Κωνσταντίνος Θεοτόκης, “Η τιμή και το χρήμα”

Η ηθική κάθε εποχής μετράται και με τον τρόπο με τον οποίο άτομα και κοινωνίες εκτιμούν το χρήμα και τι είναι διατεθειμένοι να κάνουν γι’ αυτό.

 

Κωνσταντίνος Θεοτόκης “Η τιμή και το χρήμα” 1914 (πρώτη έκδοση) Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης 2019

Θέλω να διαβάζω πού και πού μερικά παλιά κείμενα της λογοτεχνίας μας. Αυτά που τα λένε κλασικά. Και μερικά απ’ αυτά τα θυμάμαι απ’ το σχολείο. Το μικρό αυτό βιβλιαράκι από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης ήταν δέλεαρ.

 

> Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης γεννήθηκε το 1872 στην Κέρκυρα, γιος του Μάρκου Θεοτόκη και της Αγγελικής Πολυλά, ανιψιάς του Ιάκωβου Πολυλά. Το 1884 σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών εξέδωσε με τον αδερφό του Κωνσταντίνο την εφημερίδα Ελπίς. Το 1889 γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης για σπουδές φυσικομαθηματικών επιστημών.

Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Σοσιαλιστικού Ομίλου Κερκύρας και κατόπιν του Αλληλοβοηθητικού Εργατικού Συνδέσμου Κερκύρας και το 1912 τιμήθηκε με το παράσημο του Σταυρού του Σωτήρος από την κυβέρνηση, βραβείο που όμως δε δέχτηκε. Στο χώρο της πρωτότυπης λογοτεχνικής δημιουργίας ο Θεοτόκης ασχολήθηκε κυρίως με την πεζογραφία. Σταθμοί της πορείας του στάθηκαν Το Πάθος, Το Πίστομα, Η τιμή και το χρήμα, Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλλα.

 

Η ΥΠΟΘΕΣΗ είναι απλή. Η σιόρα Επιστήμη είναι στην ουσία η επικεφαλής του σπιτιού, καθώς ο άντρας της ο Τρίνκουλος είναι μέθυσος. Έχει να αναθρέψει τρία παιδιά και με διάφορους τρόπους εξοικονομεί χρήματα για την προίκα των κοριτσιών της. Η μεγαλύτερη η Ρήνη ερωτεύεται τον Αντρέα τον Ξη, γόνο ξεπεσμένης αρχοντικής οικογένειας που χρωστά 600 τάλαρα με υποθήκη το σπίτι του και κάνει λαθρεμπόριο με την απέναντι ακτή για να κερδίσει χρήματα. Εκείνος πιεσμένος από τα χρέη ζητά προίκα, πολύ παραπάνω από τα 300 τάλαρα που του δίνει η σιόρα Επιστήμη, και τελικά κλέβει τη Ρήνη, για να πιέσει τις καταστάσεις. Όταν όμως η “πεθερά” του, παρά την ντροπή για την απάντρευτη κόρη της που εκτέθηκε, δεν υπαναχωρεί, εκείνος δείχνει την επιμονή του και αφήνει τη Ρήνη στα κρύα του λουτρού. Κι εκείνη μπαίνει δυναμικά στο παιχνίδια πιάνοντας δουλειά στο εργοστάσιο…

ΤΟ ΤΕΛΟΣ …no spoiler.

ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ, που είναι γραμμένο σε μια κερκυραϊκή διάλεκτο, λίγο τραγουδιστή αλλά πιο πολύ αλλόκοτη για τα δικά μας αυτιά, στηρίζεται σε κοινωνικές και ψυχολογικές συγκρούσεις. Ξεκινώντας από τις δεύτερες, βλέπω την ψυχολογία της μάνας που δεν θέλει να αδικήσει κανένα παιδί της και να προικίσει υπέρμετρα τη μία, που νιώθει την ντροπή για την έκθεση κόρη της, που αναθεματίζει τον ανάξιο τον άντρα της που είναι άβουλος. Βλέπω την υπερηφάνεια του Αντρέα που δεν θέλει να δουλεύει η γυναίκα του, καθώς αρχοντικά μαθημένος πιστεύει μόνο στην δική του αντρική αξία και ταυτόχρονα βάζει το χρήμα πάνω απ’ την αγάπη. Βλέπω και τη γρήγορη ωρίμαση της Ρήνης, που παίρνει τη μοίρα της στα χέρια της.

ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ αφορούν τόσο τις ταξικές διαφορές και την υπόληψη των έστω και ξεπεσμένων αρχόντων όσο και τις έμφυλες. Στις πρώτες, η φτωχή Τρινκούλαινα είναι πιο πλούσια από τον Ξη, κι αυτός μπαίνει στον πειρασμό να παντρευτεί μια της τάξης του για να εξασφαλίσει τα χρήματα που χρειάζεται. Στις δεύτερες, οι γυναίκες του “φεμινιστή” και κοινωνιστή (σοσιαλιστή) Θεοτόκη είναι πιο δραστήριες κι αποφασιστικές από τους ευνουχισμένους άντρες. Κεντρική ηρωίδα είναι τόσο η σιόρα Επιστήμη που κανονίζει τα της φαμίλιας της παραγκωνίζοντας τον άχρηστο τον άντρα της, όσο και η Ρήνη, που αναδεικνύεται σε πρωτεργάτρια της δικής της επανάστασης.

ΜΟΥ ΑΡΕΣΕ η ήπια πορεία της αφήγησης που παρά τις έμμεσες και άμεσες συγκρούσεις δεν έφτασε ποτέ σε σοκαριστικές σκηνές. Η σύγκρουση είναι συχνότερα εσωτερική, ο εσωτερικός διάλογος των προσώπων πιο αποκαλυπτικός κι η δράση έρχεται ομαλά κι αβίαστα.

Πάπισσα Ιωάννα