Χεσούς Καρράσκο, “Άγρια ερημιά”

Εσωτερική ανάγνωση. Ο εξωτερικός χώρος, άγριος και έρημος, αφιλόξενος κι απειλητικός, διεισδύει στον αναγνώστη και εργάζεται μέσα στο μυαλό του.

Jesús Carrasco “Intemperie” 2013 Χεσούς Καρράσκο “Άγρια ερημιά”   μετ. Λ. Φραγκοπούλου εκδόσεις Αντίποδες -2018

Όλη η ζωή του ένας παραπονιάρης μύθος τυλιγμένος / στου νου του την ανέμη και στου ονείρου την απόχη / κι αυτός στ’ άλογο με τα όπλα του στο στήθος φορτωμένος / περνάει κι όλοι γιουχάρουν "Δον Κιχώτη" (Sadahzinia):

Είδα την κριτική του Μαρίνου σε ψηφιακό ιστότοπο: και με φώτισε πλήρως για το βιβλίο που διάβασα. Την παραθέτω σε μεγάλα της τμήματα.

Αυτό ζητάει η καρδιά του ν’ αλαφρώσει. / Να φέρει ανάσκελα το κόσμο από τη βάση (Sadahzinia):

“Ποιος να ήταν, άραγε, ο στόχος που κινητοποίησε τον Ισπανό Χεσούς Καρράσκο να ξεκινήσει τη διαδρομή του στη λογοτεχνία με ένα μυθιστόρημα πολλαπλών σημάνσεων; Στην περίπτωση του μυθιστορήματός του Άγρια ερημιά δεν έχουμε να κάνουμε με ένα συνηθισμένο ντεμπούτο, μια δήλωση προθέσεων, αλλά με μια συνολική τοποθέτηση πάνω στο ανθρώπινο αίνιγμα. Αν και οι επιρροές του είναι προφανείς (από το πικαρέσκο μυθιστόρημα έως τον Καμίλο Χοσέ Θέλα κι από τον ΜακΚάρθυ έως τον Θόρντον Ουάιλντερ και τον Κόνραντ Ρίχτερ), το δικό του αποτύπωμα είναι ευδιάκριτο.

Ναι, το θέμα της φυγής και της on the road ανέλιξης ενός μύθου δεν είναι καινούργιο, όμως αυτό που προσδίδει στο μυθιστόρημα του Καρράσκο μια μορφή νεωτερισμού είναι ότι ενσωματώνει στοιχεία της παλαιάς αγροτικής ζωής (ο ίδιος κατάγεται από το Μπαταχόθ, μια παραδοσιακά αγροτική περιοχή της Ισπανίας που πλέον έχει αναπτυχθεί οικονομικά) με βιβλικές συνδηλώσεις”

Αυτό που, όντως, χτυπά εξ αρχής στον αναγνώστη είναι αυτή η σύζευξη μυθιστορήματος περιπλάνησης και δίωξης, ένα είδος αμερικάνικου road movie (χωρίς αυτοκίνητο αλλά με ανάλογα ξερά τοπία) και αγροτικής ζωής, αλλά και βιβλικών απηχήσεων. Μου θύμιζε συνεχώς αμερικάνικη ύπαιθρο παρά ισπανική, γεγονός που μάλλον οφείλεται στην άχρονη και άτοπη υφή του σκηνικού.

“Η ποιότητα του βιβλίου αναφαίνεται από τη χρήση της γλώσσας, καθώς «παίζει» συνεχώς με τα αντιθετικά σχήματα. Στο ίδιο «σώμα» συνυπάρχουν η τραχύτητα της υπαίθρου, ο μυστικισμός της Βίβλου, ο λυρισμός των ανθρώπινων συναισθημάτων και ο αιχμηρός τόνος των κατώτερων ενστίκτων που οδηγούν σε σκηνές βίας, αποκτήνωσης και εξανδραποδισμού.”

Σε κάθε σχεδόν σελίδα παρελαύνουν λέξεις δηλωτικές της ανυδρίας, της ξεραΐλας, της εγκατάλειψης… Περιγραφές και λέξεις που σαφέστατα ζωντανεύουν το τοπίο, μέσα στο οποίο ο ήλιος και η ζέστη, η καυτή ατμόσφαιρα σκιτσάρουν με ευκρίνεια το σκηνικό. Η γλώσσα του Carrasco χτυπά σαν σφυρί, ωμή, ουδέτερη αλλά πολύ δραστική στην απόδοση του κλίματος.

“Ο Καρράσκο δημιουργεί ένα σκηνικό που μπορεί να στερείται γεωγραφικών συντεταγμένων (δεν μαθαίνουμε ποτέ τη χώρα και την εποχή που αναπτύσσεται η πλοκή), είναι όμως δηλωτικό της σκληρότητας που περιμένει τους ήρωες. Όλα ξεκινούν με την άτακτη φυγή ενός παιδιού από το σπίτι του. Ο μικρός φυγάς δεν αποχωρίζεται την οικογενειακή θαλπωρή με σκοπό να ανοιχτεί στη μεγάλη περιπέτεια του κόσμου”

Ο μικρός διαφεύγει απ’ τον χωροφύλακα της περιοχή, που τον χρησιμοποιεί ως σεξουαλικό βοήθημα, για να βρει καταφύγιο σε έναν γηραιό βοσκό. Η σχέση τους δεν είναι στοργική, αλλά περισσότερο μια σχέση σκληραγώγησης, στην οποία ο μικρός εισέρχεται ολόκορμος και τελικά δένει με τον σοφό κηδεμόνα του. Παρά τις επιφυλάξεις του νεαρού, η ιστορία φέρνει και τους δυο αντιμέτωπους με τον βίαιο χωροφύλακα και τον βοηθό του, τους οποίους αντιμετωπίζουν γενναία και ωμά.

“Αυτό το παράξενο δίδυμο, δύο άνθρωποι χτυπημένοι από τη μοίρα, μόνοι τους σε έναν αφιλόξενο ξερότοπο, προχωρούν προς το μεγάλο πουθενά γνωρίζοντας πως τα βήματά τους στο χώμα γίνονται χνάρια και οδοδείκτες για τους διώκτες τους. Η συνάντηση με την ειμαρμένη δεν θα αργήσει. Ο χωροφύλακας με την πλουμιστή μηχανή και την αγριωπή θωριά θα βρει την κρυψώνα τους, αλλά όχι και το παιδί. Ο βοσκός έχει προλάβει να το κρύψει. Η τιμωρία που θα λάβει για τη γενναία πράξη του θα είναι σκληρή. Από εκείνο το σημείο κι έπειτα το μυθιστόρημα αποκτάει έντονα δραματικό χαρακτήρα. Γίνεται ένα εκκρεμές μεταξύ ελπίδας και καταδίκης. Οι δύο φυγάδες ολοένα φεύγουν και συνεχώς βρίσκονται στην ακτίνα του διωκτών τους. Η τελική συνάντηση θα είναι πνιγμένη στο αίμα. Το δράμα θα κορυφωθεί, τη λύση θα τη δώσει ο γέρος (πάλι εις βάρος του εαυτού του), αλλά η λύτρωση στις ανθρώπινες υποθέσεις σπάνια είναι ανέξοδη. Κάθε στιγμή ελευθερίας έχει πληρωθεί με πολλαπλάσιες στιγμές σκλαβιάς του σώματος και της ψυχής. Ο τραχύς τσοπάνης –ένας άνθρωπος χθόνιος, γέννημα θρέμμα του κακοτράχαλου τόπου– μαθαίνει στο παιδί την αξία της συγχώρεσης. Χωρίς αυτό να αφαιρεί το δικαίωμα του θύματος να πάρει εκδίκηση. Όπως και γίνεται.”

Αναρωτιέμαι αν ο Carrasco μιλά για τη βία και την αντίσταση σ’ αυτήν σε ένα άνυδρο τοπίο. Είναι το κλίμα του έργου, ξερό, στεγνό, έρημο, άγριο, απεικόνιση μιας κοινωνίας που δεν ξέρει από νόμους και ταλανίζεται από αυταρχικούς δυνάστες και ανήμπορους πολίτες;

“Ο Καρράσκο, αφαιρώντας τα στοιχειώδη πραγματολογικά στοιχεία (λείπουν ακόμη και τα ονόματα των ηρώων, καθώς κρατούν μόνο τις ιδιότητές τους), δίνει στο βιβλίο του τη δυνατότητα να αποκτήσει τη μορφή καθολικότητας. Μέσω του μεμονωμένου γεγονότος μιλάει συνολικά για την ανθρώπινη περίπτωση. Μεταμορφώνει το καθημερινό σε γενικό μύθο. Η δονούμενη αλληγορία του βιβλίου θυμίζει τα μεσαιωνικά moralitas, όπου οι χαρακτήρες φέρουν μια συμβολική διάσταση που τους ξεπερνάει. Παρά το γεγονός ότι από τη δράση δεν απουσιάζουν ρεαλιστικά στοιχεία (η καθημερινή ζωή ενός βοσκού, οι σκληροτράχηλοι χωρικοί, η ξηρασία, τα όπλα, η κτηνωδία κ.ά.), τα αισθητικά στοιχεία που νοηματοδοτούν το βιβλίο είναι εξόχως ψυχολογικά και θρησκευτικά. Οι βασικοί ήρωες, καίτοι από τη φύση τους είναι μονοδιάστατοι, εμφανίζονται να είναι φτιαγμένοι να έρθουν αντιμέτωποι με τον αξιακό τους κώδικα και με την ανάγκη τους να ελευθερωθούν από τα δεσμά τους. Έχουμε να κάνουμε με μια δυστοπία που αναπτύσσεται σε δύο δρόμους: έναν εξωτερικό κι έναν εσωτερικό. Το περιβάλλον καθορίζει τις συμπεριφορές και οι ατομικότητες βρίσκονται μπροστά σε ένα διαρκές αδιέξοδο που οφείλουν να υπερβούν για να συνεχίσουν να υπάρχουν. Δεν το καταφέρνουν όλοι, όμως δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε πως το μεγάλο «στοίχημα» του βιβλίου, και ο κυρίαρχος πρωταγωνιστής του, είναι το παιδί – ο μοναδικός φορέας του μέλλοντος.”

Η γη το παραμύθι λέει του ταξιδιώτη / (που `χε αγάπη την ωραία, την πριγκιπέσσα την κρυφή τη Δουλτσινέα) (Sadahzinia):

Με κέρδισε όχι ο ρυθμός κι η υπόθεση αυτή καθαυτή. Με κέρδισε σίγουρα η ατμόσφαιρα που χτίστηκε σταδιακά, που εντάσσει βαθιά μέσα της τον αναγνώστη, που αφήνει σύμβολα και προεκτάσεις τις οποίες δεν συλλαμβάνει κανείς αμέσως, αλλά δουλεύουν μέσα του ακόμα και μετά το τέλος της ανάγνωσης.

> O Jesus Carrasco γεννήθηκε στο Badajoz (Μπαδαχόθ) της Εστρεμαδούρα, στην Ισπανία, το 1972. Σπούδασε φυσική αγωγή και εργάστηκε κατά διαστήματα ως καθηγητής φυσικής αγωγής, μουσικός παραγωγός, γραφίστας, κειμενογράφος στη διαφήμιση και επιμελητής εκθέσεων. Ασχολήθηκε με το γράψιμο μετά την εγκατάστασή του στη Μαδρίτη, το 1992, κρατώντας ημερολόγια και γράφοντας διηγήματα, βιβλία για παιδιά κι ένα μυθιστόρημα. Το 2005, εξέδωσε ένα εικονογραφημένο βιβλίο για νέους αναγνώστες και εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Σεβίλλη, όπου ζει ως σήμερα. Το πρώτο του μυθιστόρημα, "Άγρια ερημιά" ("Intemperie", 2013, αγγλ. τίτλος "In The Open"), ανακηρύχθηκε Βραβείο της Χρονιάς από την Ένωση Βιβλιοπωλών της Μαδρίτης και τιμήθηκε με τα βραβεία Fundacion de Estudios Rurales (Ισπανία), English PEN Award, Prix Ulysse, European Union Prize for Literature (το 2016), ενώ ήταν υποψήφιο για ακόμη περισσότερα (European Literature Award, Ολλανδία, Prix Mediterranee Etranger, Γαλλία, Dulce Chacon, Quimera, Calamo και San Clemente, Ισπανία, κ.ά.)

Πάπισσα Ιωάννα