Stefan Zweig, “Μενορά – Το θαμμένο κηροπήγιο”

Η περιπλάνηση του εβραϊκού λαού θα έληγε αν η επτάφωτη λυχνία ξαναγύριζε στον νέο Ναό του Σολομώντα. Κι αυτός ο θρύλος παίρνει στα χέρια του Zweig δραματικές διαστάσεις, με αποτέλεσμα μια απλή υπόθεση να εκτοξεύεται σε τραγική κορύφωση.

Stefan Zweig “Der begrabene Leuchter” 1937 “Μενορά – Το θαμμένο κηροπήγιο”   μετ. Μ. Αγγελίδου εκδόσεις Άγρα -2018

Όλη η ζωή του ένας παραπονιάρης μύθος τυλιγμένος / στου νου του την ανέμη και στου ονείρου την απόχη / κι αυτός στ’ άλογο με τα όπλα του στο στήθος φορτωμένος / περνάει κι όλοι γιουχάρουν "Δον Κιχώτη" (Sadahzinia):

Ο Zweig είναι ένας μικρός θεός της γραφής. Ο Zweig είναι μια απ’ τις εγγυημένες λύσεις στις οποίες βρίσκω καταφυγή όταν θέλω ένα καλό κλασικό βιβλίο. Και συνήθως δεν με προδίδει.

Αυτό ζητάει η καρδιά του ν’ αλαφρώσει. / Να φέρει ανάσκελα το κόσμο από τη βάση (Sadahzinia):

Η μενορά είναι η επτάφωτη λυχνία, το ιερό σκεύος των Εβραίων, που πρωτοφυλασσόταν στον Ναό του Σολομώντα στην Ιερουσαλήμ. Έκτοτε το έκλεψαν οι Βαβυλώνιοι, αλλά οι Εβραίοι ξαναγύρισαν στη Χαναάν μαζί με τα ιερά κειμήλιά τους, ώσπου δεύτερος άρπαγας, ο Ρωμαίος Titus, λεηλατεί την Ιερουσαλήμ και παίρνει στη Ρώμη μεταξύ άλλων και την επτάφωτη λυχνία.

Η ιστορία του Zweig ξεκινά το 455 μ.Χ., όταν οι Βάνδαλοι με αρχηγό τον Geiserich, εφορμούν στη Ρώμη και, χωρίς να σκοτώσουν κανέναν ή να κάψουν τίποτα, λαφυραγωγούν την πόλη, αρπάζοντας όλα τα πολύτιμα αγάλματα, ψηφιδωτά, σκεύη, κειμήλια, ώστε σαν πειρατές να τα πάνε στην πρωτεύουσά τους την Καρχηδόνα και να τα πουλήσουν μετά ως πλιάτσικο. Έτσι, και το χρυσό κηροπήγιο χάνεται, κηροπήγιο το οποίο θεωρείται ιερό και, όταν αυτό βρεθεί ξανά στην Ιερουσαλήμ, τότε και ο εβραϊκός λαός θα συγκεντρωθεί πάλι στη γενέτειρα γη.

Τελευταίος αυτόπτης μάρτυρας της μενορά ήταν ο εφτάχρονος τότε Veniamin, ο οποίος έζησε ογδόντα ακόμα χρόνια, ώσπου μια πληροφορία βεβαίωνε ότι η επτάφωτη λυχνία μεταφέρθηκε από τον Βυζαντινό στρατηγό Βελισάριο στην Κωνσταντινούπολη. Αποφασίζει λοιπόν να μεταβεί στην Πόλη και να προσπαθήσει να βρει το ιερό σκεύος. Μαζί του ένας εικοσάχρονος νέος, ο Joaquim [κι ένα μικρό αγόρι (το οποίο δεν ξανακούγεται), που θα γίνει ο νέος μάρτυρας-φορέας των εμπειριών που θα ζήσουν ώστε να τις μεταφέρει στις επόμενες γενιές]. Η συνάντηση με τον Ιουστινιανό φέρνει μερικά οφέλη που δεν ικανοποιούν τις προσδοκίες…

Η Επτάφωτη λυχνία συμβολίζει την παράδοση των Εβραίων, που, αν και σκορπίστηκαν σε όλη τη γη, υπάρχει πάντα αυτή ως κέντρο, ως περιφερόμενο κέντρο, το οποίο κάποια στιγμή θα τους συγκεντρώσει όλους στην Ιερουσαλήμ. Έτσι, η αναζήτησή της –κάτι σαν το Ιερό Δισκοπότηρο του Χριστιανισμού- σημαίνει και την επιδίωξη της επανόδου στην προπάτειρα γη, την επανένωση του εβραϊκού λαού στο προγονικό έδαφος. Είναι ένα είδος σιωνιστικού μηνύματος, το οποίο μέσα στο παρελθόν βρίσκει λαβές για να οδηγήσει τους απανταχού Εβραίους στη Γη της Επαγγελίας, απ’ όπου οι άνεμοι της Ιστορίας τους σκόρπισαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Το 1937, όταν ο Hitler είναι καθεστώς και ήδη διώκει τους Εβραίους, ο Zweig δίνει ελπίδα μέσα απ’ το σιωνιστικό μήνυμά του ότι η πραγματική ουσία του εβραϊσμού δεν θα χαθεί.

Η γη το παραμύθι λέει του ταξιδιώτη / (που `χε αγάπη την ωραία, την πριγκιπέσσα την κρυφή τη Δουλτσινέα) (Sadahzinia):

Η ιστορία αυτή καθαυτή μοιάζει απλή και χωρίς τόνο, αν και ο Zweig της δίνει δύναμη, ροή, ορμή πέρα και πάνω απ’ την υπόθεση. Ακόμα περισσότερο. Ο συγγραφέας οδηγεί τον Veniamin να θεωρηθεί σωσίας, που δεν ανταποκρίνεται στον ρόλο του κι έτσι μετατρέπεται σε τραγικό πρόσωπο. Μ’ αυτόν τον τρόπο, η σιωνιστική πρόθεση δεν μένει απλώς ιδεολογία, αλλά προς το τέλος αποκτά έξοχη τραγική διάσταση, δίνοντας στο μυθιστόρημα μορφή δράματος. Το δράμα του εβραϊκού λαού στα χέρια ενός μεγάλου συγγραφέα σαν τον Zweig μετουσιώνεται σε μυθιστόρημα υψηλής έντασης. Και συνάμα επειδή η μενορά ιστορικά χάθηκε, ο συγγραφέας δίνει μια ελπίδα ότι το πραγματικό ποτέ δεν χάνεται κι ότι κρύβεται μέχρι να έρθει η ώρα του.

In2life, 19/12/2018

> Ο πολυταξιδεμένος και πολυγραφότατος Στέφαν Τσβάιχ γεννήθηκε στη Βιέννη στις 28 Νοεμβρίου 1881. Ως το 1935 -αν εξαιρέσουμε το πολυάριθμα ταξίδια του στο εξωτερικό- ζει στην Αυστρία (Βιέννη και Σάλτσμπουργκ). Μεταφράζει Βερλαίν, Μπωντλαίρ και Βεράρεν, δημοσιεύει ποίηση ("Ασημένιες χορδές", "Τα πρώτα στεφάνια"), νουβέλες ("Φόβος", "Αμόκ", "Σύγχυση των αισθήσεων" κ.ά.), θεατρικά ("Βολπόνε"), δοκίμια, καθώς και τα περισσότερα έργα μια μεγάλης σειράς βιογραφικών μελετών και λογοτεχνικών πορτρέτων για μεγάλες προσωπικότητες του παρελθόντος ("Τρεις δάσκαλοι: Μπαλζάκ-Ντίκενς-Ντοστογιέφσκι", "Ρομαίν Ρολάν", "Μαρία Αντουανέτα", "Μαρία Στιούαρτ", "Θρίαμβος και τραγωδία του Εράσμου του Ρότερνταμ" κ.ά.). Το 1933, με την ανάληψη της εξουσίας από τους εθνικοσοσιαλιστές στη γειτονική Γερμανία, τα βιβλία του Τσβάιχ γίνονται στόχος της ναζιστικής προπαγάνδας. Το 1935 εγκαταλείπει οριστικά την Αυστρία, εγκαθίσταται στο Λονδίνο και το 1940 αποκτά τη βρετανική υπηκοότητα. Το 1941 φεύγει για τις ΗΠΑ και από κει για τη Βραζιλία. Πικραμένος από τα πολιτικά γεγονότα και από το τέλος της εποχής που περιγράφει στο αυτοβιογραφικό του έργο "Ο χθεσινός κόσμος", αυτοκτονεί μαζί με τη γυναίκα του στις 23 Φεβρουαρίου 1942 στην Πετρόπολη, κοντά στο Ρίο ντε Τζανέιρο.

Πάπισσα Ιωάννα