“Η περίπτωση Φίνκλερ” του Χάουαρντ Τζέικομπσον

Θέματα ταυτότητας θέτει το βραβευμένο βιβλίο του Τζέικμπσον που δεν σχετίζονται μόνο με την εβραϊκότητα. Ποιος είναι ο Φίνκλερ και ποιος ο Φινκλέρος; Ποιος είναι με άλλα λόγια Ισραηλινός, Εβραίος, Σημίτης, αντισημίτης κ.ο.κ.;

Αμερικάνικος με καραμέλα:

Howard Jacobson
“The Finkler Question”
Bloomsbury
2010
Χάουαρντ Τζέικομπσον
“Η περίπτωση Φίνκλερ”
μετ. Γ.Ι. Μπαμπασάκης
εκδόσεις Ψυχογιός
                             2011

            Ένα ισχυρό κίνητρο και ένα αντικίνητρο εγέρθηκαν όταν πήρα στα χέρια-μου αυτό το βιβλίο του άγγλου συγγραφέα. Το βραβείο Booker 2010 από τη μία δεν μπορεί παρά να αποτελεί δέλεαρ, ασχέτως αν τελικά θα συμφωνήσει κανείς με τους κριτές ή αν η αγγλοσαξονική λογοτεχνία δέσει με την ελληνική αναγνωστική ιδιοσυγκρασία. Το ότι δεν συμβαίνει από την άλλη σχεδόν τίποτα σ’ αυτό το έργο, σύμφωνα με το οπισθόφυλλο του βιβλίου, είναι ίσως για πολλούς μια αποτρεπτική ρήση, καθώς κανείς μπορεί να φανταστεί στατικές σκηνές, περιγραφές ή σχοινοτενή σχόλια, ατελείωτες συζητήσεις χωρίς νόημα, ενδοσκοπήσεις κ.ο.κ.

            Και όντως το μυθιστόρημα δεν έχει έντονη δράση, τουλάχιστον εξωτερική, αλλά από ένα σημείο και μετά, αφού έχει ξεπεράσει κανείς τους πρώτους υφάλους, μπορεί να ανοιχτεί σε μια φιλοσοφία της ταυτότητας ή σε μια αντιμετώπιση της διχοστασίας που ενέχεται σε κάθε άνθρωπο.

            Τρεις φίλοι, αρκετά διαφορετικοί, σχηματίζουν ένα ενδιαφέρον τρίγωνο ως προς τις αντιθέσεις που διαμορφώνονται στις μεταξύ-τους σχέσεις, στις σχέσεις-τους με τους άλλους και ειδικά με τις γυναίκες αλλά πολύ περισσότερο στις εσωτερικές αντιφάσεις που δείχνουν ότι ο άνθρωπος άλλο είναι, άλλο πιστεύει, άλλο θέλει, άλλο φαίνεται… Η ιστορία εισάγεται με τον Τζούλιαν Τρέσλαβ, ο οποίος είναι σωσίας πολλών επώνυμων ανθρώπων, λίγο ανασφαλής, με δύο παιδιά από δύο διαφορετικές γυναίκες, που είχε δουλέψει στο BBC. Μετά έρχονται οι δύο άλλοι της τριάδας, ο Λίμπορ Σέβτσικ, υπερήλικας, που μόλις βίωσε τον θάνατο της συζύγου-του και είναι σε κατάσταση πένθους και αναπόλησης, που παλαιότερα είχε εμπειρίες από δουλειές στο Χόλυγουντ. Τέλος, ο Σαμ(ουελ) Φίνκλερ, τηλεοπτικός φιλόσοφος, που αρέσκεται σε λεκτικά ευφυολογήματα, που έχει δυο γιους και μία κόρη, που προσπαθεί να αναπτύξει δράση κατά του ίδιου-του του εαυτού.

            Όλα τα στοιχεία, που παρέθεσα, φυσικά δεν δίνονται εξ αρχής αλλά αναπτύσσονται σταδιακά, βασανιστικά ενίοτε αργά, ώσπου να ολοκληρωθεί (αν ολοκληρώνεται) το πορτρέτο των τριών και να συνειδητοποιήσουμε (εκεί στη μέση του βιβλίου) το συνολικό δίκτυο της σχέσης-τους. Ο Σέβτσικ και ο Φίνκλερ είναι Αγγλοεβραίοι, ενώ ο Τρέσλαβ απλώς Άγγλος. Οι δύο πρώτοι αρνούνται να συμφιλιωθούν με την ιδιότητα του Εβραίου, ενώ ο τρίτος, από τη στιγμή που δέχτηκε αναίτια επίθεση από μια γυναίκα, η οποία τον αποκάλεσε Οβριό, άρχισε να ανησυχεί και να αναζητά την έννοια του Εβραίου (Φινκλέρου, όπως τον ονομάζει) και να ανθίσταται σε μια ενδεχόμενη εβραιοποίησή-του, αν και τα φτιάχνει με Εβραία.

            Όπως καταλαβαίνετε, η εβραϊκή συνείδηση και ταυτότητα που έρχεται και ξανάρχεται σαν βολικό μοτίβο σε έλληνες και ξένους συγγραφείς, εδώ αποκτά πραγματικά υπαρξιακές διαστάσεις. Δεν είναι μόνο η διαλογική σύγκρουση μεταξύ των τριών, ούτε η εσωτερική πάλη του Τρέσλαβ, αλλά και η λυσσαλέα προσπάθεια του Φίνκλερ να αποστασιοποιηθεί από την εβραϊκότητά-του, χωρίς να γίνει αντισημίτης. Τελικά, ποιος είναι Εβραίος; Αυτός που γεννήθηκε ή αυτός που προσχώρησε στην εβραϊκή κουλτούρα; Μπορείς να είσαι Εβραίος και αντισημίτης μαζί; Ποια η στάση των Εβραίων και μη Εβραίων απέναντι στους Ισραηλινούς και ειδικά όταν επιτίθενται στη Γάζα;

            Το θέμα της εβραϊκότητας, όπως το παρουσιάζει ο αγγλοεβραίος συγγραφέας, δεν είναι μόνο θέμα των Εβραίων. Είναι ζήτημα στάσης και συμπεριφοράς και των άλλων απέναντι σ’ αυτή την κουλτούρα πιο πολύ, παρά στη θρησκεία ή στο κράτος. Ο τζεϊκομπσικός Εβραίος είναι όμως και αντιπροσωπευτικό δείγμα κάθε λαού, που διαφέρει από το επίσημο κράτος-του, βιώνει την απόσταση ανάμεσα σ’ αυτό που ζει, σ’ αυτό που είναι, σ’ αυτό από το οποίο κατάγεται και σ’ αυτό που θέλει να είναι, καθώς κρατά ορισμένα στοιχεία και απορρίπτει άλλα.

            Ο Τζέικομπσον κατεβάζει τους Εβραίους από τον παγιωμένο ρόλο του θύματος, θέτει απέναντί-του τον ρόλο του θύτη ενάντια στους Παλαιστίνιους, βάζει Εβραίους να μαίνονται εναντίον Εβραίων, βάζει μη Εβραίους να ερωτεύονται Εβραίες και να μαθαίνουν γίντις… Φτιάχνει ένα γαϊτανάκι κωμικών συγκρούσεων (όχι τόσο κωμωδία λόγων αλλά καταστάσεων, που δεν προκαλούν πάντα γέλιο, αλλά ένα υπόγειο μειδίαμα), για να αποσείσει την καθιερωμένη εικόνα του Ολοκαυτώματος που έχει καθορίσει τη θέση του εβραϊσμού μέσα στην ανθρωπότητα.

[Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο In2life]

Πατριάρχης Φώτιος