Ελληνικός καφές γλυκύς βραστός: “Ο διαβήτης του Πλάτωνα” του Γιάννη Γρηγοράκη

Μόδα το μαθηματικό μυθιστόρημα; Σε ένα δυο μήνες εκδόθηκαν ο “Αχμές, ο γιος του φεγγαριού” του Τ. Μιχαηλίδη και “Ο διαβήτης του Πλάτωνα” του Γ. Γρηγοράκη. Το πρώτο για τις απαρχές της αιγυπτιακής γεωμετρίας και το δεύτερο για την ελληνική μαθηματική σκέψη.

“Ο διαβήτης του Πλάτωνα”

εκδόσεις Κέδρος

2009

        “Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου η Δήλος προσβλήθηκε από λοιμό. Αντιπροσωπία πολιτών-της ζήτησε χρησμό από το μαντείο των Δελφών. «Οι Δήλιοι και οι άλλοι Έλληνες θα ελευθερωθούν από τα παρόντα δεινά αν διπλασιάσουν τον κυβικό βωμό του θεού», προφήτεψε η Πυθία”. Ο Πλάτωνας το 380 π.Χ. αναλαμβάνει να λύσει τον γρίφο και ο Ολλανδός μαθηματικός Μπάρτελ βαν ντεν Βέρντεν το 1930 μ.Χ. επανέρχεται στο δήλιο πρόβλημα. Αυτή είναι με λίγα λόγια η υπόθεση του βιβλίου.

Έστω α η πλευρά του συγκεκριμένου κυβικού βωμού.

Ο όγκος-του V ισούται με το α στον κύβο.

Δηλαδή V = α3.

Τότε ο διπλασιασμένος βωμός θα πρέπει να έχει όγκο 2V = 2α3.

Αν λ.χ. α = 1 m, τότε ο V = 1 m3 και ο ζητούμενος όγκος είναι 2 m3 ή 2.000.000 cm3.
(επειδή το Blogspot δεν υποστηρίζει γραφικά τεχνάσματα όπως δυνάμεις, όπου βλέπετε παραπάνω 3, να το εννοείται ως δύναμη πάνω στο προηγούμενο ψηφίο)

Πώς βρίσκουμε την κυβική ρίζα του;

       Το ανά χείρας μυθιστόρημα επιχειρεί να ενταχθεί στη χορεία των έργων που συνδυάζουν μαθηματική σκέψη και ιστορικοπολιτικά δεδομένα. Έτσι, το δήλιο πρόβλημα ενώνει δύο εποχές (την κλασική και την μεσοπολεμική), φέρνει στο προσκήνιο προσωπικότητες όπως ο Πλάτωνας, ο Θεαίτητος, ο Εύδοξος και ο Βέρντεν, ο Βίλαμοβιτς, ο Χίλερ, ο Γκάνταμερ και ο Φρόιντ, αναπλάθει δυο ταραγμένες εποχές με τις πολιτικές εξελίξεις και τις επιστημονικές αναζητήσεις.

Γιατί τελικά δεν πετυχαίνει ό,τι προσδοκά ο αναγνώστης; Ο συγγραφέας, επειδή είχε τη φιλοδοξία να πετύχει την ώσμωση μαθηματικού και πολιτικού μυθιστορήματος, όπως προεξαγγέλλει, χάνει την ειδολογική-του ισορροπία και διολισθαίνει σε κάτι ανάμεσα αλλά ούτε στο ένα ούτε στο άλλο με «ευστοχία». Εξηγούμαι:

         α) το μαθηματικό πρόβλημα ενώ υπάρχει και ακούγεται συνέχεια δεν δουλεύεται, δεν προωθείται η επίλυσή-του. Δεν μαθαίνουμε τις όποιες προσπάθειες επίλυσής-του και τη σταδιακή αναίρεση της μιας προς όφελος της επόμενης. Δεν προβληματιζόμαστε με άλλα λόγια πάνω σ΄ αυτό, αλλά το έχουμε συνεχώς μπροστά-μας χωρίς περαιτέρω στοιχεία. Σχετικά ξαφνικά μαθαίνουμε στις τελευταίες σελίδες μερικά στοιχεία λύσης και κυρίως την επινόηση του Διαβήτη του Πλάτωνα, χωρίς να καταλαβαίνουμε πώς συμβάλλει στην επίλυση του προβλήματος (αν εγώ που κάτι σκαμπάζω από μαθηματικά μένω μετέωρος, τότε τι θα συμβεί στον ανεπαρκέστερο αναγνώστη;).

          β) υπάρχει ένας ωραίος παραλληλισμός που με τράβηξε: η αρχαία Αθήνα παρουσιάζεται στην εξαθλιωμένη μορφή της με τον υπόκοσμο και τις φτωχογειτονιές, ενώ η Γερμανία του 1930, λίγο μετά το κραχ και μέσα στην προσπάθεια να οικοδομηθεί ξανά η οικονομία-της μετά την οδυνηρή ήττα του Α’ παγκοσμίου πολέμου. Στην πρώτη περίπτωση κυριαρχούν (προς λύπη του Πλάτωνα) δημοκρατικές αρχές με τελική κατάληξη την επιστροφή των εξόριστων Δημοκρατικών στη Θήβα, ενώ στη δεύτερη ανεβαίνει ολοένα το Εθνικιστικό κόμμα του Χίτλερ με τα γνωστά αποτελέσματα. Και στις δύο περιπτώσεις οι διανοούμενοι μένουν αμέτοχοι, καθώς βλέπουν τα πολιτικά πράγματα με την απάθεια του κλεισμένου στον γυάλινο πύργο-του πνευματικού ανθρώπου. Αν δεν υπήρχε το δήλιο πρόβλημα, τότε θα προσδοκούσαμε έναν πολιτικό παραλληλισμό, ίσως ταιριαστό και καλογραμμένο. Τώρα με το πρόβλημα αυτό να κανοναρχεί, οι προσδοκίες-μας υψώνονται αλλά ποτέ δεν βλέπουν το μαθηματικό και το ιστορικοπολιτικό επίπεδο να διασταυρώνονται με λογοτεχνικό αποτέλεσμα. Το ένα προσπερνά το άλλο αδιάφορα.

        Νομίζω ότι ο Γρηγοράκης έχει χάσει τον στόχο και γι’ αυτό μίλησα προηγουμένως για «αστοχία». Η ισορροπία δεν επιτεύχθηκε και το μυθιστόρημα μπατάρισε γεμίζοντας νερά.

Πατριάρχης Φώτιος