Βανίλια: παιδική λογοτεχνία

Μερικές σκέψεις. Μερικές απόψεις (και με αφορμή τα κρατικά βραβεία παιδικής λογοτεχνίας). Μια ανοικτή δυνατότητα που προσφέρει παιδαγωγικά και αισθητικά. Καλό είναι να σκεφτόμαστε, αλλά παράλληλα να ακούμε και τους ειδικούς, τους παιδαγωγούς και τους θεωρητικούς της παιδικής λογοτεχνίας, τους συγγραφείς που ασχολούνται μ’ αυτήν και έχουν επίγνωση της ιδιαιτερότητάς-της.

1. Είναι όλα τα θέματα κατάλληλα για τα παιδιά;

2. Αφηγηματικά και τεχνικά σε τι διαφέρει η λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους από αυτήν για ενήλικες;

3. Είναι κέρδος ή ζημιά η ενασχόληση συγγραφέων της ενήλικης λογοτεχνίας με κείμενα που απευθύνονται σε ανήλικους;

4. Είναι η παιδική λογοτεχνία πεδίο μόνο λογοτεχνικό ή και παιδαγωγικό (με την ευρύτερη έννοια του όρου);

5. Πρέπει ένα καλό κείμενο που απευθύνεται σε παιδιά και εφήβους να αρέσει και τους μεγάλους;

Για τα ζητήματα αυτά υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία και δεν είναι παρθένα εδάφη στα οποία ο καθένας, από τη θέση του γονιού, του συγγραφέα, του αναγνώστη, μπορεί να εκφέρει απόψεις πιστεύοντας ότι ανακαλύπτει την Αμερική. Ωστόσο, κάθε άποψη έχει τη δική-της βαρύτητα και μπορεί να συντείνει στην εξομάλυνση του εδάφους.

1. Κατά τη γνώμη-μου, όχι. Κι αυτό ισχύει γιατί κάθε ηλικία έχει ειδικά ενδιαφέροντα, που άπτονται της παιδείας αλλά και της φυσιολογίας-τους , της ψυχοπνευματικής-τους κατάστασης κ.ο.κ. Επομένως δεν μπορούμε να μιλάμε σε ένα παιδί για ένα θέμα που αφορά λ.χ. την ενήλικη ψυχοσύνθεση. Φυσικά πολλά θέματα που έχουν διηλικιακή ισχύ μπορούν να γίνουν αντικείμενο πραγμάτευσης και για τους ανήλικους, αρκεί να τύχουν της κατάλληλης μορφοποίησης. Εδώ εντάσσεται και το ερώτημα του φίλου Κώστα στο προηγούμενο ποστ για το αν η «φανταστική λογοτεχνία» μπορεί να απευθυνθεί σε παιδιά; Η δική-μου γνώμη είναι ότι ναι.

2. Μπορώ να φανταστώ ότι πρέπει γλωσσικά και αφηγηματικά να συμβαδίζει με τις κατακτήσεις κάθε ηλικίας. Γι’ αυτό υπάρχουν, απ’ όσο χαζεύω στα ράφια των βιβλιοπωλείων ψάχνοντας για τις κόρες-μου, άλλα βιβλία για παιδιά 3-5, άλλα για 6-9, άλλα για μεγαλύτερα και πάει λέγοντας. Κάθε ηλικία, κατά την ψυχολογία, έχει ειδικές ικανότητες και δεξιότητες. Μέχρι μια ηλικία γίνονται λ.χ. κατανοητές μόνο συγκεκριμένες έννοιες και μετά συλλαμβάνονται και οι αφηρημένες. Επομένως, η προσαρμογή της μορφής στην αντιληπτικότητα του παιδιού είναι απαραίτητη.

3. Στο ιστολόγιο του Μάνου Κοντολέοντα (τα συγχαρητήριά-μου για το βραβείο που κέρδισε αλλά και για το σύνολο του έργου-του, που καλλιεργεί με αγάπη το είδος) τέθηκε το ζήτημα «καταξιωμένοι» συγγραφείς βιβλίων για ενήλικες να γράφουν ξαφνικά (αν συμβαίνει αυτό)λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους (http://manoskontoleon2.blogspot.com/2010/01/blog-post_27.html ). Ο συγγραφέας προβληματίζεται για το γιατί αντιμετωπίζεται εκ των προτέρων θετικά η περίπτωση καθόδου ενός τέτοιου συγγραφέα που αποφάσισε να ασχοληθεί και με αυτό το είδος. Ο Κοντολέων θεωρεί ανισότητα να αντιμετωπίζεται η αντίστροφη πορεία με αδιαφορία ή καχυποψία. Η μικρή συζήτησή-μας είχε ενδιαφέρον.

4. Για να γράψει κανείς παιδικό βιβλίο, πρέπει να λάβει υπόψη-του σε ποιον απευθύνεται. Δεν είναι καθόλου εύκολο να καταλάβει κανείς την ψυχολογία του παιδιού –εδώ δεν μπορούμε να καταλάβουμε την ώριμη σκέψη! Είναι ένστικτο, είναι ανάμνηση των δικών-μας παιδικών χρόνων, είναι ψυχολογική ικανότητα, είναι άνευ διδασκάλου παιδαγωγική κατάρτιση; Το λογοτέχνημα για παιδιά, κατά τη γνώμη-μου, πατά σε δύο πόδια: στο αισθητικό και ό,τι περιλαμβάνεται σ’ αυτό και στο παιδαγωγικό (όχι το διδακτικό).

5. Το αφήνω αναπάντητο γιατί δεν έχω σαφή γνώμη.

Τονίζω ιδιαίτερα ότι ακόμα και ο ασκημένος αναγνώστης ή κριτικός δεν πρέπει να εφαρμόζει τυφλά όσα έχει συνειδητοποιήσει από το διάβασμα της ενήλικης λογοτεχνίας στην παιδική. Θα ήθελα να ακούσω τις απόψεις όσων έχουν μεγαλύτερη πείρα στον χώρο και να ξεκαθαρίσει με τη συζήτηση το τοπίο.

Πατριάρχης Φώτιος

(Αύριο 6 Φεβρουαρίου, Φωτίου Κωνσταντινουπόλεως, γιορτάζω:

ευχαριστώ για τις ευχές σε ένα μεγάλο παιδί)