Franz Kafka, “Το κτίσμα”

Με τι παρομοιάζουν συνήθως την κατασκευή ενός κειμένου; Με λαβύρινθο, με υφαντό, με κάτοπτρο, με πίνακα ζωγραφικής. Ο Kafka το προσομοιάζει με λαγούμι!

Franz Kafka “Der Bau” 1923-1924 “Το κτίσμα” μετ. Α. Ρασιδάκη εκδόσεις Άγρα -2018

Όλη η ζωή του ένας παραπονιάρης μύθος τυλιγμένος / στου νου του την ανέμη και στου ονείρου την απόχη / κι αυτός στ’ άλογο με τα όπλα του στο στήθος φορτωμένος / περνάει κι όλοι γιουχάρουν "Δον Κιχώτη" (Sadahzinia):

Τα βασικά απ' τα έργα του Kafka είναι το καθένα κι ένας μύθος που συνεχίζουν αέναα να προκαλούν συζητήσεις και να επιδρούν στους μεταγενέστερους. Μερικά πιο άγνωστα δείχνουν εξίσου μεγάλη δεξιοτεχνία όπως “Στη σωφρονιστική αποικία”.

Αυτό ζητάει η καρδιά του ν’ αλαφρώσει. / Να φέρει ανάσκελα το κόσμο από τη βάση (Sadahzinia):

Αφηγητής, κάτι που το καταλαβαίνουμε απ' τις πρώτες σελίδες, είναι ένα ζώο που ζει υπόγεια και τρέφεται με σάρκες (ποντίκια, ζωύφια κ.ο.κ.). Αφηγείται λοιπόν πώς κατασκεύασε το “κτίσμα”, το τεράστιο πολυδαίδαλο λαγούμι του, με πολλούς διαδρόμους και πλατείες, ώστε να μην είναι δυνατόν να το βρουν οι εχθροί και να συσσωρεύει την τροφή του.

Το διήγημα του Kafka, έκτασης 60 περίπου σελίδων, είναι ένας συνεχής μονόλογος, που ασχολείται με το κτίσμα, αναθεωρεί με επαναλαμβανόμενες σκέψεις όσα μέχρι τώρα έχει κάνει, σκέφτεται βελτιώσεις, δουλεύει εναλλακτικά σχέδια, έχει υπαρξιακά περί του κτίσματος ερωτήματα. Η γλώσσα του είναι ακριβής και πού και πού τεχνοκρατική, αλλά ο προβληματισμός του είναι αβέβαιος και γεμάτος δεύτερες σκέψεις.

Δεν είναι εύκολο να ορίσω τι είναι το κτίσμα και τι αλληγορία πλάθει ο συγγραφέας. Δύο σκέψεις εγείρονται:

Αφενός, το κτίσμα μπορεί να είναι η προσωπικότητα που έχει διαπλάσει ο καθένας μας, προσωπικότητα λαβυρινθώδης, πολύπλοκη, εσωτερικά άνετη κι ασφαλής, αλλά πάντα να μας προκαλεί ένα άγχος για το πώς τη βλέπουν οι άλλοι, πόσο θωρακισμένη είναι απέναντι στις πιθανές επιθέσεις τους, πόσο εξυπηρετεί τον σκοπό της και ποιος είναι τελικά ο σκοπός της.

Αφετέρου, το κτίσμα μπορεί να είναι η λογοτεχνία που γράφει ο συγγραφέας, λογοτεχνία πολυδαίδαλη, πολυεπίπεδη, με δύσκολη είσοδο και πολλούς διαδρόμους ανάγνωσης, καλοδομημένη, αλλά πάντα να προκαλεί ανασφάλεια για την επιτυχία του εγχειρήματος, να προσπαθεί να προφυλαχθεί από ποικίλες αιτιάσεις, αλλά πάντα να είναι ανοικτή σε λεηλατήσεις, να έχει συνεχώς ο δημιουργός το άγχος της επίτευξης του σκοπού του και ποιος τελικά είναι ο σκοπός του.

Η γη το παραμύθι λέει του ταξιδιώτη / (που `χε αγάπη την ωραία, την πριγκιπέσσα την κρυφή τη Δουλτσινέα) (Sadahzinia):

Θα μπορούσα να ξαναδιαβάσω το κείμενο για να βρω κομμάτι κομμάτι τους συμβολισμούς με τη γραφή ή με τον χαρακτήρα του αφηγητή. Γιατί κάθε δρόμος και παράδρομος μιας τέτοιας αλληγορικής κατασκευής αντικατοπτρίζει κάτι άλλο.

> Ο Φραντς Κάφκα γεννήθηκε στις 3 Ιουλίου του 1883 στην Πράγα από γονείς Εβραίους: από έναν πατέρα αυταρχικό, που κατόρθωσε να γίνει εύπορος υφασματέμπορος, κι από μια μάνα τρυφερή που, αντίθετα με τον πατέρα του, είχε μεγαλώσει μέσα σ' έναν περίγυρο βαθιά μορφωμένων ανθρώπων. Ο Φραντς ήταν ο πρωτότοκος. Είχε τρεις αδελφές και δύο αδελφούς, οι οποίοι πέθαναν σε βρεφική ηλικία. Οι αναμνήσεις από τα παιδικά του χρόνια και κυρίως οι σχέσεις με τον αυταρχικό και άξεστο πατέρα του, στοίχειωσαν τη ζωή του.

Μετά το γυμνάσιο, υπακούοντας στην επιθυμία του πατέρα του, ο Κάφκα αφού παρακολούθησε ορισμένα πανεπιστημιακά μαθήματα γερμανικής φιλολογίας, σπούδασε τελικά νομικά. Στο πανεπιστήμιο γνωρίστηκε με διάφορους γερμανόφωνους εκκολαπτόμενους λογοτέχνες όπως ο Μαξ Μπροντ, που έγινε επιστήθιος φίλος του. Στη συνέχεια εργάστηκε επί δεκατέσσερα χρόνια, πρώτα σε μια ασφαλιστική εταιρεία και μετά στο Ινστιτούτο Ασφάλισης Εργατικών Ατυχημάτων της Βοημίας. Τις νύχτες του αφιέρωνε στο γράψιμο. Αυτό ήταν το μεγάλο του πάθος. Ήξερε ότι ο προορισμός του ήταν το γράψιμο, αλλά δεν κατάφερε -δεν τόλμησε- να το κάνει επάγγελμά του. Ελάχιστα κείμενά του δημοσιεύτηκαν όσο ζούσε, όπως η περίφημη "Μεταμόρφωση" (1916), "Η αποικία των τιμωρημένων", το "Ένας αγροτικός γιατρός", καθώς και "Το γράμμα στον πατέρα" (1919). Το 1914 αρραβωνιάστηκε τη Φελίτσε Μπάουερ, την οποία είχε γνωρίσει στο σπίτι του Μπροντ και με την οποία αλληλογραφούσε επί δύο χρόνια, διέλυσε όμως τον αρραβώνα επειδή ένιωθε ανίκανος να αντιμετωπίσει το γάμο. Άλλη μια απόπειρά του να παντρευτεί τη Φελίτσε κατέληξε σε αποτυχία, αφού το 1917 έγινε γνωστό ότι πάσχει από φυματίωση και μπήκε σε σανατόριο -με τη συμπαράσταση της αδελφής του Ότλα. Το 1923, σε ένα ταξίδι του στη Βαλτική, γνώρισε τη χειραφετημένη εβραία νηπιαγωγό Dora Diamant και μετά από λίγο μετακόμισε στο σπίτι της στο Βερολίνο, προσπαθώντας να ξεφύγει από την επίδραση της οικογένειάς του και να αφοσιωθεί στο γράψιμο. Πέθανε όμως φυματικός στις 3 Ιουνίου του 1924. Γενικά, η ζωή του υπήρξε απλή, χωρίς πολλές μετακινήσεις και μακρινά ταξίδια. Χωρίς "μεγάλες συναντήσεις". Λίγο πριν πεθάνει, παρακάλεσε τον Μπροντ να καταστρέψει τα έργα του, εντολή που αυτός ευτυχώς παράκουσε. Ο Μπροντ επιμελήθηκε τα τρία ημιτελή μυθιστορήματά του και τα εξέδωσε: "Η δίκη" (1925), "Ο Πύργος" (1926), "Αμερική" (1927).

Μ' όλο που έχει διασωθεί ένα πολυσέλιδο ημερολόγιό του (3.000 σελ.), πολλά από τη ζωή του Κάφκα παραμένουν άγνωστα. Τούτο οφείλεται ιδιαίτερα ατα πολιτικά γεγονότα μεταξύ 1933 και 1945: Στο Βερολίνο, στο σπίτι της Dora Diamant, της πιστής φίλης του στα ύστερα χρόνια της ζωής του, κατασχέθηκε από τη Γκεστάπο μια δέσμη από χειρόγραφά του που θεωρούνται σήμερα χαμένα. Το 1935 απαγορεύτηκε η δημοσίευση των έργων του. Οι μάρτυρες της ζωής του, οι τρεις αδελφές του, φίλοι, συγγενείς, θανατώθηκαν από τους Ναζί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Τα αρχεία καταστράφηκαν. Η βιβλιοθήκη και πολλά γράμματά του χάθηκαν. Το έργο του, αρχικά γνωστό σ' ένα μικρό μόνο λογοτεχνικό κύκλο της Γερμανίας, διαδόθηκε μετά το θάνατό του στη Γαλλία, χάρη στους H. Breton, A. Camus και J. P. Sartre, ύστερα στην Αγγλία και Αμερική και τελευταία στη Ρωσία. Οι πρώτες μεταφράσεις στα Τσεχικά δημοσιεύτηκαν το 1957 στην Πράγα.

Πάπισσα Ιωάννα