Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, “Ο συμβολαιογράφος”

Μια δικαστική πλάνη και μια θεία δίκη. Ένας συμβολαιογράφος που στήνει κομπίνα, ή έστω συμμετέχει, και ο ίδιος αποκαλύπτει την αλήθεια. Μια ρομαντική ιστορία που κορυφώνεται με θρήνο και καταλήγει σε μια είδους δικαιοσύνη.

 

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής “Ο συμβολαιογράφος” [πρώτη έκδοση 1855] εκδόσεις Alter - Ego ΜΜΕ Α.Ε. -2011

Ο πατέρας μου θυμάται το σήριαλ που έπαιζε παλιά στην τηλεόραση. Εγώ δεν είχα γεννηθεί, αλλά ψάχνοντας στο ίντερνετ βρήκα μια ασπρόμαυρη κόπια: Διαμαντόπουλος, Φέρτης, Ντενίση, Ξενίδης…

> Ο Αλέξανδρος Ρίζος-Ραγκαβής γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1809, έζησε όμως από το 1813 ως το 1821 στην Αυλή του Αλεξάνδρου Σούτσου στο Βουκουρέστι και από το 1821 ως το 1825 στη Ρωσία. Το 1832 επί κυβερνήσεως Ι.Κωλέττη διορίσθηκε σύμβουλος στο υπουργείο Παιδείας, όπου υπουργός ήταν ο θείος του Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός. Το 1844 η εφαρμογή του νόμου περί αυτοχθόνων προκάλεσε παύση του από τα υπουργικά του καθήκοντα και ο Ραγκαβής διορίστηκε καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο. Το 1845 δημοσίευσε την κωμωδία “Του κουτρούλη ο γάμος”. Το 1849 ξεκίνησε την έκδοση του περιοδικού Πανδώρα σε συνεργασία με τους Ν.Δραγούμη και Κ.Παπαρρηγόπουλο. Στην Πανδώρα δημοσιεύτηκαν πολλά διηγήματα του Ραγκαβή. Την ίδια εποχή δημοσίευσε σε τόμους τον Αυθέντη του Μωρέως, που μεταφράστηκε στα γερμανικά και γαλλικά. Το 1867 διορίστηκε πρεσβευτής της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον και το 1868 διορίστηκε πρεσβευτής στο Παρίσι. Από τις θέσεις αυτές ενίσχυσε σημαντικά την κρητική επανάσταση καθώς και το ζήτημα του Λαυρίου .

Ο Ραγκαβής κάλυψε με το έργο του σχεδόν ολόκληρο το φάσμα των ειδών του γραπτού λόγου, γράφοντας από στρατιωτικά συγγράμματα, χρηστομάθειες, μαθηματικά προβλήματα, αρχαιολογικά δοκίμια και λεξικά έως ποίηση, θέατρο, λογοτεχνική μετάφραση, διήγημα και μυθιστόρημα. Στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας πέρασε κυρίως ως πρωτοπόρος της αφηγηματικής πεζογραφίας (διηγήματα και εκτενή αφηγήματα όπως ο Συμβολαιογράφος και ο Αυθέντης του Μορέως), ως θεατρικός συγγραφέας με την κωμωδία Του κουτρούλη ο γάμος αλλά και ως ποιητής.

 

Η ΚΑΤΑΠΑΤΗΣΗ του όρκου ενός συμβολαιογράφου, που εκ θέσεως υπηρετεί τον νόμο, βρίσκεται στη βάση του μυθιστορήματος, βγαλμένου από την καρδιά του 19ου αιώνα. Κεφαλονιά, ιταλική κουλτούρα, έθη και νόμοι, ιταλικά στοιχεία στην καθαρεύουσα του Κωνσταντινουπολίτη Ραγκαβή.

Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ Νανέττος αποκληρώνει τον ανιψιό του Γεράσιμο και αφήνει την περιουσία του στον εμπιστευτικό του Ροδίνη. Ο Γεράσιμος, όμως, χρεωμένος και μπαγαπόντης, συνεννοείται με τον συμβολαιογράφος σινιόρ Τάπα, του οποίου την κόρη Μαρίνα θα παντρευτεί, να φτιάξει μία άλλη διαθήκη, πιο σύμφωνη με τα συμφέροντά τους.

ΤΑ ΡΟΜΑΝΤΙΚΑ μοτίβα της εποχής κυριαρχούν μέσα στο έργο και μας φαίνονται σήμερα μελοδραματικά. Ο αγνός έρωτας παρά την όποια φτώχια, ο αγνός νέος Ροδίνης κι ο ξεμυαλισμένος Γεράσιμος, η δεσποσύνη Αγγελική, που θα παντρευόταν τον Ροδίνη, και η δεσποσύνη Μαρίνα, που αυτοκτονεί, οι μεγάλες ευχές και οι ουρανομήκεις συναισθηματικές εξάρσεις, η μάχη της δικαιοσύνης με την αδικία, του έρωτα με το χρήμα. Και μαζί ένα αστυνομικό μυστήριο, που όμως εμείς οι αναγνώστες υποθέτουμε εξαρχής τη λύση του. Ο Κόμης Νανέττος στραγγαλίστηκε τη νύχτα και οι υποψίες στρέφονται στον Ροδίνη κι όχι στον Γεράσιμο. Έτσι, περνάμε σε ένα έργο δικαστικής πλάνης, καθώς όλες οι ενδείξεις είναι επιβαρυντικές για τον Αθανάσιο Ροδίνη, ο οποίος είχε συμφέρον και έμενε στο σπίτι με δικό του κλειδί. Η απόφαση είναι τελεσίδικα θάνατος.

ΤΟ ΕΡΓΟ γίνεται δικαστικό θρίλερ. Περικλείει την έννοια της ανθρώπινης δικαιοσύνης που μερικές φορές σφάλλει. Περικλείει όμως και τη θεϊκή δικαιοσύνη, που στέλνει δεινά στον συμβολαιογράφο για την ύβρη του να εξαπατήσει τον Ροδίνη. Τιμωρία βρίσκει βέβαια και τον απατεώνα Γεράσιμο. Η κορύφωση οδηγεί σε αυτοκτονίες και εγκλήματα, ενώ η αθωότητα του καταδικασμένου θα έλθει, αφού η αλήθεια θα αποκαλυφθεί.

ΚΑΚΑ ΤΑ ΨΕΜΑΤΑ, η καθαρεύουσα και η υπερβολή στα συναισθήματα ή στις κινήσεις, στην ανωτερότητα ή στη φαυλότητα, κάνει το έργο ανεπίκαιρο. Μου φαινόταν σχεδόν παντού ακραίο, μέχρι και αστείο, καθόλου σύμφωνο με τη σύγχρονη αντίληψη περί τέχνης. Αλλά ακριβώς μεταφερόμενη σ’ αυτήν την εποχή, μπορούσα να καταλάβω λίγο το πνεύμα του. Κι επιπλέον βάζει όρους και ανθρώπους να συγκρούονται, αφήνει εύλογα σημεία εκκρεμή, οδηγεί σε οριακές καταστάσεις και τις λύνει με τον τρόπο του ρομαντικού 19ου αιώνα. Παραμένει ένα κλασικό έργο, αφού το βλέπουμε μέσα στην εποχή του, όσο κι αν η εποχή αυτή στην Ελλάδα ίσως δεν ανέδειξε κορυφαία και διαχρονικά κείμενα (φυσικά πλην της “Πάπισσας Ιωάννας”!)

Πάπισσα Ιωάννα