλεία-τους μέσα από τα ονόματά-τους και τα αρχιτεκτονικά μοτίβα που σκόρπισαν στα κτήρια, οι Ρωμιοί, ντόπιοι από την αρχαία Ρίθυμνα που έζησαν μέσα από τη Ρωμαιοκρατία, το Βυζάντιο, την Ενετοκρατία και την Οθωμανική κατοχή, όλες αυτές τις εποχές που άφησαν κάτι στην κουλτούρα-τους μέχρι και την απελευθέρωση.

            Η γλώσσα του Πρεβελάκη θυμίζει πολύ τη γλώσσα άλλων δημοτικιστών της γενιάς του ’30, απλή όσο και πλουμιστή, λαϊκή όσο και “σπουδασμένη”, λογοτεχνική όσο και ακριβής, τοπική όσο και πανελλήνια, με μια ζέστη που αναδίδεται από τα ίδια τα πράγματα. Με τον τρόπο της αφήγησης και της γλώσσας μεταφέρεται η συγκίνηση μιας κοινωνίας που ζούσε ισορροπημένα, παρά τις επαναστάσεις και τις συγκρούσεις, τον πόνο ενός ανθρώπου που νιώθει ότι αυτός ο κόσμος χάνεται.

Καλό μήνα
Πατριάρχης Φώτιος