“Είσοδος κινδύνου” της ΕΛΣΑΛ

Διηγήματα γραμμένα με προδιαγραφές, αστυνομική πλοκή και προσπάθειες ανατροπών, έργα σε περιορισμένο αριθμό λέξεων με δεδομένους χαρακτήρες: ένα πείραμα με αφηγηματικά και άλλα ευρήματα.

Φραπέ με γάλα:

ΕΛΣΑΛ
“Είσοδος κινδύνου”
εκδόσεις Μεταίχμιο
2011

            Μια πολύ καλή ιδέα που δημιουργεί κίνητρα για να δραστηριοποιηθεί η Ελληνική Λέσχη Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας και να δράσει ως ομάδα. Πρόκειται για μια συλλογή διηγημάτων που γράφτηκαν κατά παραγγελία με βασικές συνιστώσες 9 συγκεκριμένα πρόσωπα, μια εξαφάνιση και έναν φόνο. Κάθε συγγραφέας κλήθηκε να γράψει ένα διήγημα 7000-10000 λέξεων, στο οποίο να χρησιμοποιεί αυτές τις παραμέτρους και μερικές άλλες, ώστε το έργο-του να μπορεί να πάρει τον τίτλο του αστυνομικού διηγήματος. Με αυτόν τον τρόπο οι 16 λογοτέχνες πέτυχαν να συζεύξουν τη συλλογικότητα με την ατομικότητα, αφού όλος ο τόμος συνέχεται βάσει των προαποφασισμένων προϋποθέσεων αλλά και κάθε διήγημα διατηρεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε δημιουργού. Δεν ξέρω αν η ιδέα είναι πρωτότυπη ή αν λειτούργησε (όπως υποψιάζομαι) πάνω στα πρότυπα (αγγλοσαξονικών ;) μοντέλων, αλλά ως ιδέα μού φάνηκε εξ αρχής πολύ ενδιαφέρουσα.

            Η “είσοδός-μου” στο βιβλίο ωστόσο σηματοδότησε και την απογοήτευσή-μου, γιατί αντιλήφθηκα γρήγορα ότι οι παίχτες χρησιμοποίησαν τα πιόνια στη σκακιέρα πιο πολύ με το μυαλό στο να συνθέσουν την ιστορία-τους χωρίς να παραβούν τους κανόνες και να οδηγηθούν με μικρά ή μεγάλα κόλπα στο αποκαλυπτικό τέλος, παρά να καταφέρουν να αποσπαστούν από τα παραδοσιακά αστυνομικά έργα και να μιλήσουν τη γλώσσα της σύγχρονης εγκληματικότητας και της κοινωνικής παθογένειας σε μια κοινωνία που σήπεται και φθίνει. Οι περισσότεροι έφτιαξαν (μέσα στο παιχνίδι-τους) μια ιστορία για να παίξει κι ο αναγνώστης, να σπαζοκεφαλιάσει μέχρι να βρει τον ένοχο, ενώ αυτοί του επιφύλασσαν μικρές ή μεγάλες εκπλήξεις ώστε να τον αιφνιδιάσουν.

Έτσι, διάβασα σε χαμηλή πτήση τα διηγήματα των Ανδρέα Αποστολίδη, Νεοκλή Γαλανόπουλου, Κώστα Γκόλτσου, Νίνας Κουλετάκη (αναγνωρίζεται εύκολα σ’ αυτό το πρωτόλειο ανωριμότητα ύφους και αναντιστοιχία μεταξύ της οπτικής γωνίας του αφηγητή και όλων όσα γίνονται ερήμην-του, τα οποία όμως αυτός τα αφηγείται με θεατρική ακρίβεια), Απόστολου Λυκεσά, Ανδρέα Μιχαηλίδη, Τεύκρου Μιχαηλίδη, Μάιρας Παπαθανασοπούλου (έξυπνη η ιδέα-της να ξεκινά το διήγημα με τις σκέψεις του ίδιου του απαχθέντος πρωταγωνιστή, αλλά ο λόγος της συγγραφέως, γεμάτος με εξυπνακίστικες ατάκες και εφετζίδικους λογοτεχνισμούς, δεν βοηθά στην ποιότητα του αποτελέσματος), Στα έργα των προαναφερθέντων η πλοκή είναι το παν, άλλοτε με και άλλοτε χωρίς απρόσμενες εκπλήξεις ή δυνατές ανατροπές, έργα που συχνά στήνονται πάνω σε μια έξυπνη ιδέα αλλά αδυνατούν να εμβαθύνουν και να δώσουν ένα άλλο στίγμα πέρα από την πορεία αποκωδικοποίησης των στοιχείων του εγκλήματος.

Το πιο κακογραμμένο, κατά τη γνώμη-μου, έργο είναι αυτό της Αθηνάς Μπασιούκα, αφού η εξέλιξη της ιστορίας σκοντάφτει συνέχεια, ενώ οι διάλογοι διακρίνονται για την έλλειψη φυσικότητας, ειδικά όταν μιλάει ένα παιδί. Κι είναι κρίμα γιατί το εύρημα της διχασμένης προσωπικότητας, προχωρημένο στο σημείο να φαίνονται δύο διαφορετικά πρόσωπα, είναι ευφάνταστο. Αν μπορούσε η διηγηματογράφος να το χειριστεί λογοτεχνικά, θα είχαμε ένα κορυφαίο (ψυχαναλυτικής εμβέλειας) κείμενο.

Στην επιδίωξη άρτιας πλοκής κινείται και ο Βασίλης Δανέλλης ο οποίος όμως δένει την ιστορία-του με φρέσκιες ιδέες, αφού στήνει ένα σύγχρονο αμερικάνικο western με Ελληνοαμερικανούς και εισάγει τον αναγνώστη σε μια ολοκληρωμένη ατμόσφαιρα ανθρώπων και επεισοδίων, και η Τιτίνα Δανέλλη, που δίνει έμφαση στη γλώσσα και στη λυρική πλευρά-της, με πολύ έξυπνη αναγωγή στο σήμερα και το ξετύλιγμα της πλοκής αναδρομικά (επιφυλάσσομαι αν είναι αστυνομικό το διήγημά-της). Η πείρα στο είδος αναγνωρίζεται εύκολα στον Δημήτρη Μαμαλούκα, ο οποίος στο διήγημά-του χειρίζεται με στιβαρότητα τον λόγο-του και μπορεί να αναμίξει ερωτισμό, μπίζνες και έγκλημα με μεγάλη επιδεξιότητα. Ο Αργύρης Παυλιώτης παράλληλα, παρά την αναληθοφάνεια για τις γνώσεις υπολογιστή ενός 11χρονου, φτιάχνει μια καλογραμμένη ιστορία, στην οποία αξιοποιείται το παλιό, αλλά καλό ενίοτε, τέχνασμα του εγκιβωτισμού, μιας επένθετης ιστορίας μέσα στην ιστορία που μπερδεύει τα πράγματα.

Χάρηκα ακόμη περισσότερο το “Ατζίλ” του Στέργιου Γκάκα, το οποίο, παρά την αφύσικη εξήγηση του τέλους, χρησιμοποιεί μια παιγνιώδη γλώσσα γεμάτη μπρίο, χιούμορ και αυτοσαρκασμό για το είδος αλλά και αυτοαναφορική διάθεση να ανατρέψει το είδος με τα ίδια-του τα όπλα. Πολύ ευφυής και αστεία η ιδέα να δώσει σε δευτερεύοντες ήρωες πραγματικά ονόματα λογοτεχνών που στεγάζονται στον ίδιο τόμο.

Συμπερασματικά, θα ήθελα να πω ότι διάβασα έργα που δεν πείθουν ότι είναι λογοτεχνία. Όσο ακόμα το αστυνομικό αφήγημα μένει καρφωμένο στον παραδοσιακό στόχο-του που είναι μόνο να στήσει μια αληθοφανή αλυσίδα γεγονότων μέχρι τη λύση, δεν θα διαβάζουμε λογοτεχνία. Οι συγγραφείς σπατάλησαν πιο πολλή φαιά ουσία στο να τηρήσουν τις προδιαγραφές, να χτίσουν το οικοδόμημά-τους πειστικά και να φτάσουν με όση φαντασία διέθεταν στην αποκάλυψη του δράστη παρά στο να συνθέσουν διηγήματα που είναι πρώτα λογοτεχνήματα και μετά γρίφοι, ή τουλάχιστον να επιτυγχάνονται παράλληλα και τα δύο. Το ενδιαφέρον ωστόσο δεν χάνεται από έργο σε έργο, όσο ο αναγνώστης επιδιώκει να δει πώς χειρίστηκαν τα ίδια υλικά διαφορετικές πέννες και πώς ο καθένας έχυσε στο ίδιο καλούπι το δικό-του χαρμάνι.

Πατριάρχης Φώτιος