Λουίτζι Πιραντέλο, “Ο μακαρίτης Ματία Πασκάλ”

Πώς διαγράφει κανείς τη ζωή του κι αναγεννάται ως κάτι καινούργιο; Πώς η κωμική διάθεση στήνει ένα έξοχο μυθιστόρημα, με θεατρικά στοιχεία, με ανατρεπτικές νότες, με πειραγμένα τα φρένα; Ο Mattia Pascal εμφανίζεται ως πεθαμένος και ξαναζεί ως Adriano Meis. Ο Pirandello είχε κέφια…

Luigi Pirandello “Il fu Mattia Pascal” 1904 Λουίτζι Πιραντέλο “Ο μακαρίτης Ματία Πασκάλ” μετ. Δ. Δότση εκδόσεις Μεταίχμιο -2018

Όλη η ζωή του ένας παραπονιάρης μύθος τυλιγμένος / στου νου του την ανέμη και στου ονείρου την απόχη / κι αυτός στ’ άλογο με τα όπλα του στο στήθος φορτωμένος / περνάει κι όλοι γιουχάρουν "Δον Κιχώτη" (Sadahzinia):

Ο Pirandello είναι διάσημος θεατρικός συγγραφέας και λιγότερο πεζογράφος. Φαντάζομαι ότι το Nobel λογοτεχνίας που έλαβε το 1934 το πήρε πρώτιστα για τα δράματά του, όπως το “Έτσι είναι, αν έτσι νομίζετε”, το “Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα” και το “Απόψε αυτοσχεδιάζουμε”. Ωστόσο πάντα έγραφε και πεζά.

Αυτό ζητάει η καρδιά του ν’ αλαφρώσει. / Να φέρει ανάσκελα το κόσμο από τη βάση (Sadahzinia):

Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα είναι η αυτοβιογράφηση του Mattia Pascal που δηλώνει ότι ήδη είναι δύο φορές νεκρός. Από πλούσια οικογένεια έμεινε σταδιακά φτωχός εξαιτίας της κακοδιαχείρισης του επιστάτη τους, παντρεύτηκε την κόρη μιας μέγαιρας κι έγινε βιβλιοθηκάριος για να μπορέσει να αντεπεξέλθει στα έξοδα της οικογένειας. Μέχρι και στο καζίνο του Monte Carlo καταφεύγει για να κερδίσει μερικά χρήματα και να αποστομώσει τη στρίγγλα πεθερά του.

Ο Mattia έζησε τρομερά και φοβερά πράγματα (χρεοκοπία, απώλεια της μητέρας του και της κόρης του, συμβίωση με τη γκρινιάρα πεθερά του κ.ο.κ.), αλλά η αφήγησή του διέπεται από χαλαρό ύφος και χιουμοριστική διάθεση. Η μορφή της αφήγησης είναι contra ρόλος, σε σχέση με το περιεχόμενο που είναι στην αρχή από δραματικό ώς τραγικό, ώσπου... Αυτό όμως, πέρα από πιραντελικό σήμα κατατεθέν, προετοιμάζει το έδαφος για την ολική ανατροπή, που δίνει και το στίγμα στο βιβλίο…

…ο Mattia Pascal, όσο λείπει στο Monte Carlo, διαβάζει στην εφημερίδα ότι αναγνωρίστηκε στο σώμα ενός αυτόχειρα, που έδωσε τέλος στη ζωή του στο χωράφι του. Κι ενώ ετοιμάζεται να γυρίσει και να το διαψεύσει, αποφασίζει ότι αυτή είναι μια πρώτης τάξης ευκαιρία να ξαναρχίσει τη ζωή του χωρίς τα βάρη του παρελθόντος. Κι αυτό το εύρημα πρωτοπορεί δίνοντας μυθιστορηματικές προεκτάσεις κι ανοικτά νήματα για τη συνέχεια. Φυσικά, δεν ξέρω αν το έκανε πρώτος ο Pirandello, αλλά ο Mattia Pascal έμεινε στη ιστορία των γραμμάτων ως μια τέτοια μυθιστορηματική περίπτωση. Κι από κει τη δανείστηκε ο Σεφέρης, για να φτιάξει τον Έλληνα Μαθιό Πασχάλη…

Ο Mattia Pascal επινοεί τη νέα του ταυτότητα. Πλάθει μια καινούργια persona, με το όνομα Adriano Meis, μυθιστορηματοποιεί ένα παρελθόν και με τα χρήματα που έχει μεταβαίνει στη Ρώμη για να ζήσει. Έχουμε με άλλα λόγια έναν συγγραφέα μέσα στη συγγραφική σκέψη. Έχουμε τον Mattia να συγγραφεί μια νέα ζωή, ενώ ο Pirandello δουλεύει μέσω του ήρωά του δυο χαρακτήρες που διάγουν τη δική τους ζωή. Αλλά η νέα του ζωή χωρίς παρελθόν και χωρίς δυνατότητες και μέλλον είναι άχαρη. Επομένως, ο ήρωας αποφασίζει να πάψει να είναι αφανής κι επιστρέφει στη γενέτειρά του, προκαλώντας σάλο με την επανεμφάνισή του. Η δεύτερη θητεία του ως Mattia Pascal ανατρέπει τόσο τη ζωή του ως Meis όσο και την πρώτη του ως Pascal.

Η γη το παραμύθι λέει του ταξιδιώτη / (που `χε αγάπη την ωραία, την πριγκιπέσσα την κρυφή τη Δουλτσινέα) (Sadahzinia):

Ιδιαίτερα δυνατό κείμενο. Η έννοια της ταυτότητας, η κωμική εναλλαγή της μίας με την άλλη, η ανατρεπτική διάθεση του Pascal, ο ανάλαφρο ύφος και η θεατρικότητα του Pirandello, ο οίστρος με τον οποίο η αφήγηση καθοδηγεί την ιστορία είναι μοναδικά προσόντα ενός μοναδικού έργου. Το κατευχαριστήθηκα!

In2life, 22/11/2018 

> Ο Λουίτζι Πιραντέλλο (1867-1936), πεζογράφος και ίσως ο σημαντικότερος σύγχρονος ιταλός θεατρικός συγγραφέας, γεννήθηκε στο Αγκριτζέντο της Σικελίας, τον αρχαίο Ακράγαντα. Ο ίδιος, μάλιστα, ισχυριζόταν ότι είναι ελληνικής καταγωγής και ότι το επίθετό του είναι παραφθορά του ελληνικού Πυράγγελος. Σπούδασε νομικά, φιλολογία και γλωσσολογία στα πανεπιστήμια του Παλέρμο, της Ρώμης και της Βόννης και δίδαξε ως καθηγητής ιταλικής φιλολογίας στο ανώτατο ινστιτούτο της ιταλικής πρωτεύουσας. Στη Ρώμη ο Πιραντέλο συνεργάστηκε με λογοτεχνικά περιοδικά. δημοσιεύοντας ποιήματα και πεζογραφήματά του. Η πρώτη του ποιητική συλλογή εκδόθηκε το 1899. Η οικονομική καταστροφή του πατέρα του όμως, το 1903, τον ανάγκασε να αποδυθεί σε σκληρό αγώνα επιβίωσης ο οποίος τον έφερε στα πρόθυρα της αυτοκτονίας. Μέσα σ' αυτή την ατμόσφαιρα έγραψε το κυριότερο μυθιστόρημά του, "Ο μακαρίτης Ματία Πασκάλ" (1904), που η απήχησή του τον επέβαλε σαν πεζογράφο. Ακολούθησαν τα έργα "Οι γέροι και οι νέοι" (1909), "Τερτσέτι" (1912), "Η τράπουλα" (1915), κ.ά. Εκείνο όμως που έμελλε να τον κάνει διάσημο σε όλο τον κόσμο ήταν το θεατρικό του έργο, το πρώτο μέρος του οποίου συνέθεσε και πάλι σε μια οδυνηρή εποχή γι' αυτόν, εξαιτίας του θανάτου της μητέρας του και της διανοητικής αρρώστιας της γυναίκας του. Τα κυριότερα θεατρικά έργα του, με τα οποία αποκρυσταλλώθηκε το ύφος γνωστό ως "πιραντελλισμός", είναι: "Έτσι είναι (αν έτσι νομίζετε)", 1917, "Η ηδονή της τιμιότητας", 1917, "Όλα σε καλό", 1920, "Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα", 1921, "Να ντύσουμε τους γυμνούς", 1922, "Απόψε αυτοσχεδιάζουμε", 1930, κ.ά. Το 1934 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του. Πέθανε στη Ρώμη, το 1936.

Πάπισσα Ιωάννα