Thursday, September 01, 2011

Έχουμε το δικαίωμα να αμφισβητούμε τα καταξιωμένα λογοτεχνικά έργα;



Η ψηφοφορία που έτρεχε ολόκληρο τον Αύγουστο για έργα της λογοτεχνίας που έχουν καταξιωθεί, αλλά λίγοι/ μερικοί/ πολλοί από εμάς θεωρούμε υπερ-εκτιμημένα, αν απέδωσε, απέδωσε όχι επειδή καταφέραμε να αποκαθηλώσουμε όσα κακά βιβλία…επέπλεαν ως τώρα! … Κανείς-μας δεν είναι τόσο αφελής. Το ουσιαστικό κέρδος είναι η συζήτηση που ξεκίνησε και οι προβληματισμοί που γεννήθηκαν για θέματα Κανόνα και αμφισβήτησης, καταξιωμένων έργων και προσωπικής απαρέσκειας, συλλογικής νόρμας και ατομικής παρέκκλισης… Ιδού μερικά από αυτά:

    
            1. Υπάρχουν αντικειμενικά και διαχρονικά κριτήρια με βάση τα οποία κάποια κείμενα αναγνωρίζονται ως καλά;
            2. Ποιοι είναι αυτοί οι παράγοντες που βάζουν ένα έργο στον Εθνικό και στον Διεθνή Κανόνα; Με άλλα λόγια: πώς αναδεικνύεται ένα έργο σε κορυφαίο;
            3. Έχει κανείς το δικαίωμα να αμφισβητήσει την Παράδοση ή τον Διαμορφωμένο Κανόνα;
            4. Ποια η σχέση συλλογικής ετυμηγορίας και ατομικής αξιολόγησης;
            5. Ποια η ισχύς και η χρονική διάρκεια καταξίωσης ενός έργου; Ή αλλιώς: πόσο διαχρονική είναι η αξία ενός καλλιτεχνήματος και πώς μπορεί να αλλάξει η εκτίμηση των γενεών γι’ αυτό;
            6. Υπάρχει διαφορά μεταξύ της ιστορικής αξίας ενός βιβλίου και της “αναγνωστικής” αξίας, δηλαδή του πόσο απασχολεί γόνιμα τον αναγνώστη του σήμερα;
            7. …
            Μερικές σκόρπιες σκέψεις-μου:

Rene Magritte
-         Το αντικειμενικό είναι πολύ δύσκολο να οριστεί, αφού είναι η κοινή συνισταμένη των υποκειμενικών εκτιμήσεων φιλολόγων, κριτικών, μελετητών και αναγνωστών από γενιά σε γενιά. Γι’ αυτό ΚΛΑΣΙΚΟ είναι το έργο που κατάφερε διαχρονικά να αξιολογηθεί ως καλό τόσο από τους συγχρόνους-του όσο και από τις επόμενες γενιές.-         Ο Κανόνας λοιπόν αλλάζει καθώς αλλάζουν οι συνθήκες, οι εκπαιδευτικές τακτικές, οι αναγνωστικές προσδοκίες κάθε εποχής και συνεχώς, αλλά όχι αναγκαστικά άρδην, επαναπροσδιορίζεται ανά τακτά διαστήματα. Λέω δυο τρία παραδείγματα που έχω κατά νου:
α) Η τριλογία του Σοφοκλή που περιείχε τον «Οιδίποδα Τύραννο» κατατάχθηκε τρίτη από τις τρεις που διαγωνίστηκαν τη χρονιά εκείνη. Όμως, με την καθοριστική επίδραση του Αριστοτέλη, σήμερα αυτή η τραγωδία θεωρείται ίσως το πρότυπο του συγκεκριμένου αρχαιοελληνικού είδους.
β) Κάπου διάβαζα ότι η «Μαντάμ Μποβαρύ» δεν έχαιρε εκτίμησης στην εποχή-της, ενώ θεωρούνταν σπουδαίο ένα άλλο μυθιστόρημα, που σήμερα ούτε καν το ξέρουμε. Όλα μπορεί να αλλάξουν.
γ) Ο Μαλακάσης θεωρούνταν υψηλού κύρους ποιητής τη δεκαετία του ’20, ενώ ο Καρυωτάκης ήταν εντελώς απαξιωμένος. Φαντάζεστε τι θα άκουγε όποιος την εποχή εκείνη υποβίβαζε τα ποιήματα του Μαλακάση! Μπορείτε να υποθέσετε πόσο ανίδεος και λογοτεχνικά αναλφάβητος θα θεωρούνταν όποιος απαξίωνε τα ποιήματά-του; Ανάλογα και ο Παλαμάς θεωρούνταν ο κορυφαίος ποιητής-μας, πολύ καλύτερος του αφανούς για ένα διάστημα Καβάφη, ενώ σήμερα δεν ξέρω πόσο επίκαιρος μπορεί να είναι ο λόγος του Παλαμά, ασχέτως αν οι φιλόλογοι πουν δικαίως ότι άφησε το στίγμα-του στην ποίησή-μας.
δ) “Ο Χριστός πάσχων” ήταν έργο που για ΑΙΩΝΕΣ θεωρούνταν κορυφαίο. Το ξέρει κανείς σήμερα

            Όταν μιλάμε για αμφισβήτηση του όποιου έργου, δεν αναφερόμαστε στην ιστορική-του αξία. Αυτή ας τη σταθμίσουν οι φιλόλογοι που ξέρουν τη θέση κάθε έργου μέσα στη γραμματεία-μας. Η ιστορικότητα κάθε έργου χτίζει και τη φήμη-του ή την αξία-του, αλλά εμείς μιλάμε για την απήχησή-του σε έναν σύγχρονο αναγνώστη. Εμείς αναφερόμαστε στο πόσο  σ ή μ ε ρ α  ένα λογοτέχνημα εκφράζει όχι μόνο την εποχή-του αλλά και τις απαιτήσεις του σύγχρονου αναγνώστη.
-         Φυσικά κανείς δεν μπορεί μεμονωμένα να θεωρήσει τη δική-του γνώμη ανώτερη από τη συλλογική εκτίμηση, αλλά και κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να αποδεχτεί πλήρως ό,τι ορίζεται ως Κανόνας. Μπορεί να σφάλλω υποτιμώντας λ.χ. ένα μυθιστόρημα, αλλά -αν ανοίξει συζήτηση- θα βρω ευήκοον ους που θα δεχτεί να ακούσει τις αντιρρήσεις-μου;  Σε κάθε εποχή εκφράζονται επίσημα και ανεπίσημα οι αρέσκειες και οι απαρέσκειες του καθενός, μελετώνται έργα από τους μελετητές και επαναξιολογείται η αξία-τους, με αποτέλεσμα μακροπρόθεσμα άλλα να χάνουν τη θέση-τους κι άλλα να κερδίζουν ανώτερη θέση απ’ αυτήν που είχαν. Οι ζυμώσεις είναι αργές αλλά οι συζητήσεις μπορεί να είναι συνεχείς…
Vincent van Gogh

-         Υπάρχουν έργα που είναι αναγνωρισμένα και, παρ’ όλα αυτά, δεν εκτιμώνται στον απόλυτο βαθμό από όλους; Ας πάρουμε “Το τρίτο στεφάνι”, που αποτέλεσε και το σκάνδαλο της ανάρτησης. Σε ψηφοφορία για τα καλύτερα ελληνικά μυθιστορήματα που διεξήχθη εδώ (βλέπε 7/1/2011), το έργο του Ταχτσή βγήκε 6ο, πράγμα που δείχνει ότι βρίσκεται πολύ ψηλά στη συνείδηση των αναγνωστών ακόμα και σήμερα (ασχέτως τι πιστεύω εγώ!). Ακόμα κι αυτό όμως, απέσπασε τη θετική ψήφο των έντεκα (11) από τους 27 που συμμετείχαν (ανάλογοι αριθμοί συναντώνται και στα πρώτα πέντε έργα). Κανένα από τα μυθιστορήματα που διακρίθηκαν δεν κέρδισε την εκτίμηση ούτε καν των μισών συμμετεχόντων! Φαντάζομαι αν γινόταν μια τέτοια δημοσκόπηση στο πανελλήνιο ή ακόμα καλύτερα μεταξύ των ειδικών, δεν θα υπήρχε αυξημένη πλειοψηφία υπέρ ενός έργου, το οποίο ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ και αδιαμφισβήτητα θα θεωρούνταν τόσο αξιόλογο και του οποίου η φήμη να μην κλονιζόταν ποτέ, ούτε τώρα ούτε στο μέλλον.
Pieter van den Bos

-                          Για λόγους ιστορικούς, συγκεντρώνουμε τα έργα που
              ψηφίστηκαν ως υπερ-εκτιμημένα, αν και (όπως προείπα)
              δεν είναι αυτό το σημαντικό:

·         Αλεξάκης, “μ.Χ.” (2 αρνητικοί πόντοι)
·         Γιάλομ, “Όταν έκλαψε ο Νίτσε” (2 αρνητικοί πόντοι)
·         Γουλφ, “Τα χρόνια” (1 αρνητικός πόντος)
·         Δούκα, "Ένας σκούφος από πορφύρα" (1 αρνητικός πόντος)
·         Έκο, “Μπαουντολίνο” (2 αρνητικοί πόντοι)
·         Έκο, “Το όνομα του ρόδου” (2 αρνητικοί πόντοι)
·         Ελευθερίου, "Η γυναίκα που πέθανε δυο φορές" (2 αρνητικοί πόντοι)
·         Έσσε, “Ο Λύκος της στέπας” (1 αρνητικός πόντος)
·         Ζίσκιντ, “Το άρωμα” (2 αρνητικοί πόντοι)
·         Ηλιοπούλου, “Σμιθ” (1 αρνητικός πόντος)
·         Κανέττι, “Η τύφλωση” (1 αρνητικός πόντος)
·         Καπότε, “Όταν οι προσευχές εισακούονται” (2 αρνητικοί πόντοι)
·         Καραγάτσης, “Η μεγάλη χίμαιρα” (2 αρνητικοί πόντοι)
·         Κέρουακ, “Στο δρόμο” (3 αρνητικοί πόντοι)
·         Κοέλιο, “Αλχημιστής” (6 αρνητικοί πόντοι)
·         Κορτώ, Δεκάεξι (1 αρνητικός πόντος)
·         Κοτζιάς, "Η πολιορκία" (1 αρνητικός πόντος)
·         Κουμανταρέας, "Βιοτεχνία υλικών" (1 αρνητικός πόντος)
·         Κρίστι, “10 μικροί νέγροι” (1 αρνητικός πόντος)
·         Μανσέτ, “Η πρηνής θέση του σκοπευτή” (1 αρνητικός πόντος)
·         Μάρκες, “100 χρόνια μοναξιάς” (2 αρνητικοί πόντοι)
·         Μεζονέβ, “Ο Τσετσένος σκύλος στη Μασσαλία” (1 αρνητικός πόντος)
·         Μήτσου, "Τα ανίσχυρα ψεύδη του Ορέστη Χαλκιόπουλου" (1 αρνητικός πόντος)
·         Μίλλερ, “Ο τροπικός του καρκίνου” (1 αρνητικός πόντος)
·         Μπαλζάκ, “Ο μπαρμπα-Γκοριό” (2 αρνητικοί πόντοι)
·         Μπελ, “Η χαμένη τιμή της Κατερίνα Μπλουμ” (1 αρνητικός πόντος)
·         Μπέκετ, “Μολλόυ” (1 αρνητικός πόντος)
·         Μπέρτζες, “Το κουρδιστό πορτοκάλι” (1 αρνητικός πόντος)
·         Μπράουν, “Το χαμένος σύμβολο” (1 αρνητικός πόντος)
·         Ντίκενς, “Μεγάλες προσδοκίες” (2 αρνητικοί πόντοι)
·         Ουάιλντ, “De profundis” (1 αρνητικός πόντος)
·         Ορτέγκα, Αυτόματο” (1 αρνητικός πόντος)
·         Παμούκ, "Το μουσείο της αθωότητας" (1 αρνητικός πόντος)
·         Πόε, “Τα εγκλήματα της οδού Μοργκ” (1 αρνητικός πόντος)
·         Πολίτης, "Eroica" (1 αρνητικός πόντος)
·         Ροθ, “Ο καθηγητής του πόθου” (1 αρνητικός πόντος)
·         Ροθ, “Το σύνδρομο Πόρτνοϊ” (2 αρνητικοί πόντοι)
·         Σάλιντζερ, “Ο φύλακας στη σίκαλη” (3 αρνητικοί πόντοι)
·         Σταντάλ, “Το μοναστήρι της Πάρμας” (1 αρνητικός πόντος)
·         Ταχτσής, "Το τρίτο στεφάνι" (1 αρνητικός πόντος)
·         Τσίρκας, “Η λέσχη” (2 αρνητικοί πόντοι)
·         Φλομπέρ, “Μαντάμ Μποβαρύ” (1 αρνητικός πόντος)
·         Φόρστερ, “Μώρις” (1 αρνητικός πόντος)
·         Φρις, “Μόντοκ” (1 αρνητικός πόντος)
·         Φώκνερ, “Καθώς ψυχορραγώ” (1 αρνητικός πόντος)
·         Χέλερ, “Catch 22” (1 αρνητικός πόντος)
·         Χόλινγκερστ, “Η γραμμή της ομορφιάς” (2 αρνητικοί πόντοι)
·         Χουρμουζιάδου, "Η ιδιαιτέρα" (1 αρνητικός πόντος)

Κάποια από τα έργα που καταγράφονται δεν είναι καταξιωμένα, ίσως απλώς ευπώλητα, και γι’ αυτό είναι περιττό να τα ψηφίσουμε ως κακά, αφού δεν εκτιμώνται παρά μόνο μέσω της αγοράς-τους (π.χ.  ο Αλχημιστής).
Πολλές απ’ αυτές τις αρνητικές ψήφοι με βρίσκουν αντίθετο και σε έναν πιο εκτενή διάλογο θα μπορούσαμε να τις συζητήσουμε. ΑΛΛΑ θα ήταν αφελές να πιστεύω ότι όποιος τις έριξε είναι ανίδεος, επειδή διαφωνεί με τη δική-μου αναγνωστική συνείδηση ή με την παγιωμένη παράδοση.

Federico Zandomeneghi


Τελικά, επιτρέπεται να προβάλλει κανείς τις αντιρρήσεις-του για καταξιωμένα έργα της λογοτεχνίας (και με επιχειρήματα, αν υπάρξει η δυνατότητα) ή a priori θα θεωρηθεί γραφικός;
Η ταπεινή γνώμη-μου είναι ότι όλα τα κείμενα περνάνε συνεχώς από τη βάσανο της αποδοχής ή της απόρριψης και κάθε εποχή αξιολογεί και επαναξιολογεί εκ νέου ό,τι παραδεδεγμένο έχει βρει. Και φυσικά κάθε εποχή δεν είναι μια αφηρημένη οντότητα, αλλά απαρτίζεται από μεμονωμένα άτομα, άλλα ανεπίσημα (όπως ένας ιστολόγος ή ένας που μπαίνει στο βιβλιοπωλείο και με την αγορά-του δίνει μια αμελητέα ψήφο εμπιστοσύνης σε ένα βιβλίο) κι άλλα επίσημα με το κύρος της θέσης-τους. Ανάμεσα λοιπόν στην εύκολη ψήφο μιας αγοράς και στη βαρύτητα των ειδικών, χιλιάδες αναγνώστες (υποψιασμένοι και μη) συζητάνε για τα βιβλία, εκφράζονται και πολλές φορές επιχειρηματολογούν κιόλας με βάσιμα στοιχεία… Κανείς, κατά τη γνώμη-μου, δεν είναι εκ των προτέρων καταδικασμένος, επειδή αμφισβήτησε τις ιερές αγελάδες της λογοτεχνίας, επειδή δεν αναγνώρισε την κορυφαία θέση που έχει ως τώρα ένα βιβλίο, επειδή –ως μια κουκίδα στον αναγνωστικό χάρτη- δεν συμφώνησε με τους άλλους… Βεβαίως, δεν πιστεύω αφελώς ότι η άποψή-του θα βαρύνει στη ζυγαριά των καιρών, ακόμα κι αν έχει επιχειρήματα. Χρειάζεται να συμφωνήσουν πολλοί κι αυτό μπορεί να μην γίνει ποτέ ή να γίνει με την αργή παρέλευση ικανού χρόνου. Όμως δεν μπορώ να δεχτώ κιόλας ότι υπάρχει μια ιερή λίστα μυθιστορημάτων, διηγημάτων ή συγγραφέων, ποιημάτων ή ποιητών την οποία πρέπει φανατικά και αδιασάλευτα κανείς να προσυπογράφει.
Καλό μήνα
Πατριάρχης Φώτιος


29 comments:

NO14ME said...

Όποιος διαβάζει για ψυχαγωγία, πιστεύω πως έχει το ιερό δικαίωμα στο "δεν μου αρέσει" και "στο δεν πέρασα καλά", όποιος διαβάζει με σκοπούς ακαδημαϊκούς δυστυχώς δεν το έχει ή τουλάχιστον δεν μπορεί να το εκφράσει άνετα στους χώρους εκείνους. Δεν υπάρχει αλάνθαστο στην τέχνη, μόνο στο τέχνημα. Δεν υπάρχει συνταγή για το αριστούργημα. Θέλω να πιστεύω πως ένας "πραγματικός καλλιτέχνης" θα γούσταρε πολύ να συζητήσει και κυρίως να ακούσει τις ενστάσεις κάποιου τρίτου γιατί η έκφραση είναι προσωπική ανάγκη για επικοινωνία. Χαίρομαι που υπάρχει διαφορετικότητα στις απόψεις, με βοηθάει να πάω λίγο πιο πέρα από την απλή απόλαυση ή απογοήτευση. Καλό μήνα.

Pellegrina said...

Ενα πρωτο βιαστικό σχόλιο: δεν θα μας κακόπεφτε να ξαναδιαβάσουμε Παλαμά. Νομιζω το εχουμε παρακάνει προς την αντιθετη κατευθυνση

ναυτίλος said...

Δεν πιστεύω ότιυπάρχουν αντικειμενικά κριτήρια σε αυτά τα θέματα. Τι δείκτες μέτρησης να βάλουμε; Το μόνο που μπορούμε να μετρήσουμε είναι ίσως οι πωλήσεις που κάνουν σε βάθος χρόνου και έτσι να μιλήσουμε για διαχρονικότητα. Αλλά και σε αυτή την περίπτωση υπεισέρχονται κάποιοι απροσδιόριστοι παράγοντες όπως συντονισμένες κινήσεις ενός διεθνούς μεγαλοεκδότη να αναδείξει κάποιον ξεχασμένο λογοτεχνη (με αρωγούς ΜΜΕ και κριτικούς ακαδημαϊκού κύρους) με στόχο το κέρδος αλλά και διάφορες πολιτικές κινήσεις...
Σε τελευταία ανάλυση γιατί πρέπει να αναζητούμε αντικειμενικά ή ακόμη και διαχρονικά κριτήρια; Ας λέμε ότι κάτι μας αρέσει και ας το τεκμηριώνουμε για λογαριασμό μας. Αν και ήξερα κάποιον κριτικό που για το ίδιο βιβλίο έγραφε και μάλιστα με εξαιρετικά τεκμηριωμένο τρόπο και μια εγκωμιαστική κριτική και μια απαξιωτική και δημοσίευε την τελευταία στιγμή όποια επέλεγε...

Anonymous said...

Η απόδραση της μύγας
http://asteiaargood.blogspot.com/

Pellegrina said...

θα ηταν ενδιαφέρον αυτοί οι κριτικοί να δημοσίευαν με κάποιο τρόπο τις εναλλακτικές κριτικές (που τελευταία στιγμή κράτησαν στο "συρτάρι")

NYT Review of Books said...

Πατριάρχη, συγκινητική η μετάπτωση από την αισθητική "μεσημεριανάδικου" του προηγούμενου ποστ στο σημερινό βαρύγδουπο κήρυγμα περί λογοτεχνίας. Δεν πολυπείθει αλλά, τέλος πάντων.Κάλλιο αργά παρά ποτέ.

Δημήτρης Αλεξίου said...

Καλό μήνα!
Χαίρομαι που τάραξες τα νερά Πατριάρχη! Και για τη συζήτηση που ξεκίνησε.Υπάρχει τεράστια μοναξιά στην απέναντι όχθη του Κανόνα και είναι καλό να συνειδητοποιούμε ότι όλοι θα βρεθούμε εκεί κάποτε και για κάποιο βιβλίο. Γιατί δεν αρέσουν όλα τα βιβλία σε όλους τους ανθρώπους χωρίς κατ' ανάγκη αυτό να λέει κάτι ούτε για τα συγκεκριμένα βιβλία, ούτε για τους συγκεκριμένους ανθρώπους.

Καλό μας φθινόπωρο!

Πάπισσα Ιωάννα said...

N(ew) Y(ork) T(imes)? Review of Books,
θα ήθελα πολυ να ακούσω γιατί δεν πολυπείθουν όσα γράφω και πολύ περισσότερο τις δικές-σου απαντήσεις γύρω από τα ερώτήματα που τέθηκαν.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

κι άλλη "παράπλευρη" παρατήρηση-ερωτηση: γιατί σε συντριπτικό ποσοστό οι πίνακες ζωγραφικής που εικονίζουν αναγνώστες, εικονίζουν στην πραγματικότητα ..αναγνώστριες;

περιούσιος said...

Νομίζω, ότι η καταξίωση ενός έργου έρχεται με την πάροδο των χρόνων και αφορά τη διαχρονικότητά του ή έστω την αποτύπωση των συνθηκών, που περιγράφει και οι οποίες ίσχυαν στην εποχή, που αυτό γράφτηκε. Κρίνεται, επίσης, από την πρωτοτυπία του, την ιστορία, που πραγματεύεται, και τη γλώσσα του, πάντα με βάση την εποχή του.
Συμφωνώ, ότι δικαιούμαστε να κρίνουμε ακόμα και καταξιωμένα έργα, διότι συχνά το κριτήριο της καταξίωσής τους δεν είναι αμάχητο. Για παράδειγμα, πολλοί αμφισβήτησαν την καλλιτεχνική αξία του "ΦΥΛΑΚΑ ΣΤΗ ΣΙΚΑΛΗ" στην προηγούμενη ανάρτηση, θεωρώντας ότι μυθοποιήθηκε υπερβολικά ένα βιβλίο, που περιγράφει την επαναστατική διάθεση ενός εφήβου, ο οποίος αρνείται να προσαρμοστεί στη σκληρή πραγματικότητα. Δεν θα διαφωνήσω μαζί τους, αν και δεν διάβασα αυτό το βιβλίο στην εφηβεία μου, ώστε να κρίνω καλύτερα.
Θεωρώ, ότι ειδικά στο παρελθόν μυθοποιήθηκαν βιβλία, χωρίς να το αξίζουν, επειδή σε αυτά είχε πρόσβαση λιγότερος κόσμος και ο ίδιος κόσμος μπορούσε να τα κρίνει, έχοντας τη σχετική πρόσβαση σε λαϊκά μέσα, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται ευκολότερα η κρίση των πολλών.
Πάντως, το προσωπικό γούστο του καθενός είναι μεν σεβαστό κριτήριο αλλά δεν είναι ασφαλές.

Anonymous said...

Ως προς τις περιπτώσεις Παλαμά-Μαλακάση/Καρυωτάκη-Καβάφη, επιτρέψτε μου ένα σχόλιο. Αν οι δεύτεροι έχουν γίνει πρώτοι σήμερα στον Ελληνικό κανόνα, αυτό οφείλεται πρώτα απ' όλα στη γλώσσα τους. Τα ελληνικά του Παλαμά και του Μαλακάση ακούγονται εντελώς παρωχημένα και τεχνητά σήμερα.

anagnostria said...

Αγαπητέ Πατριάρχη, Καλό χειμώνα, Καλές αναγνώσεις και Καλές αναρτήσεις.Σε παρακολουθώ βεβαίως πάντα και ανελλιπώς. Δεν συμμετέσχα στην ενδιαφέρουσα πρότασή σου για "χρυσό βατόμουρο", μόλις είδα να δίνεται ένα τέτοιο βραβείο στο "Φύλακα στη σίκαλη". Για μένα είναι τόσο σπουδαίο έργο που δεν μπορώ να δεχτώ αυτού του είδους τις ψηφοφορίες. Σημαίνει ότι τα αναγνωστικά μας γούστα διαφέρουν τόσο που δύσκολα μπορούμε να επικοινωνήσουμε (με αυτούς εννοείται που το απαξίωσαν).

Anonymous said...

Παρακολούθησα τη συζήτηση κάτω απ' το προηγούμενο ποστ και τα σημερινά σχόλια. Απ' ό,τι κατάλαβα, ο πατριάρχης δε δέχτηκε κριτική επειδή αμφισβήτησε κανένα Κανόνα, αλλά διότι κατέβασε το επίπεδο του διαλόγου για τη λογοτεχνία, προτρέποντας σε "στιγματισμούς", Βατόμουρα και "χολές". Επομένως, συμμετέχοντας κανείς σ΄έναν τέτοιο διαγωνισμό χωρίς να διαχωρίσει τη θέση του, σήμαινε την αποδοχή του χλευασμού και όχι της κριτικής -επαναλαμβάνω- μεταξύ άλλων και βιβλίων που θεωρούνται διαχρονικά κλασικά, όπως η "Μαντάμ Μποβαρύ". Στην πορεία βέβαια, ο πατριάρχης κατάλαβε ότι δεν πολυεντυπωσίασε αλλά μάλλον εκτέθηκε και το γύρισε σε ¨ανένδοτο αγώνα¨ κατά των κάθε είδους Κανόνων και σε προβληματισμούς για το δικαίωμα αμφισβήτησης καταξιωμένων βιβλίων. Κατά τη γνώμη μου,ας μην πιπιλάμε την αντίθεση μας στους Κανόνες, σα να κάνουμε καμμιά μεγάλη επανάσταση. Τα'χουν πει κι άλλοι πριν από μας, αλλά με άλλον τρόπο. Δε χρειάζεται να πιστεύεις σε ιερούς και αμετάβλητους λογοτεχνικούς Κανόνες, για να μην δέχεσαι τον υποβιβασμό της συζήτησης. Και, Πατριάρχη, δεν είναι τόσο απλό πράγμα η βιβλιοκριτική. Αν ήταν, θα την έκανε και η Έλένη Μενεγάκη.

brouss said...

Δεν νομίζω ότι Θα την έκανε η Μενεγάκη διότι δεν διαβάζει, απλά ξέρει ανάγνωση. Πάντως κλείνοντας τη θερινή συζήτηση - με το ίδιο θέμα- είπα ότι οι κανόνες και τα κανονάκια τους είναι για να φτιάχνονται και να αίρονται και το έργο είναι και οι αναγνώσεις του στην πορεία του χρόνου. Όσο για τον Παλαμά και τον Μλακάση δεν συντέλεσε μόνον η γλώσσα αλλά και τα μορφικά στοιχεία και η χρήση τους και βέβαια η ιδεολογία περί ποίησης και θεματικής της και κυρίως περί (εθνικού) ποιητή και άλλα φυσικά. Αν ο Παλαμάς διαβάζεται ακόμη αυτό οφείλεται στις ποιητικές του ικανότητες και εντέλει στο ότι έγρψε ποίηση που παρά τη γλώσσα και μέσω της γλώσσας συγκινεί (δεν αναφέρομαι στο συναίσθημα και τα δάκρυα). Όσο για τον Παπαδιαμάντη άραγε αναλογιζόμασε πόσες αρνητικές κριτικές δέχτηκε και μάλιστα και από σοβαρούς μελετητές; Από την άλλη, περίπου όπως είπε ο ναυτίλος περί εκδοτών και οι φιλόλογοι πόσες φορές αναδεικνύουμε αυτούς τους λεγόμενους "ελάσσονες" -πάλι ο κανών-για λόγους έρευνας και μόνον;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ανώνυμε,
(θα προτιμούσα να είχες ένα ψευδώνυμο, για να μπορώ να σε ξεχωρίζω από τους άλλους ανώνυμους “της παρέας του τριτοπρόσωπου λόγου”)
διαβάζεις λανθασμένα τη συζήτηση. Από την αρχή της κριτικής στο πρόσωπό-μου δεν μίλησε κανείς για το επίπεδο του εγχειρήματος αλλά για τις επιλογές-μου! Κανείς δεν μίλησε τις πρώτες 18 μέρες, αλλά όλα ξεκίνησαν μόλις εγώ ανάρτησα τις αρνητικές-μου ψήφους. Δες ενδεικτικά όσα γράφτηκαν:
Μανόλης1 (18/8): επειδή απαξίωσα την «Eroica» του Πολίτη, προφανώς δεν έχω ιδέα περί λογοτεχνίας.
Αλίκη1 (21/8): δεν ξέρω τι μου γίνεται, επειδή αμφισβήτησα το «Τρίτο στεφάνι» του Ταχτσή.
Αλίκη2 (23/8): δεν ξέρω τι μου γίνεται, επειδή χαρακτήρισα «μπούρδα» ένα μεγάλο έργο (χαρακτηρισμό που όμως δεν έδωσα)
Μανόλης2 (24/8): δεν έπρεπε να μιλάμε για βιβλία-μπούρδες αλλά έπρεπε να θέσουμε το ερώτημα “με ποια καταξιωμένα βιβλία έχετε αντιρρήσεις” (μα αυτό έκανα εξ αρχής στην ανάρτηση!)
Αλίκη3 (25/8): είναι ένδειξη του “γνωστού κυρίαρχου πολιτισμικού πολτού” να μειώνεται η αξία της «Μαντάμ Μποβαρύ».

Όπως βλέπεις, ως τώρα, δεν μίλησε κανείς για το επίπεδο της συζήτησης αλλά σ α φ ώ ς για το αν είναι ανίδεος ή όχι όποιος υποβαθμίζει μεγάλα έργα.

Αλίκη4 (25/8): ο "στιγματισμός" τους -για να χρησιμοποιήσω αυτολεξεί την παρότρυνση του ιστολόγου- και η απονομή του βραβείου της μπούρδας, βάσει κριτηρίων του "ό,τι να 'ναι" (των οποίων η ουσία συνοψίζεται σε κάτι του τύπου: "δεν ξέρω, δεν μου 'κατσε καλά αυτό το μυθιστόρημα, σιγά το πράμα") χαρακτηρίζει τον κρίνοντα και όχι το κρινόμενο βιβλίο.
Στο ίδιο μήκος κύματος συντονίζεται και ο Μανόλης:
Μανόλης5 (26/8): δεν είναι παρότρυνση ανθρώπου που ασχολείται σοβαρά με τη λογοτεχνία το να μιλάει με βατόμουρα κοκ.

Ως τώρα όμως δεν μίλησα ούτε για ό,τι κάτσει, ούτε για μπούρδες, αλλά αυτά είναι λόγια των κρινόντων, που δεν τα χρησιμοποίησα εγώ: μια –πιστεύω αθέλητη- διαστροφή της αρχικής θέσης όπως εκφράστηκε ρητά στην ανάρτηση.

Αλίκη5 (28/8): «Οι δικές μου αντιρρήσεις δεν αναφέρονται στο "τι" και στο "ποιός", αλλά στο "πώς".»
Εδώ πλέον γυρίζουμε την κριτική ξεκάθαρα από το ποια βιβλία απαξιώνουμε στο πώς θα έπρεπε να το κάνουμε. Εδώ είναι που η Αλίκη κάνει έναν ωραίο αλλά καθυστερημένο ελιγμό. Αν κάποιους ενοχλούσε ο τρόπος, δεν θα επιτίθενταν στις αρνητικές-μου ψήφους, αλλά εξ αρχής θα επιχειρηματολογούσαν για το «Πώς». Εγώ είδα όμως μια σταδιακή μετατόπιση της επίθεσης… και ταυτόχρονα μια απόλυτη στάση ότι η Μποβαρύ ή η Eroica κ.ο.κ. είναι αναμφισβήτητα (χωρίς δικαίωμα αντίρρησης) σπουδαία μυθιστορήματα.

Κι εσύ τώρα, αν και εστιάζεις στο πώς, πράγμα που θα το συζητούσα ευχαρίστως, εξακολουθείς να κρίνεις τις επιλογές-μου. Η λέξη «βατόμουρο» παρεξηγήθηκε εξ αρχής, ενώ έγραψα ρητά ΜΕ ΠΟΙΟ ΤΡΟΠΟ θα διεξαγάγαμε την ψηφοφορία και ότι ήθελα, ει δυνατόν, επιχειρήματα. Τίποτα απ’ αυτά δεν λάβατε υπόψη. Αν, ξαναλέω, βλέπατε «αισθητική μεσημεριανάδικου» και την επισημαίνατε, δεν θα μιλάγαμε για το ποια βιβλία κρίνονται αλλά θα ζητούσατε να επιμείνουμε σε επιχειρήματα. Κανείς όμως, ακόμα και τώρα, δεν ρώτησε το ΓΙΑΤΙ.

Ελένη Μενεγάκη
(πού το κατάλαβες, καλέ;)

Johnny Panic said...

Πλάκα κάνουμε τώρα; Αλίμονο αν δεν είχαμε δικαίωμα να αμφισβητούμε,όχι μόνο καταξιωμένα λογοτεχνικά έργα,αλλά οτιδήποτε καταξιωμένο εν γένει.Δυστυχώς,για πολλούς το αυτονόητο παραμένει αδιανόητο.

Pellegrina said...

Για να μετακινήσω την κουβέντα, η αμφιβήτηση μπορέι να μην ειναι αμφισβήτηση του καθιερωμένου εργου, αλλά αμφισβήτηση της καθιερωμένης α ν ά γ ν ω σ ή ς του (Υπάρχουν και τέτοιες, νομίζω) Δηλ. να ξαναδιαβαστεί αλλιώς: μπορέ αν διαβαστεία αρνητικά, αλλά κια υτο δειχνει την σημασία του, τοσο σε μια εποχή, οσο και διαχρονικά καθώς η αναγνωσή του παρακολουθει τις εξελίξεις και μεσα από αυτην διαβάζουμε και τις αλλαγές στη ζωή. Πολλά βιβλία που εχουν θεμα τη γυναικα και που στην εποχή τους ηταν πρωτοποριακά (Μποβαρί, λαιδη Τσάτερλι, βιβλία της Γουλφ, ακόμα και οι Μπροντέ, η Τζειν Ωστιν) σημερα θα τα σχολιάζαμε αλλιώς. Το ίδιο και βιβλία που μιλάνε για τη μοναξιά τουα ατόμου, για προδομένη πολιτική συνειδηση κλπ. Γενικα νομιζω οτι η διαφορετική αναγνωση (ειναι πιο ενδιαφερουσα από την (κάποια)απαξίωση

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
η νέα ανάγνωση σημαίνει ότι το έργο εξακολουθεί να θέτει ερωτήματα, να είναι καυτό ή κρύο, όχι χλιαρό, εξακολουθεί να συνομιλεί με τις εποχές... Επομένως, οι νέες αναγνώσεις κρατούν ζωντανό το έργο και συνεπώς το νοηματοδοτούν με επίκαιρο τρόπο. Όλα αυτά δείχνουν πως το λογοτέχνημα δεν έχει απαξιωθεί.
Πατριάρχης Φώτιος

Δημήτρης Αλεξίου said...

Αγαπητή anagnostria,

Αν σου έπεσε βαρύ το γεγονός ότι κάποιος απένειμε χρυσό βατόμουρο στο φύλακα στη Σίκαλη, σκέψου πως πρέπει να αισθάνεται αυτός ο άνθρωπος που ένα βιβλίο το οποίο δεν του άρεσε καθόλου ή σιχάθηκε, εκθειάζεται περίπου από τότε που βγήκε (ή και πολύ αργότερα), θεωρείται εμβληματικό μυθιστόρημα της αμερικάνικης λογοτεχνίας και κατά γενική ομολογία "υποχρεωτικά" πρέπει να σου αρέσει εάν θέλεις να θεωρείσαι βιβλιόφιλος και "σοβαρός" αναγνώστης. Το λιγότερο που του επιτρέπεται είναι να αισθανθεί ότι έχει αισθητική μεσημεριανάδικου και αναγνωστική ικανότητα Ελένης Μενεγάκη αφού δεν του άρεσε το "αριστούργημα" και φυσικά να καταπιεί την αδιάντροπη και λανθασμένη άποψή του. Προφανώς η λογική του "Κανόνα" μεταφράζεται σε κατηγοριοποίηση όχι μόνο βιβλίων αλλά και αναγνωστών και εκεί ελλοχεύει ο μεγαλύτερος κίνδυνος που μετατρέπει τον Κανόνα από πνευματική συζήτηση και ζύμωση σε πνευματικό φασισμό.
Όσο για τις ενστάσεις των υπολοίπων σχετικά με το επίπεδο και την αισθητική της εν λόγω ψηφοφορίας πιστεύω ότι είναι προσχηματική επειδή η ψηφοφορία δεν περιορίστηκε σε βιβλία όπως ο Αλχημιστής ή κανένα βιβλίο της Μαντά και άλλων ευπωλήτων κυριών (στο κάτω κάτω και η Μαντά παίρνει βραβεία σε κάτι βραβεία της χρονιάς των περιοδικών). Θα ήθελα να ξέρω εάν οι ενιστάμενοι θα μιλούσαν για παρόμοια αισθητική στην κριτική έγκριτων βιβλιοκριτικών απέναντι σε κάθε είδους best seller. Φαντάζομαι ότι η γραμμή καθοδήγησης του Κανόνα υπαγορεύει συγκεκριμένη αντιμετώπιση σε συγκεκριμένα βιβλία, συγγραφείς και είδη και η αισθητική της κριτικής εξαρτάται από το βιβλίο που κρίνεται: απαξιωτική και πιπεράτη μπορεί να είναι μόνο για προϊόντα υποκουλτούρας και όχι για παγκόσμια αριστουργήματα. Εξάλλου το να βρίζεις τα Θεία ακόμη εξακολουθεί να είναι ποινικό αδίκημα στη χώρα μας. Αναλογικά το ίδιο θα πρέπει να ισχύει και για την βιβλιοκριτική. Ειδικά από τυχάρπαστους αναγνώστες!

Υγιαίνετε

Pellegrina said...

Μια άλλη σκέψη: μπορέι κατά βάθος (ή όχι και πολυ βάθος) η "απαξίωση" κάποιων έργων να "σοκάρει" ( τα εισαγωγικά εχουν το νόημά τους, δεν ειναι πλεονασμός:))επειδή λιγοτερο ή περισσότερο ασυνειδητα δεν τη νιωθουμε ως απαξιωση του εργου, αλλα ως απαξίωση του προσώπου! στην Ελλάδα και την κοινωνία της (και για ξενα βιβλία, εξ αντανακλάσεως του συναισθηματος) αυτο θα ταιριαζε, αφού συχνότατα η καταξίωση του εργου (ακόμα κι αν οντως ειναι πολυ καλό) δεν εχει τοση σχεση με το ιδιο οσο με το πρόσωπο, με τον υπογράφοντα το εργο! Οποτε συνειρμικα παει εκεί (Βέβαια δυσκολευομαι ομολογω να εφαρμοσω την θεωρία μου στον ..Σαλιντζερ, ουτε που τον ξερουμε ποιος ειναι καλά καλά. Αλλα ισως εφαρμόζεται αλλού, πχ Τσίρκας, Ταχτσής, Δούκα, Φλωμπερ)

anagnostria said...
This comment has been removed by the author.
NYT Review of Books said...

Αυτόν τον περίφημο Κανόνα που με τόσο παιδιάστικο ενθουσιασμό βλέπω να ρίχνετε στην πυρά δεν είδα πάντως να τον επικαλούνται οι σχολιαστές που επέκριναν τις πρακτικές του πατριάρχη. Άλλα επικαλέστηκαν. Στη συζήτηση τον έβαλε τεχνηέντως ο ίδιος ο ιστολόγος και εν συνεχεία τον έκανε παντιέρα. Με την ευκαρία, θα ήθελα να με διαφωτίσει κάποιος από τους εικονοκλάστες. Τι ακριβώς είναι ο Κανόνας και ποια έργα της διεθνούς και ελληνικής λογοτεχνίας περιλαμβάνει; Προσωπικά, το αγνοώ

Πάπισσα Ιωάννα said...

Κοτζάμ New York Times και αγνοείς τους Κανόνες;
Αγνοείς τον Harold Blooom που όρισε τη λίστα με τα καλύτερα έργα της παγκόσμιας παραγωγής, φυσικά κατά τη δική-του έγκριτη γνώμη; Αγνοείς τις Ιστορίες κάθε λογοτεχνίας που ξεχωρίζουν την αφρόκρεμα των έργων; Αγνοείς τα κείμενα που βραβεύονται και δυνητικά θεωρούνται ό,τι καλύτερο έχει να επιδείξει η εγχώρια ή διεθνής σκηνή; ...
Ακόμα κι εσύ, αν κληθείς να καταθέσεις τη δική-σου γνώμη για ποια έργα θεωρείς σπουδαία -σε εθνικό ή διεθνές πεδίο-, θα φτιάξεις την υποκειμενική-σου λίστα (όπως όλων), η οποία θα διαφέρει [στο υπογράφω] από τις παγιωμένες θέσεις κάθε Κανόνα. Επομένως, επειδή δεν ζούμε σε εποχή αυθεντιών, όλοι είμαστε εικονοκλάστες [εγώ ως πατριάρχης κάτι ξέρω από Βυζάντιο!]. Όλοι είμαστε αιρετικοί, αν και δεν είμαστε αφελείς να πιστεύουμε ότι η μεμονωμένη γνώμη-μας είναι από μόνη-της ικανή να ρίξει τα ριζωμένα κάστρα. Απλώς δεν θεωρούμε a priori δεδομένες τις διακηρυγμένες λογοτεχνικές αξίες...
Πατριάρχης Φώτιος

NYT Review of Books said...

Το ερώτημα ήταν -εννοείται- ειρωνικό. Η απάντηση, ελλιπής: Ο Κανόνας κάθε λογοτεχνίας δεν περιλαμβάνει αορίστως "αφρόκρεμες" και "βραβευμένα κείμενα". Περιλαμβάνει συγκεκριμένα λογοτεχνικά έργα -τους τίτλους των οποίων οι τουπαμάρος της λογοτεχνίας ίσως θα ήταν χρήσιμο να γνωρίζουν. Κατά τα άλλα, Πατριάρχη, μαζί σου στον αγώνα για της λευτεριά! Εμπρός να ρίξουμε τα ριζωμένα κάστρα του λογοτεχνικού ολοκληρωτιαμού, με πολιορκητικό κριό το στιγματισμό του Φλωμπέρ. Του χρειάζεται του μπαγάσα! Τόσα χρόνια να τον λιβανίζουν, αμάν, μας κάθησε στο σβέρκο! Όρμα τους Πατριάρχη!!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Επιτέλους, μίλησες σε β΄ πρόσωπο!!!
Τώρα μπορώ να αποσυρθώ ήσυχος.
Κι εσύ συνέχισε να πιστεύεις ότι ό,τι έχει καθιερωθεί πρέπει να γίνεται αποδεκτό από όλους. Επιστρέφουμε μαζί-σου σε ένα μεσαιωνικής έμπνευσης Index librorum indubiorum.
Ο Πατριάρχης χαιρετάει τον Πάπα!
. _

Χρήστος Γεωργίου said...

Απ'αυτό εδώ το διδικτυακό μετερίζι, μπαίνω κι εγώ στον αγώνα. Δε μου αρκεί ο Φλωμπέρ! Κι αυτός ο Τολστόι, εδώ μου κάθεται-μας έχουν πρήξει! Θα πήγαινα όμως και πιο πίσω, ούτε τον Σαίξπηρ τον πάω -εντελώς ξεπερασμένος! Και, για να πω τη μαύρη αλήθεια, εμένα κι ο Όμηρος υπερτιμημένος μου φαίνεται. Επιτέλους,κάποιος έπρεπε να βγει να τα πει. Μπράβο Πατριάρχη!

Anonymous said...

Αγαπητέ Πατριάρχη, διάβασα λίγο καθυστερημένα τη συζήτηση. Δε θέλω να σε στενοχωρήσω, όμως δε νομίζω ότι σε επέκριναν επειδή τόλμησες να θίξεις "ιερά" ή υπεράνω κριτικής βιβλία (εγώ πιστεύω ότι κανένα βιβλίο δεν είναι υπεράνω κριτικής), αλλά γιατί απαξίωσες (που λες κι εσύ, αν και δεν μου αρέσει η λέξη, εν προκειμένω)πολύ σημαντικά μυθιστορήματα με μοναδικό επιχείρημα το "δε ξέρω, δεν μου άρεσε" (που λέει η Αλίκη και συμφωνώ). Σίγουρα είχες δικαίωμα να το πεις αυτό, για οποιοδήποτε βιβλίο, δε χρειαζόταν όμως να στιγματίσεις ή να απαξιώσεις το βιβλίο, σ΄αυτή τη βάση, γιατίτότε θα δεχτείς δικαιολογημένη κριτική για το"πώς" (όπως κι έγινε). Για να εξηγηθώ καλύτερα, έτσι που το είχες στήσει τοπαιχνίδι, και μόνο η συμμετοχή, με τους όρους του στιγματισμό και απαξίωση σήμαινε.
Καλό χειμώνα και καλύτερες αναρτήσεις.

Ν. said...

Ξαναγυρνάω σε μια συζήτηση που φαίνεται να έχουμε αφήσει πίσω, αλλά σήμερα είδα αυτό το άρθρο (http://www.slate.com/id/2301312/) και ήθελα να το μοιραστώ.

Anonymous said...

Φυσικά κ πιστεύω πως έχουμε το δικαίωμα να κρίνουμε όλα τα κείμενα που διαβάζουμε.Δυστυχώς όμως ξέρω κάποιους που όταν προσπάθησα να πω ότι δεν μ'αρέσει κάτι κλασσικό γιατί πολύ απλά δεν είναι κάτι που μου ταιριάζει,θες στην γραφή ,θες στο θεμα του βιβλίου,δεν εχει κ σημασία.. μόνο που δεν μου έβαλαν φωτιά να με κάψουν ....μου έχει συμβεί δυστυχώς τουλάχιστον δυο φορές μέσα σε 3 μήνες.... πραγματικά θλιβερό!