Miguel de Unamuno, “Η θεία Τούλα”

Μια παράξενη φυσιογνωμία. Παρθένος και μητέρα, θεία και μητριά. Χωρίς εγώ αλλά με έντονο το πνεύμα της κηδεμονίας. Με μια ανιδιοτέλεια που γίνεται καταπίεση.

Miguel de Unamuno “La Tίa Tula” 1921 “Η θεία Τούλα” μετ. Κ. Παλαιολόγος εκδόσεις Gutenberg -2017

It feels like I'm talkin' to myself:

“Το μυθιστόρημα του Δον Σανδάλιο, σκακιστή” μάς το σύστησε ο γηραιός Πατριάρχης Φώτιος, επειδή ο ίδιος είναι δεινός σκακιστής, αλλά εγώ το αγάπησα για άλλους λόγους. Και τώρα που ξανασυνάντησα τον Unamuno ήθελα να δω αν είναι όντως τόσο εξαιρετικός master της αφήγησης, όπως τον πρωτογνώρισα. 

Probably find a way to complain about a Picasso painting:

Η Tula, ή αλλιώς Gertrudis, θέλει να παντρέψει την αδελφή της Rosa με τον Ramiro. Καθώς οι δυο νέοι συνδέονται, πιέζει το ζεύγος να οδηγηθεί στον γάμο. Κι απ’ την αρχή η πρωταγωνίστρια φαίνεται ισχυρή προσωπικότητα. Φαίνεται να χειραγωγεί την αδελφή της και τον γαμπρό της. Να τους οδηγεί με πίεση στον γάμο, να τους μανιπουλάρει στην τεκνοποιία, μέχρι να κάνουν τρία παιδιά. Ακόμα κι ο θάνατος της Rosa μοιάζει να χειραγωγήθηκε απ’ την Tula. Αυτή μίλησε πειστικά στην αδελφή της για την τύχη των παιδιών της, αν αυτή πεθάνει, όπως και έγινε. Κι έτσι ένας άβουλος Ramiro και τρία μικρά παιδιά βρίσκονται τελικά υπό την απόλυτη κηδεμονία, κυριολεκτικά και μεταφορικά, της θείας Tula. Στο τέλος μένει η θεία με πέντε ανίψια που τα μεγαλώνει σαν παιδιά της.

Στο πρόσωπο της Tula συναιρούνται ποικίλοι ρόλοι. Η παρθένος κοπέλα που συναντά τη στοργική μητέρα. Η αυστηρή και σοβαρή γυναίκα που αγαπάει τα ανίψια της ανυστερόβουλα. Η θεία που δεν θέλει να γίνει μητριά. Η κουνιάδα που φλερτάρει με τον ρόλο της συζύγου του Ramiro. Στο πρόσωπό της διασταυρώνονται κοινωνικοί ρόλοι. Η αγνότητα διαγκωνίζεται με τη μύχια σεξουαλικότητα. Ο περίκλειστος χαρακτήρας ισορροπεί με την ανάγκη για δόσιμο. Η θρησκευτικότητα κοντράρεται με την αιρετική σκέψη. Γράφει σε ένα σημείο ο Unamuno ότι η Tula είναι μια αγία που φτιάχνει γύρω της αμαρτωλούς. Ή μάλλον μια αμαρτωλή που προσπαθεί να φτιάξει αγίους! Sin and Sanctity. Η πρωταγωνίστρια είναι γεμάτη δύσκολες ισορροπίες και εσωτερικές αντιφάσεις. Κι αυτό δημιουργεί μια τραγικότητα, που οδηγεί σε παράξενες αποφάσεις.

Το έργο έχει έντονα θεατρικά στοιχεία. Πολλούς διαλόγους, πολλές σκηνές, πολλά επεισόδια που καταλήγουν στον θάνατο. Προχωράει κλιμακωτά. Κι η δράση δεν είναι καθόλου αμελητέα, αφού συνεχώς γίνονται πράγματα. Όμως ο συγγραφέας μέσα από τη δράση οδηγεί τη σκέψη στον ψυχισμό των ηρώων του. Κι εκεί παίζεται το game.

I exercise my right to express when I feel it's time:

Λίγες οι φορές που ένας κλασικός συγγραφέας με αφήνει σχετικά διστακτική. Ψυχικό βάθος στους χαρακτήρες αλλά και αίσθηση ενός κενού. Μαεστρία στον χειρισμό του θέματος αλλά και μια ταχύτητα. Το σημαντικότερο και μαζί το πιο συγκλονιστικό είναι η απουσία φυσικών περιγραφών και προσδιορισμών. Κλείνω λοιπόν το βιβλίο με την αίσθηση όλου του ψυχικού κόσμου της Tula. Η οποία ξεδιπλώνει όλες τις paternalistic επιδιώξεις της, τα θέλω και τα πρέπει σε κάθε της σκέψη ή λόγο. Κι ενώ δεν ξέρουμε τίποτα για την υπόλοιπη ζωή της, ούτε για το σπίτι, τη δουλειά, την κοινωνία, διερευνούμε μέχρι αγανακτήσεως με τις εμμονές της κάθε της ψυχικό παλμό. I can’t stand her stubbornness. Δεν την μισούμε αλλά δεν την αγαπάμε κιόλας. Μένει κλεισμένη στα προσωπικά της πρέπει και καταπιέζει συχνά και τους άλλους.

> Ο Μιγκέλ ντε Ουναμούνο (Μπιλμπάο, 1864 - Σαλαμάνκα, 1936) υπήρξε Ισπανός μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας και ουμανιστής φιλόσοφος. Προερχόμενος από αστική καθολική οικογένεια, σπούδασε φιλολογία και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης και διορίστηκε καθηγητής αρχαίων ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα (και πρύτανής του, μεταξύ 1900-1914 και 1930-1936). Το 1914 παύθηκε από τη θέση του, εξαιτίας της αντίθεσής του προς τη συντηρητική κυβερνητική πολιτική, αφενός, και των αμφιβολιών του σχετικά με τον βαθιά ριζωμένο στην Ισπανία καθολικισμό, αφετέρου, που εξέφραζε με τα έργα του. Το 1923 το δικτατορικό καθεστώς του Πρίμο ντε Ριβέρα τον εξόρισε στις Κανάριες Νήσους, απ' όπου διέφυγε στη Γαλλία, όπου έμεινε μέχρι την πτώση της δικτατορίας του Ριβέρα, το 1930, για να επιστρέψει μετά στο Πανεπιστήμιο. Μοντερνιστής, μέλος της λεγόμενης "Γενιάς του 1898" (μαζί με τους Αντόνιο Ματσάδο, Αζορίν, Πίο Μπαρόχα, Ραμόν δελ Βάλλιε-Ινκλάν, κ.ά.), ο Ουναμούνο θεωρείται από τους σημαντικότερους Ισπανούς συγγραφείς του 20ου αιώνα. Το έργο του απεικονίζει την πάλη ενός ανθρώπου που θέλει αλλά δεν μπορεί να πιστέψει στον Θεό και, ταυτόχρονα, δυσπιστεί απέναντι στην επιστήμη και στη λογική. Το πιο γνωστό του μυθιστόρημα, "Άμπελ Σάντσεθ: Μια ιστορία πάθους", μια σύγχρονη εκδοχή της ιστορίας του Κάιν και του Άβελ, αποτελεί μια ανατομία του φθόνου. Στο δε μυθιστόρημά του, "Καταχνιά", ο ήρωας του έργου εξεγείρεται κατά του συγγραφέα ο οποίος σχεδιάζει να τον θανατώσει, όπως ακριβώς ο καταδικασμένος σε θάνατο άνθρωπος εξεγείρεται κατά του Θεού για τη μοίρα του.

Πατριάρχης Φώτιος