Μ. Καραγάτσης, “Άμρι α Μούγκου”

Μοίρα ή ευθύνη; Κι είναι η Αφρική μια ήπειρος κατάλληλη να μιλήσει κανείς για τον άνθρωπο και τους δεσμούς που τον ενώνουν με τον έρωτα και με τον θάνατο. Χωρίς επιστροφή.

Μ. Καραγάτσης “Άμρι α Μούγκου” [πρώτη έκδοση 1954] εκδόσεις Εστία -2011

Ο καθένας είχε διαβάσει άλλον Καραγάτση. Ο Πατριάρχης Φώτιος το "Ο κίτρινος φάκελλος", το «10», το «Χαμένο νησί», τον «Σέργιος και Βάκχος», "Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν"  και τον "Ο κοτζάμπασης του Καστρόπυργου". Η Bookworm είχε διαβάσει τη «Μεγάλη Χίμαιρα», εγώ είχα δει την παράσταση, ο Καρδινάλιος Ρισελιέ είχε διαβάσει τον «Κίτρινο φάκελο» επίσης και είχε δει το σήριαλ «10», ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος το «Σέργιος και Βάκχος»… Το  “Άμρι α μούγκου” δεν το είχε διαβάσει κανείς κι έτσι στραφήκαμε προς τα κει.

> O M. Kαραγάτσης (πραγματικό όνομα Δημήτρης Pοδόπουλος) γεννήθηκε το 1908 στην Aθήνα. Tο αινιγματικό αρχικό M. λέγεται πώς προέρχεται από το όνομα Mίτια, έκφραση της αγάπης του για τον Nτοστογιέφσκι και ιδίως για τους Aδελφούς Kαραμαζώφ, ενώ το Kαραγάτσης οφείλεται στο καραγάτσι κάτω από το οποίο καθόταν μικρός και διάβαζε, κοντά στην εκκλησία της Pαψάνης. Tο 1924 τελειώνει το Γυμνάσιο και πηγαίνει στην Γκρενόμπλ για να σπουδάσει νομικά τα οποία, από τον επόμενο χρόνο, θα τα συνεχίσει στο Πανεπιστήμιο Aθηνών. Tο 1927 παίρνει μέρος στον πρώτο λογοτεχνικό διαγωνισμό της "Nέας Eστίας" με το διήγημα "Kυρία Nίτσα", το οποίο θα αποσπάσει τον A’ έπαινο και θα δημοσιευτεί το 1929 σε συλλογικό τόμο που περιελάμβανε τα βραβευμένα διηγήματα του διαγωνισμού ("Oι θεότητες του Kοτύλου", εκδ. Bιβλιοπωλείον της Eστίας). Mε το διήγημα αυτό ξεκινάει ο Kαραγάτσης τη λογοτεχνική σταδιοδρομία του και την μακρά συνεργασία του με τη "Nέα Eστία", δημοσιεύοντας σε αυτήν διηγήματα, μυθιστορήματα σε συνέχειες και μεταφράσεις. Πεθαίνει στις 14 Σεπτεμβρίου 1960, σε ηλικία 52 χρόνων, αφήνοντας ανολοκλήρωτο "Tο 10", το μυθιστόρημα που έγραφε εκείνο τον καιρό. H τελευταία φράση που πρόλαβε να γράψει, η τελευταία φράση της ζωής του, ήταν "Aς γελάσω".

 

ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΟ βιβλίο. Στην περιφέρεια του μαγικού βουνού Κιλιμάντζαρο ένας Έλληνας, ο Αντρέας κυβερνά μια έκταση με χιλιάδες μαύρους, ενώ έχει μαζί του τον άρρωστο φίλο του Σπύρο και τη γυναίκα του τελευταίου Μαρία. Την τελευταία νύχτα, πριν πεθάνει ο Σπύρος, αναπολούν μαζί πώς ξεκίνησαν ο ένας φεύγοντας από το φτωχό πλέον αρχοντικό του στην Άνδρο κι ο άλλος επιζητώντας πλούτη για να παντρευτεί την αγαπημένη του. Κι οι δυο ξεκινούν από τη Ζανζιβάρη και μπαίνοντας βαθιά στην Τανγκανίκα κυνηγούν τα πλούτη που τάζει η Μαύρη Ήπειρος.

ΒΛΕΠΟΥΜΕ ένα από τα πιο φιλοσοφικά βιβλία του Καραγάτση, κάτι που δεν φαίνεται συμβατό με τη γραφή του. Ποιος είναι πιο άγριος, οι λευκοί ή οι μαύροι; Και ποιος είναι ο άφαντος Μπρούνο Σβαρτς, τον οποίο ζητώντας οι δυο φίλοι φτιάχνουν στην ουσία μόνοι τους το Ριζικό τους; Η φυγή είναι (μας λέει ο συγγραφέας) ένας τρόπος να πάρει ο άνθρωπος στα χέρια του τη ζωή του, να κυνηγήσει την ουτοπία και να πιστέψει ότι μπορεί να την κάνει πράξη. Η Αφρική γίνεται το πεδίο μέσα στο οποίο οι δυσκολίες και οι στόχοι είναι μπροστά σου, το ίδιο εφικτοί και το ίδιο ανέφικτοι, κι επαφίεται σε σένα να τους πετύχεις. Ο άνθρωπος, λέει, φτιάχνει τη μοίρα του, ιντετερμινιστικά και αποφασιστικά.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ παίρνει γρήγορα χαρακτήρα ερωτικού τριγώνου. Ο Σπύρος κι η γυναίκα του Μαρία επιστρέφουν στην Αφρική, όπου ζουν παράλληλα με τον αδελφοποιτό του Αντρέα, περνάνε περιπέτειες, ο Αντρέας συλλαμβάνεται από τους Άγγλους, επειδή λαθροπουλούσε όπλα στους Μπόερς, αλλά σώζεται χάρη στη Μαρία. Ο έρωτας των δύο υπολανθάνει, ημι-αποκαλύπτεται, φιδοσέρνεται χωρίς να εκρήγνυται.

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ είναι γραμμένο με μια άρτια τεχνική. Ο Σπύρος ψυχομαχεί, ξέρει ότι ως το πρωί θα πεθάνει και με διαδοχικές εναλλασσόμενες αναδρομές θυμάται μαζί με τον κολλητό του Αντρέα το παρελθόν. Η οπτική του ενός συμπληρώνει την οπτική του άλλου. Έτσι ο Καραγάτσης δεν αποκαλύπτει την αλήθεια, παρά μόνο όπου τον συμφέρει. Η ιστορία καρκινοβατεί μέχρι να κορυφωθεί.

ΦΥΣΙΚΑ ως καραγάτσειο κείμενο έχει προβλήματα στην οργάνωση. Κυρίως με ενόχλησε η αίσια εξέλιξη όλων των δυσκολιών, εξέλιξη που στηρίζεται στην ειλικρίνεια και την ντομπροσύνη των ανθρώπων. Όποιος συναντά τους δυο καιροσκόπους, τους φέρεται με ευθύτητα, πείθεται από την ατόφια αξία τους, κι ο ίδιος είναι έτοιμος να βοηθήσει μόνο και μόνο επειδή εκτιμά τη στοχοπροσήλωσή τους. Όλα αυτά φαίνονται αναληθή. Όπως και οι από μηχανής θεοί που εμφανίζονται, ή ο τρόπος με τον οποίο ο Αντρέας βρήκε χρυσό.

ΤΑ ΠΡΟΣΠΕΡΝΩ ωστόσο, επειδή η σημασία του έργου έγκειται στην ψυχολογία των προσώπων, στη φιλία και τον έρωτα, στη φύση της ανθρώπινης ζωής, στη μοίρα. Αυτή, ο άδηλος Μούγκου της Αφρικής, είναι η υπαίτια, όπως συχνά δηλώνεται, ή τα πρόσωπα που επιλέγουν να την ακολουθήσουν ή να την αγνοήσουν. Προς το τέλος του μυθιστορήματος η ενοχή για τους τρεις, που αλληλοδεσμεύονται και βασανίζουν με την αβουλία τους ο ένας τον άλλο, μετακυλίεται πότε στον έναν και πότε στον άλλο. Το μυθιστόρημα αποκτά χαρακτήρα τραγωδίας, αφού όλοι εν αγνοία τους διαπράττουν ένα αμάρτημα, που τελικά τους φθείρει.  

Πάπισσα Ιωάννα